Niedobór testosteronu – poznaj objawy oraz skutki

Testosteron to podstawowy, męski hormon płciowy. Ten związek biochemiczny stanowi istotny element gospodarki hormonalnej nie tylko u mężczyzn, ale także u kobiet. W przypadku występowania zbyt niskich stężeń testosteronu we krwi może dochodzić do pojawienia się szeregu objawów chorobowych oraz powikłań zdrowotnych, na które pomóc może leczenie niedoboru testosteronu.

Jakie funkcje pełni testosteron w organizmie oraz kiedy może dochodzić do występowania niedoboru testosteronu? Jakie mogą być objawy niedoboru testosteronu oraz jakie badania diagnostyczne wykonać?

Testosteron – co to jest? 

Testosteron to hormon steroidowy, zaliczany do grupy androgenów, czyli męskich hormonów płciowych. Ten związek biochemiczny fizjologicznie produkowany jest przede wszystkim przez jądra u mężczyzn oraz w niewielkich ilościach przez jajniki u kobiet, a także przez nadnercza u obu płci. W procesie syntezy testosteronu wykorzystywany jest cholesterol. Stąd też właściwe poziomy tej substancji we krwi niezbędne są do zachowania równowagi w zakresie gospodarki hormonalnej. 

Testosteron w sposób istotny reguluje przebieg wielu procesów fizjologicznych, takich jak m.in. rozwój cech płciowych u mężczyzn, prawidłową produkcję plemników, utrzymanie właściwej masy mięśniowej oraz gęstości tkanki kostnej. Testosteron wpływa również na poziom energii, nastrój oraz libido. 

W organizmach kobiet, choć występuje w znacznie niższych stężeniach niż u mężczyzn, testosteron także stanowi kluczowy element gospodarki hormonalnej. Uczestniczy m.in. w procesach regulacji cyklu miesiączkowego oraz wpływa na poziom libido. Poziom testosteronu może ulegać zmianom w ciągu życia i warunkowany jest przez wiele czynników zdrowotnych, takich jak dieta, aktywność fizyczna, stres czy też różnego rodzaju choroby. 

Zbyt niski poziom testosteronu u mężczyzn może prowadzić do wystąpienia zróżnicowanych problemów zdrowotnych, takich jak impotencja, zaburzenia funkcjonowania tkanki mięśniowej lub też zaburzenia nastroju. U kobiet nadmiar testosteronu może skutkować m.in.: 

• wystąpieniem nadmiernego owłosienia na ciele, 
• pogorszeniem się stanu zdrowia skóry, 
• obniżeniem tonu głosu,
• wystąpieniem zaburzeń przebiegu cyklu miesiączkowego. 

Z tego powodu ważne jest zachowanie równowagi w zakresie stężeń testosteronu we krwi. Zarówno nadmiar, jak i niedobór tego hormonu może skutkować pojawieniem się licznych powikłań zdrowotnych. 

Czym jest zespół niedoboru testosteronu? 

Zespół niedoboru testosteronu to sytuacja, w której u danego pacjenta występują obniżone stężenia omawianego hormonu we krwi, w połączeniu z objawami klinicznymi hipogonadyzmu. W literaturze medycznej zespół niedoboru testosteronu często określany jest skrótowo jako TDS (od ang. Testosterone Deficiency Syndrome). 

Spadek poziomu testosteronu we krwi to zjawisko poniekąd naturalne. U mężczyzn wraz z wiekiem w sposób fizjologiczny dochodzi do obniżania się ilości tego hormonu w organizmie, średnio o 1% na rok już od ok. 35 roku życia. Wynika to z postępującego pogarszania się funkcji komórek Leydiga, które odpowiedzialne są za wytwarzanie testosteronu w męskich gonadach, czyli jądrach. 

Dodatkowo wraz ze starzeniem się organizmu, dochodzi do wzrostu aktywności enzymu aromatazy, który jest odpowiedzialny za metabolizowanie androgenów do żeńskich hormonów płciowych. Ich nadmiar w stosunku do testosteronu może skutkować wystąpieniem objawów o charakterze feminizacji, takich jak np. ginekomastia oraz innych dolegliwości typowych dla zespołu niedoboru testosteronu.

Ze względu na mechanizm rozwoju zespół niedoboru testosteronu najczęściej rozpoznawany jest u starszych mężczyzn, po 60. roku życia. Częstość występowania TDS jest dość trudna do oszacowania, jako że wiele pacjentów ignoruje objawy oraz nie przeprowadza pogłębionej diagnostyki endokrynologicznej. Poza uciążliwymi objawami TDS może prowadzić do rozwoju licznych, poważnych powikłań zdrowotnych – z tego względu nigdy nie należy bagatelizować niepokojących symptomów i w każdym przypadku warto zasięgnąć porady lekarskiej. 

Najczęstsze przyczyny niedoboru testosteronu u mężczyzn 

Poza fizjologicznym spadkiem stężenia testosteronu we krwi wraz z wiekiem, zbyt niskie wartości tego hormonu mogą wynikać z wielu, zróżnicowanych, przyczyn. 

Produkcja testosteronu w organizmie kontrolowana jest za pomocą złożonych mechanizmów endokrynologicznych. W procesie tym, poza jądrami, uczestniczą także inne narządy – przede wszystkim przysadka i podwzgórze. W podwzgórzu dochodzi do produkcji gonadoliberyny (oznaczanej skrótowo jako GnRH), która z kolei pobudza przysadkę mózgową do wytwarzania lutropiny (LH) oraz folitropiny (FSH). Lutropina to hormon, który już w sposób bezpośredni wpływa na komórki Leydiga w jądrach, warunkując odpowiednią produkcję testosteronu. 

Wystąpienie nieprawidłowości na którymkolwiek z wyżej wymienionych etapów może prowadzić do zmniejszenia poziomu testosteronu we krwi oraz wystąpienia objawów hipogonadyzmu. W zależności od tego, gdzie leży przyczyna tych zaburzeń wyróżnia się:

• hipogonadyzm pierwotny (warunkowany przez zaburzenia funkcji jąder), 
• hipogonadyzm wtórny, związany z nieprawidłową stymulacją tych narządów do pracy. 

Przykładowe przyczyny pierwotnych, niskich, poziomów testosteronu to m.in.: 

• zespół Klinefeltera, 
• guzy jąder, 
• zaburzenia zstępowania jąder,
• stany zapalne oraz urazy uszkadzające jądra. 

Wtórne przyczyny hipogonadyzmu u mężczyzn obejmują m.in.: 

• gruczolaki przysadki, 
• uszkodzenia podwzgórza, 
• zaburzenia czynności przysadki,
• zespół Kallmanna. 

Postawienie trafnego rozpoznania, z precyzyjnym określeniem przyczyny niedoboru testosteronu jest niezwykle istotne, jako że pozwala na wdrożenie odpowiedniego, celowanego leczenia. Umożliwi ono skuteczne zwalczanie dolegliwości chorobowych oraz zminimalizuje ryzyko rozwoju powikłań zdrowotnych związanych z nieprawidłowościami hormonalnymi. 

Niedobór testosteronu – objawy 

Stopień nasilenia dolegliwości związanych z niedoborem testosteronu jest zależny od tego, jak bardzo znaczące są te nieprawidłowości oraz jak długo występują. W przypadku nieznacznych niedoborów omawianego hormonu objawy mogą w ogóle nie występować lub też być dość skąpe. 

Podstawowe objawy niedoboru testosteronu związane są przede wszystkim z zaburzeniami funkcji seksualnych. Najczęściej w przebiegu TDS obserwuje się spadek libido oraz zaburzenia erekcji, które mogą manifestować się zarówno niemożnością uzyskania wzwodu, jak i problemami z odbyciem stosunku seksualnego. 

Poza tymi dolegliwościami może dochodzić do pojawienia się ginekomastii (czyli przerostu gruczoły sutkowego u mężczyzn), spadku masy mięśniowej, zaburzeń snu oraz nastroju, a także zmniejszonego owłosienia na ciele. 

Długotrwałe skutki zdrowotne niedoboru testosteronu obejmują m.in.: 

• zwiększone ryzyko rozwoju osteoporozy (oraz związanych z tą chorobą złamań kości), 
• zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy, 
• pojawienie się zespołu metabolicznego,
• podwyższone ryzyko zmian miażdżycowych w świetle naczyń krwionośnych. 

Badania przy zbyt niskim testosteronie 

Podstawowym badaniem wykonywanym w przypadku podejrzenia niedoborów testosteronu jest oznaczenie poziomów tego hormonu we krwi żylnej. Oznaczenie stężenia wolnego testosteronu we krwi może zostać uzupełnione o dodatkowe badania laboratoryjne, takie jak m.in. pomiar poziomu LH lub też globuliny wiążącej hormony płciowe, czyli SHGB (ang. Sex Hormone Binding Globulin). 

W celu zaplanowania optymalnego, kompleksowego pakietu badań diagnostycznych najlepiej skonsultować się z lekarzem specjalistą. Na podstawie dolegliwości odczuwanych przez pacjenta, jego historii choroby oraz wyników badania przedmiotowego lekarz zleci określone testy. Pozwolą one na uwidocznienie nie tylko przyczyny wykrytych nieprawidłowości, ale także wykrycie możliwych powikłań zdrowotnych. 

Przed przeprowadzeniem badania należy odstawić leki, które mogłyby wpływać na poziom hormonów płciowych we krwi. W tym celu należy skonsultować się z lekarzem, który zlecił przyjmowanie danych środków farmakologicznych. Badanie testosteronu nie wymaga stawienia się na czczo, jednak test najlepiej wykonać w godzinach porannych.

Jak uzupełnić niedobór testosteronu? 

Optymalna metoda leczenia niedoboru testosteronu zależna jest od tego, jakie schorzenie jest przyczyną zbyt niskich poziomów męskich hormonów płciowych we krwi. W określonych przypadkach lekarz może zadecydować o suplementacji tego hormonu za pomocą m.in. zastrzyków lub plastrów przyklejanych na skórę. Nigdy nie należy jednak samodzielnie podejmować decyzji o sposobie leczenia lub też o czasie trwania kuracji. 

Optymalnie zaplanowane leczenie pozwoli na wyeliminowanie uciążliwych dolegliwości związanych ze zbyt niskim testosteronem. Dodatkowo w sposób skuteczny będzie zapobiegać rozwojowi powikłań zdrowotnych, wynikających z zaburzeń gospodarki hormonalnej.