Cynk w organizmie – dlaczego jest tak ważny? Objawy nadmiaru i niedoboru

Cynk w organizmie – dlaczego jest tak ważny? Objawy nadmiaru i niedoboru.

Mimo że cynk należy do mikroelementów, czyli pierwiastków, których zawartość w organizmie jest niewielka, wpływ cynku na organizm i jego prawidłowe funkcjonowanie jest niezaprzeczalny. Cynk w organizmie człowieka spełnia wiele istotnych ról: wpływa na budowę i działanie kilkuset enzymów, uczestniczy w przemianach białek, tłuszczów i węglowodanów, jest niezbędny w procesach wzrostu, podziałów i śmierci komórek, wpływa na stabilizację i ekspresję genów, uczestniczy w naprawie DNA, warunkuje prawidłowe działanie układu immunologicznego i wiele innych.

Spis treści:

1. Cynk w organizmie – jakie pełni funkcje?
2. Badanie poziomu cynku we krwi
3. Niedobór cynku – objawy
4. Przyczyny niedoboru cynku
5. Nadmiar cynku – objawy
6. Przyczyny nadmiaru cynku
7. Co obniża poziom cynku w organizmie, a co go zwiększa?

Cynk w organizmie – jakie pełni funkcje?

Cynk należy do mikroelementów czyli pierwiastków śladowych. Nazywamy je tak, bo zapotrzebowanie na nie i ich zawartość w organizmie są niewielkie (nie przekraczające 100 mg na dobę). Mimo to mikroelementy są niezbędne do prawidłowego rozwoju, dojrzewania i funkcjonowania organizmu. Prócz cynku, do pierwiastków śladowych zaliczamy także m.in. miedź, mangan, molibden, chrom, selen oraz fluor.

Cynk w organizmie pełni szereg istotnych funkcji. Jest składnikiem kilkuset enzymów, m.in. enzymów antyoksydacyjnych czy tych biorących udział w biosyntezie białka, kwasów nukleinowych oraz czerwonych krwinek. Odgrywa istotną rolę w procesach replikacji i transkrypcji materiału genetycznego oraz w procesach ekspresji i stabilizacji genów. Jest katalizatorem wielu reakcji. Uczestniczy w przemianach białek, tłuszczów i węglowodanów. Wpływa na syntezę i funkcjonowanie hormonów steroidowych. Jest niezbędny do utrzymania stabilności błon komórkowych, pełni funkcje regulacyjne i strukturalne. Bierze udział w przemianach energetycznych i jest pierwiastkiem niezbędnym do utrzymania prawidłowej masy ciała. Potrzebujemy go do prawidłowego funkcjonowania i regeneracji skóry i błon śluzowych oraz odczuwania smaku i zapachu. Wpływa na działanie układu immunologicznego i uczestniczy w reakcjach odpornościowych organizmu.

Cynk w organizmie jest niezbędny do prawidłowego rozwoju i podziałów komórkowych, ale odgrywa także ważną rolę w procesach starzenia się organizmu i apoptozy komórek (apoptoza to naturalny proces zaprogramowanej i kontrolowanej śmierci komórki). Bierze udział w procesach krzepnięcia krwi i odgrywa rolę w prawidłowym działaniu narządu wzroku. Wpływa na utrzymanie ogólnoustrojowej homeostazy (czyli wewnętrznej równowagi) i reguluje gospodarkę kwasowo-zasadową, a w ośrodkowym układzie nerwowym moduluje przewodzenie i pobudzenia sygnałów oraz oddziałuje na procesy uczenia się i zapamiętywania. Bierze udział w procesie powstawania i dojrzewania plemników u mężczyzn. Wpływa na prawidłowe funkcjonowanie trzustki (bierze udział w biosyntezie oraz uwalnianiu insuliny) i jest konieczny do budowy kości. Cynk w organizmie odpowiada także za metabolizm alkoholu oraz zmniejsza toksyczne działania metali ciężkich. U kobiet w ciąży odpowiedni poziom cynku w organizmie warunkuje prawidłowy rozwój płodu i utrzymanie ciąży.W ludzkim organizmie, zmagazynowane jest średnio od 2 do 4 g cynku.^[1]

Najwięcej, bo około 85-90% znajduje się w kościach i mięśniach, a pozostała ilość w innych tkankach czy płynach ustrojowych organizmu. Zapotrzebowanie na cynk jest zależne od wieku, rośnie w okresach wzmożonego wzrostu i rozwoju, a także w okresie ciąży i laktacji. Zalecane dzienne spożycie dla niemowląt i dzieci do 3 roku życia wynosi 3 mg, dzieci od 4. do 9. roku życia – 5 mg, dla chłopców i mężczyzn – 8-11 mg, dla dziewczynek i kobiet – 8-9 mg, z wyjątkiem kobiet ciężarnych i karmiących piersią, gdzie dobowe zalecane spożycie wynosi 11-13 mg.^[2]

Badanie poziomu cynku we krwi

Ilościowe oznaczenie cynku w surowicy krwi możesz wykonać w DIAGNOSTYCE. Zakresy prawidłowego stężenia cynku we krwi podawane są oddzielnie dla dorosłych i dla dzieci, a także zależą od metody stosowanej w danym laboratorium. Aby oznaczyć stężenie cynku w surowicy nie musisz się specjalnie przygotowywać, ani być na czczo. W niektórych przypadkach, lekarz może także zalecić oznaczenie cynku w wydalanym moczu. To badanie również możesz wykonać w DIAGNOSTYCE.

Niedobór cynku – objawy

Niedobory cynku u niemowląt i dzieci mogą prowadzić do zahamowania wzrostu, opóźnienia rozwoju psychomotorycznego i dojrzewania płciowego oraz nieprawidłowej funkcji gonad. Mogą pojawić się łuszczycopodobne zmiany na skórze oraz łysienie i choroby paznokci, spadek apetytu i biegunki. Niemowlęta i dzieci z niedoborem cynku mogą cechować się obniżoną odpornością na infekcje. Objawy niedoboru cynku u dorosłych obejmują rumieniowe zmiany skórne i inne dolegliwości dermatologiczne, zaburzenia pracy tarczycy oraz pracy wątroby, pogorszenie gojenia ran i obniżenie odporności, zaburzenia smaku i węchu, wypadanie włosów, kurzą ślepotę. Wczesne i niecharakterystyczne objawy to drażliwość i nerwowość, niepokój, ospałość oraz spadek apetytu. W związku z zaburzeniami przewodnictwa nerwowego, mogą pojawić się zmiany zachowania, zaburzenia psychiczne i emocjonalne. Obniżone stężenie cynku wywiera wpływ na rozwój depresji oraz nasilenie jej objawów. Niedostateczna aktywność enzymów antyoksydacyjnych przyczynia się do rozwoju chorób sercowo- naczyniowych np. miażdżycy, nadciśnienia tętniczego oraz choroby niedokrwiennej serca. W związku z wpływem cynku na działanie trzustki, jego braki w organizmie mogą skutkować zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Niedobór cynku może być także jedną z przyczyn niedoboru kwasu foliowego i związanej z tym anemii.

Niedostateczny poziom cynku u mężczyzn niekorzystnie wpływa na procesy spermatogenezy. Może prowadzić do zmniejszenia liczby plemników oraz spadku ich żywotności, zmniejszenia stężenia testosteronu oraz powodować problemy z potencją seksualną.

Niedobór cynku w organizmie kobiety w ciąży może skutkować zaburzonym rozwojem płodu i powstaniem wad układu nerwowego oraz zaburzać przebieg ciąży: sprzyjać porodowi przedwczesnemu, zwiększać ryzyko powikłań okołoporodowych i przyczyniać się do niskiej masy urodzeniowej noworodka.

Przyczyny niedoboru cynku

Czynniki, które mają negatywny wpływ na wchłanianie cynku to zanieczyszczenia środowiska, stres, stosowanie używek oraz źle zbilansowany, nieróżnorodny jadłospis i spożywanie wysoce przetworzonych produktów. Ważną przyczyną niedoborów cynku w organizmie są choroby przewodu pokarmowego, które upośledzają i zaburzają wchłanianie składników pokarmowych w jelitach. Wszelkie schorzenia związane z zaburzeniami odżywania mogą powodować niedostateczne dostarczanie cynku do organizmu. Jego niedobór może być także spowodowany zwiększeniem zapotrzebowania, jak ma to miejsce podczas ciąży, karmienia piersią czy w okresie intensywnego wzrostu. Niedobory cynku obserwuje się również u osób nadużywających alkoholu. W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się też osoby starsze, pacjenci hospitalizowani, zawodowi sportowcy i wegetarianie.

Nadmiar cynku – objawy

Nie tylko niedobór cynku w organizmie powoduje niekorzystne skutki – jego nadmiar także może być szkodliwy. Nadmiar spożycia cynku prowadzi do zaburzeń odpowiedzi immunologicznej, negatywnie wpływa na metabolizm żelaza i miedzi (co prowadzi do niedoborów tych pierwiastków i objawów z tym związanych) i gospodarkę lipidową (zmniejsza stężenie frakcji HDL cholesterolu, czyli tzw. „dobrego cholesterolu”).

Nadmierne ilości cynku mogą także sprzyjać rozwojowi choroby Alzheimera. Ostre przedawkowanie manifestuje się objawami takimi jak: bóle brzucha, nudności i wymioty, biegunka, osłabienie, spadek apetytu i bóle głowy. Zatrucie cynkiem może także prowadzić do niedokrwistości syderoblastycznej.

Przyczyny nadmiaru cynku

Ilości cynku dostarczane wraz z jedzeniem raczej nie prowadzą do jego nadmiaru w organizmie. Główną przyczyną nadmiernego spożycia cynku jest długotrwałe i nieprzemyślane stosowanie suplementów diety. Innym źródłem nadmiarowych ilości tego pierwiastka mogą być sztuczne nawozy cynkowe lub narażenie zawodowe, np. u osób, które pracują przy produkcji stopów.

Co obniża poziom cynku w organizmie, a co go zwiększa?

Cynk dostarczasz do organizmu głównie z dietą. Jego wchłanianie wzrasta na czczo oraz w obecności witaminy B6, witaminy A, cytrynianów i niektórych aminokwasów. Alkohol, błonnik, fityniany i szczawiany zmniejszają natomiast jego przyswajalność. Cynk łatwiej wchłania się z diety bogatej w białka zwierzęce niż opartej na białkach roślinnych. Pokarmy bogate w cynk to mięso, wątroba, ostrygi, ciemne pieczywo, kasza gryczana, rośliny strączkowe, orzechy, mleko, sery podpuszczkowe i jaja. Niedobory cynku można uzupełnić, stosując odpowiednie suplementy diety.

Zwróć jednak uwagę, że takie preparaty nigdy nie zastąpią zdrowej i zbilansowanej diety, a używanie ich w nadmiarze lub nieprawidłowej konfiguracji może zaszkodzić. Zanim zaczniesz je stosować, koniecznie skonsultuj się ze swoim lekarzem. Warto wiedzieć, że w niektórych chorobach, cynk stanowi jeden z elementów leczenia. Jony cynku są pomocne w objawowym leczeniu halitozy (nieprzyjemny zapach z ust) dzięki wiązaniu rodników siarczkowych oraz zatrzymaniu rozwoju niektórych bakterii. Cynk hamuje wchłanianie miedzi z przewodu pokarmowego, co wykorzystuje się w terapii choroby Wilsona (choroby uwarunkowanej genetycznie, w której gromadzenie miedzi w organizmie prowadzi do uszkodzenia narządów). Preparaty cynku skracają także czas trwania choroby przeziębieniowej.

Cynk pełni wiele istotnych funkcji w organizmie człowieka. Jeśli podejrzewasz, że cierpisz na niedobór tego pierwiastka lub znajdujesz się w grupie ryzyka, skontaktuj się ze swoim lekarzem. Badania możesz wykonać w DIAGNOSTYCE.

Bibliografia:

• Normy żywienia dla populacji Polski. – M. Jarosz ^[2]
• „Cynk – pierwiastek zdrowia” – M. Szcześniak, B. Grimling, J. Meler
• „Znaczenie cynku dla organizmu ludzkiego w aspekcie suplementacji tego pierwiastka” – I. Mońka, D. Wiechuła
• „Żelazo i cynk główne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu” – M. Kuras, M. Zielińska-Pisklak, K. Perz, Ł. Szeleszczuk ^[1]
• „Badanie stężenia cynku w surowicy krwi” – E. Talarek ^[3]