Czym jest niepłodność immunologiczna? Przyczyny i badania

Szacuje się, że trudności w posiadaniu potomstwa ma około 15% ludzi w wieku rozrodczym. Przyczyny wystąpienia niepłodności są bardzo złożone. Mogą wynikać z indywidualnych predyspozycji partnerów, stylu życia, działania czynników zewnętrznych, zaburzeń genetycznych czy współwystępowania innych chorób. Nie zawsze możliwe jest dokładne poznanie przyczyny niepłodności i często uznaje się, że ma ona charakter idiopatyczny. Istotną rolę w zajściu w ciążę i urodzeniu zdrowego potomstwa odgrywa układ immunologiczny kobiety i mężczyzny. Nieprawidłowe działanie układu odpornościowego organizmu może być przyczyną wystąpienia tzw. niepłodności immunologicznej. W dalszej części artykułu opisujemy, czym jest niepłodność immunologiczna oraz jak ją rozpoznać.

Niepłodność immunologiczna u kobiet

Prawidłowo działający układ immunologiczny człowieka odpowiada za ochronę organizmu przed niekorzystnym działaniem bakterii, wirusów i innych patogenów chorobotwórczych, produkując odpowiednie przeciwciała. Mają one za zadanie zwalczyć wymienione wcześniej przyczyny chorób. Szacuje się, że dysfunkcje działania tego układu, w tym komórek NK (natural killer), mogą odpowiadać za około 10% problemów z zajściem w ciążę i poronień nawykowych. Układ immunologiczny produkuje wtedy najczęściej przeciwciała przeciwko komórkom rozrodczym męskim lub żeńskim, ponieważ traktuje je jako obce i rozpoznaje jako zagrożenie, uniemożliwiając zapłodnienie i rozwój zarodka.

Niepłodność immunologiczna u kobiet może wynikać z obecności czynników autoimmunologicznych i/lub alloimunologicznych. Czynniki autoimmunologiczne związane są z produkcją przeciwciał przez organizm kobiety, które atakują jej własną komórkę jajową. Zalicza się tutaj:

• przeciwciała jądrowe ANA, które wywierają negatywny wpływ na endometrium, powodując jego stan zapalny;
• przeciwciała jajnikowe AOA, które mogą zaburzać produkcję hormonów płciowych i powodować cykle bezowulacyjne ze względu na atakowanie osłonki przejrzystej oocytu i ciałka żółtego.

Występowanie przeciwciał AOA może być związane ze współwystępowaniem chorób takich jak endometrioza czy zespół policystycznych jajników. O czynnikach alloimmunologicznych mówi się gdy organizm kobiety wytwarza przeciwciała przeciwplemnikowe ASA (Anti-Sperm Antibodies), które identyfikują męskie komórki rozrodcze jako obce i atakują je. 

Niepłodność immunologiczna u mężczyzn

Uważa się, że za przyczynę około połowy przypadków niepłodności mogą odpowiadać czynniki męskie, w tym obecność przeciwciał ASA w surowicy i płynie nasiennym (wolnym lub związanym z plemnikami) u mężczyzn.

Najczęściej zgłaszanymi skutkami działania przeciwciał ASA są:

• upośledzona ruchliwość plemników,
• aglutynacja (sklejanie się) plemników,
• upośledzona penetracja plemników przez śluz szyjkowy,
• upośledzona kapacytacja (proces zmian plemników zachodzących w drogach rodnych kobiety umożliwiający zapłodnienie),
• przerwanie interakcji plemnik-komórka jajowa, umożliwiających prawidłowy przebieg procesu zapłodnienia.

Przeciwciała przeciwplemnikowe są również związane z uszkodzeniem oksydacyjnym, o czym świadczy podwyższony poziom reaktywnych form tlenu oraz fragmentacja DNA plemników.

Diagnostyka niepłodności immunologicznej

Diagnostyka niepłodności immunologicznej jest procesem złożonym i wymaga konsultacji z lekarzem ginekologiem i immunologiem. U pacjentek wykonuje się zazwyczaj badanie immunofenotypu, które pozwala na określenie stężenia komórek NK i limfocytów w organizmie kobiety. Badanie to pozwala wstępnie ocenić czy układ immunologiczny przyszłej mamy funkcjonuje prawidłowo.

Pacjentki powinny też wykonać badanie genetyczne KIR. Receptory KIR (killer-cell immunoglobulin-like receptors) występują m.in. na powierzchni komórek NK w tym komórek NK macicy (uterine NK – uNK). Komórki uNK ułatwiają lub uniemożliwiają zagnieżdżenia się zarodka w macicy. Wyróżnia się 3 genotypy genów KIR: AA, BB i AB. Obecność genotypu KIR AA stanowi zagrożenie dla przebiegu ciąży. 

Zaleca się, aby osoby z podejrzeniem niepłodności immunologicznej wykonały również badanie oznaczenia antygenu zgodności tkankowej HLA-C. Antygeny HLA-C umożliwiają rozpoznanie przez komórki układu odpornościowego, czy dana „obca” komórka jest niepożądana w organizmie. W przypadku uznania antygenów HLA-C zarodka przez układ immunologiczny kobiety za niepożądane, komórki NK uniemożliwią mu zagnieżdżenie się w macicy. Obecność allelu HLA-C2 zarodka może wpływać na negatywną reakcję układu immunologicznego matki i odrzucenie zarodka. Do wykonania wyżej opisanych badań niezbędna jest próbka krwi. 

Niepłodność immunologiczna a ciąża

Niepłodność immunologiczna nie jest wyrokiem. W wielu przypadkach możliwe jest posiadanie przez parę potomstwa, ale kluczową rolę odgrywa odpowiednia diagnostyka i wdrożenie specjalistycznego leczenia.

Niepłodność immunologiczna a in vitro

Zapłodnienie in vitro jest jedną z metod wspomagania rozrodu u pacjentów z niepłodnością immunologiczną. Kwalifikację do procedury oraz ocenę jej powodzenia dokonuje lekarz wraz z zespołem innych specjalistów w oparciu o dane diagnostyczne.