Co oznacza nieregularny okres u nastolatki? Niezbędne badania

Nieregularny okres u nastolatki może występować fizjologicznie przez 2–3 lata po pierwszej miesiączce, czyli menarche. Należy jednak upewnić się, czy nieprawidłowy przebieg menstruacji nie świadczy o chorobie układu rozrodczego, hormonalnego lub o zaburzeniach ogólnoustrojowych. Dowiedz się, jakie mogą być przyczyny i sposoby leczenia w przypadku pacjentek w okresie dojrzewania, które zgłaszają występowanie nieregularnych miesiączek.

Jak są zbudowane jajniki?

Jajniki występują w miednicy jako narząd parzysty i pełnią funkcję żeńskich gonad. Należą do wewnętrznych elementów układu rozrodczego kobiet, podobnie jak jajowody, macica i pochwa. Jajnik składa się z kory, która jest utworzona przez pęcherzyki i zrąb, oraz z rdzenia, czyli skupiska naczyń, nerwów, tkanki łącznej i komórek wnękowych. Fizjologicznie żeńska gonada ma objętość około 6–8 ml. Rozwój układu rozrodczego rozpoczyna się podczas życia płodowego, znacznie przyspiesza w okresie dojrzewania i zwalnia podczas menopauzy.

Jakie są funkcje jajników?

Jajniki stanowią ważną część zarówno układu rozrodczego, jak i hormonalnego. Obie funkcje wyrażają się podczas regulowania cyklu miesiączkowego, czyli płciowego lub jajnikowego. W przebiegu tego procesu zachodzą regularne, powtarzalne zmiany w budowie i działaniu jajników, macicy i pochwy. Kontrolę nad cyklem sprawują hormony wydzielane przez przysadkę mózgową – folikulotropowy (FSH) i lutealny (LH) – oraz przez gonady, czyli estrogen i progesteron.

Jak przebiega prawidłowy cykl miesiączkowy?

Długość cyklu miesiączkowego może być różna, m.in. w zależności od uwarunkowań genetycznych, wieku czy etapu dojrzewania płciowego. U kobiety w okresie rozrodczym cykl zwykle trwa około 21–32 dni (średnio 28 dni).

Pierwsza faza cyklu miesiączkowego zależy od hormonu folikulotropowego, który jest wydzielany przez przysadkę mózgową. Wzrost stężenia FSH we krwi pobudza rozwój jednego z pęcherzyków Graafa w obrębie jajnika. Równolegle gonady produkują estrogen, dzięki któremu dochodzi do zagęszczania śluzu w macicy i zmiany środowiska pochwy.

Następnie wzrasta stężenie hormonu lutealnego we krwi i dochodzi do owulacji, czyli jajeczkowania. Z pękniętego pęcherzyka uwalnia się wówczas komórka jajowa. Dalej przechodzi ona do jajowodu, gdzie może połączyć się z plemnikiem.

W drugiej fazie cyklu miesiączkowego pęknięty pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółte pod wpływem hormonu lutealnego (LH). Nowa struktura ma za zadanie produkować hormony, w tym progesteron, androstendion i estradiol.

Jak przebiega prawidłowa miesiączka?

Przebieg cyklu miesiączkowego może zależeć od wielu czynników, m.in. od ogólnego stanu zdrowia pacjentki, jej wieku, przyjmowanych leków czy funkcji hormonów. Równowaga w organizmie kobiety zmienia się także pod wpływem zewnętrznych okoliczności, np. sytuacji stresowych.

Średni wiek wystąpienia pierwszej miesiączki, czyli menarche, wynosi 12–13 lat. Stanowi ona kluczową część dojrzewania płciowego i zależy od innych jego etapów, m.in. występuje w ciągu 2–3 lat od pełnego rozwoju gruczołów piersiowych. Fizjologicznie miesiączka trwa około 3–4 dni. Podczas krwawienia menstruacyjnego kobieta traci zwykle od 30 do 80 ml krwi. Trzeba jednak pamiętać, że cykle płciowe u nastolatek oraz kobiet w wieku okołomenopauzalnym mogą przebiegać bardziej nieregularnie. Wówczas odstępstwa od normy w zakresie krwawienia miesięcznego nie dają powodów do niepokoju.

Jakie mogą być przyczyny nieregularnych miesiączek?

W ciągu 2–3 lat od pojawienia się pierwszej miesiączki (czyli do około 15. roku życia) cykle miesiączkowe mogą przebiegać nieregularnie u większości nastolatek, co stanowi wariant normy. Najczęściej powodem takiej sytuacji jest brak owulacji lub niedojrzałość układu hormonalnego podwzgórze – przysadka – jajnik. Należy jednak wykluczyć także inne możliwe przyczyny, np. zaburzenia hormonalne, psychiatryczne czy wady budowy w obrębie układu rozrodczego.

Cykle bezowulacyjne

Podczas okresu dojrzewania cykle miesiączkowe często przebiegają bez etapu owulacji. Zwykle taki stan utrzymuje się przez 2–3 lata od pojawienia się pierwszej menstruacji. Po upływie tego czasu układ rozrodczy i hormonalny osiągają pełną dojrzałość, dzięki czemu dochodzi do unormowania się cykli miesiączkowych. U niektórych dziewczynek ten okres może się wydłużyć i wówczas nieregularne krwawienia występują nawet w wieku 19 czy 20 lat.

Cykle bezowulacyjne u nastolatek najczęściej są widoczne jako zaburzenia krwawień miesiączkowych. Mogą występować jako:

• polymenorrhoea, inaczej częste miesiączkowanie, czyli stan, gdy cykl trwa krócej niż 22 dni;
• oligomenorrhoea – to sytuacja, kiedy cykl miesiączkowy trwa dłużej niż 34 dni. Krwawienia miesięczne przyjmują wówczas postać plamienia. Zwykle rzadkie miesiączki nie wymagają leczenia, chyba że utrzymują się przez dłuższy czas lub towarzyszą im inne niepokojące objawy, np. nadmierne owłosienie;
• metrorrhagia iuvenilis, czyli tzw. krwawienie młodocianych, w którego przebiegu pojawiają się nieregularne i nawracające krwawienia. Mogą one trwać powyżej 10 dni i towarzyszy im duża utrata krwi (powyżej 80 ml). Krwawienia występują wówczas nieregularnie i często niezależnie od fazy cyklu. Są spowodowane złuszczaniem rozpulchnionego i pogrubiałego endometrium, czyli błony śluzowej macicy. Taki stan rozwija się, gdy wzrasta stężenie estrogenów we krwi, maleje zaś poziom progesteronu. Krwawienie niezależne od cyklu może pojawiać się także, gdy endometrium nie uległo całkowitemu złuszczeniu podczas menstruacji. Zwykle błona śluzowa macicy rozrasta się stopniowo w ciągu 3 miesięcy, co hamuje pojawianie się miesiączki w tym okresie. Później następuje powolne złuszczanie się endometrium.

Inne przyczyny występowania nieregularnych miesiączek u nastolatek

Zaburzenia miesiączkowania mogą pojawiać się w przebiegu wielu chorób i zaburzeń, które dotyczą układu rozrodczego, hormonalnego lub całego ustroju. Równowaga procesów w organizmie nastolatki zależy także od jej stylu życia czy sposobu odżywiania. Wśród przyczyn występowania nieregularnych cykli miesięcznych można wymienić:

• zaburzenia odżywiania i znaczne zmiany masy ciała;
• choroby przewlekłe;
• czynniki związane ze stylem życia, w tym: stres, wyczynowe uprawianie sportu, nadużywanie leków czy narkotyków;
• nowotwory, np. guzy jajników;
• zaburzenia endokrynologiczne;
• zespół policystycznych jajników (PCOS) – charakteryzuje się występowaniem w obrębie gonad licznych torbieli pęcherzykowych. Wytwarzają one dodatkowe androgeny i estrogeny, które są wydzielane do krwi. Pierwsze objawy można zauważyć zwykle u dziewczynek i młodych kobiet krótko po rozpoczęciu miesiączkowania. Należą do nich m.in.: nadmierne owłosienie, skąpe krwawienia miesiączkowe, otyłość, oporność na insulinę oraz trudności z zajściem w ciążę.

Możliwe przyczyny krwawień z układu rodnego u nastolatek

Niektóre stany mogą powodować krwawienia z narządów rodnych, które nie są związane z miesiączką. Pojawiają się one niezależnie od cyklu, choć mogą „imitować” menstruację. Podczas poszukiwania przyczyn nieregularnych krwawień w wieku dojrzewania należy wziąć pod uwagę także:

• zaburzenia związane z ciążą, np. poronienie, ciążową chorobę trofoblastyczną czy ciążę ektopową;
• zaburzenia układu krzepnięcia, w tym: niewydolność wątroby, małopłytkowość, chorobę von Willebranda, zaburzenia czynników krzepnięcia czy białaczkę;
• zakażenia przenoszone drogą płciową, m.in.: zespół zapalenia miednicy mniejszej, zapalenie błony śluzowej macicy, zapalenie szyjki macicy, zapalenie pochwy, zakażenie Neisseria gonorrhoeae i Chlamydia trachomatis;
• zaburzenia endokrynologiczne, dotyczące działania tarczycy, przysadki mózgowej, nadnerczy i jajników;
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej lub wkładki wewnątrzmacicznej, tzw. spirali;
• choroby i wrodzone wady w obrębie wewnętrznych narządów płciowych;
• stan po urazie narządu rodnego, np. z powodu nadużyć seksualnych;
• endometriozę;
• obecność ciała obcego w pochwie, np. nieusuniętego o czasie tamponu;
• choroby ogólnoustrojowe, np. cukrzycę, choroby nerek lub toczeń rumieniowaty układowy;
• stosowanie niektórych leków, m.in. spironolaktonu, leków przeciwpsychotycznych i przeciwkrzepliwych.

Jak wygląda diagnostyka i leczenie nieregularnych miesiączek u nastolatek?

Jeśli pacjentka zaobserwuje u siebie nieprawidłowe czy nieregularne krwawienia miesięczne, niepokoją ją inne objawy, które mogą towarzyszyć zaburzeniom pracy układu hormonalnego lub rozrodczego, powinna zgłosić się na konsultację do ginekologa. Specjalista przeprowadzi dokładne badanie podmiotowe i przedmiotowe, a także zleci dodatkowe testy, na podstawie których zdecyduje o wprowadzeniu skutecznego leczenia przyczyny problemu.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1389–1404.
2. G. Jarząbek-Bielecka i in., Problem zaburzeń miesiączkowania u dziewcząt, „Endokrynologia Pediatryczna” 2019, t. 18, nr 1, s. 23−28.
3. V. Kumar i in., Robbins. Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 851.