Czy po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych należy wykonać jakieś badania?

Odstawienie tabletek antykoncepcyjnych bywa wynikiem chęci rozpoczęcia starań o dziecko lub złej tolerancji leków hormonalnych. Każdorazowo decyzja taka powinna być podjęta po konsultacji z lekarzem ginekologiem. Sprawdź, jakie skutki może nieść przerwanie doustnej antykoncepcji i jakie badania należy wykonać po jej zakończeniu.

Tabletki antykoncepcyjne – jak działają?

Doustna antykoncepcja jest jedną z najczęściej stosowanych i najskuteczniejszych form antykoncepcji hormonalnej. Szacuje się, iż aż 86% kobiet przyjmujących doustną antykoncepcję stosuje ją celem zmniejszenia ryzyka zajścia w ciążę. W przypadku 14% leczenie wynika z innych przyczyn – bólu menstruacyjnego, nieregularnych krwawień miesięcznych, dolegliwości bólowych w przebiegu endometriozy, migreny związanej z cyklem menstruacyjnym. Dodatkowymi korzyściami stosowania tabletek antykoncepcyjnych, zawierających zarówno estrogeny, jak i progesteron, jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia raka endometrium o 50% (w porównaniu do kobiet, które nigdy nie stosowały leczenia hormonalnego), raka jajnika o 27% oraz raka jelita grubego o 18%.

Aktualnie stosuje się tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe (zawierające estrogen i progesteron) oraz jednoskładnikowe (z samym progesteronem). Za zapobieganie ciąży poprzez zahamowanie dojrzewania pęcherzyków w jajnikach i owulacji odpowiada progesteron. Działa on hamująco na podwzgórze, zmniejszając pulsacyjne wydzielanie gonadoliberyny, a w konsekwencji również sekrecję FSH i LH w przysadce mózgowej. Dodatkowo progesteron wpływa na jakość śluzu w szyjce macicy, zmniejszając jego przepuszczalność dla plemników. Estrogen zawarty w tabletkach antykoncepcyjnych pomaga w regulacji cyklu menstruacyjnego.

Przyczyny odstawienia doustnej antykoncepcji

Doustne środki antykoncepcyjne charakteryzują się wysoką skutecznością i bezpieczeństwem, dlatego są powszechnie stosowane w krajach rozwiniętych i rozwijających się. Badania naukowe donoszą, iż 85% kobiet w USA stosuje tabletki antykoncepcyjne średnio przez 5 lat. Tak jak w przypadku przyjmowania innych leków, stosowanie doustnych środków hormonalnych bywa jednak wśród pacjentek nieregularne, co zmniejsza ich skuteczność i może być przyczyną wystąpienia niespodziewanej ciąży.

Do najczęstszych przyczyn odstawienia doustnych środków antykoncepcyjnych należą:

• działania niepożądane leku;
• trudności logistyczne – skończenie się tabletek i brak recepty na kolejne, brak możliwości umówienia się na wizytę do ginekologa, ciągłe zapominanie o przyjęciu dawki leku;
• ciąża lub pragnienie zajścia w ciążę;
• inne przyczyny – zmiana metody antykoncepcji na inną, brak aktywności seksualnej, obecność przeciwwskazań do przyjmowania doustnej antykoncepcji.

Szerszego omówienia wymagają działania niepożądane tabletek antykoncepcyjnych, które są często zgłaszanym problemem. Warto jednak mieć świadomość, że większość z nich ustępuje z czasem lub po zmianie leku antykoncepcyjnego na inny. Najczęściej obserwowanymi objawami u kobiet stosujących doustne środki hormonalne są:

• bóle głowy – pojawienie się bólu głowy po rozpoczęciu leczenia lub nasilenie zgłaszanych wcześniej dolegliwości;
• nudności – zwykle można im zapobiec poprzez przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych wieczorem przed położeniem się do łóżka;
• zmiany nastroju, drażliwość;
• zmniejszenie libido (popędu płciowego) i trudność z osiągnięciem satysfakcji seksualnej;
• zmiana masy ciała – najczęściej zwiększenie;
• w rzadkich przypadkach obserwuje się zmniejszenie ostrości widzenia.

Odstawienie tabletek antykoncepcyjnych bywa konieczne z przyczyn medycznych w przypadku wystąpienia poważnych działań niepożądanych – żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej lub nadciśnienia tętniczego. Doustna antykoncepcja zwiększa również ryzyko udaru niedokrwiennego mózgu oraz zawału mięśnia sercowego, dlatego nie należy włączać leczenia/kontynuować go u kobiet z dodatnim wywiadem w kierunku tych chorób.

Czy po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych trzeba wykonać jakieś badania?

Częstą kwestią poruszaną przez kobiety, które z różnych przyczyn przerwały stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, jest zasadność wykonania kontrolnych badań. Aktualnie nie zaleca się rutynowych badań po zaprzestaniu przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych. Wyjątek stanowią kobiety, które chcą rozpocząć starania o dziecko – w tym przypadku należy wykonać wszystkie zalecane badania krwi (m.in. morfologię, stężenie glukozy na czczo, TSH, poziom przeciwciał przeciwko wirusowi różyczki, toksoplazmozie, CMV, HBV, HCV oraz badania w kierunku kiły, chlamydiozy i zakażenia HIV), badanie cytologiczne wymazu z szyjki macicy, USG ginekologiczne oraz stopień czystości pochwy. Większość kobiet (97%) zaczyna regularnie miesiączkować w ciągu 3 miesięcy od odstawienia doustnych środków antykoncepcyjnych.

Bibliografia

1. Westhoff C. i in., Oral Contraceptive Discontinuation: Do Side Effects matter?, “American Journal of Obsterics & Gynecology”, 2007, dostęp online: listopad 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1903378/.
2. Cooper D., Patel P., Mahdy H., Oral Contraceptive Pills, “StatPearls”, 2022, dostęp online: listopad 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430882/.
3. Girum T., Wasie A., Return of fertility after discontinuation of contraception: a systematic review and meta-analysis, “Contraception and Reproductive Medicine”, 2018, dostęp online: listopad 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6055351/.
4. Cooper D., Patel P., Mahdy H., Oral Contraceptive Pills, 2022, dostęp online: listopad 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430882/.