Czym jest subkliniczna niedoczynność tarczycy? Objawy i przyczyny rozwoju 

Subkliniczna niedoczynność tarczycy określana również jako utajona postać niedoczynności tarczycy występuje u 1-4% osób w zależności od wieku, płci oraz badanej populacji. Choć nie zawsze wymaga natychmiastowego leczenia, regularne monitorowanie i odpowiednia interwencja medyczna są kluczowe w zapobieganiu progresji tej przypadłości do jawnej niedoczynności tarczycy i związanych z nią objawów. Ponadto wczesne rozpoznanie takiego stanu zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych u osób, które przekroczyły 65. rok życia. Leczenie subklinicznej niedoczynności tarczycy różni się w zależności od objawów chorobowych, wyników badań laboratoryjnych oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Co to jest subkliniczna niedoczynność tarczycy? 

Subkliniczna niedoczynność tarczycy to schorzenie charakteryzujące się podwyższonym stężeniem tyreotropiny (TSH) przy prawidłowych wartościach wolnej trójjodotyroniny (fT3) oraz wolnej tyroksyny (fT4). U osób z tym schorzeniem obserwuje się brak lub niewielkie nasilenie objawów klinicznych charakterystycznych dla jawnej niedoczynności tarczycy. Poziom hormonu fT4 w większości przypadków bliski jest dolnej granicy wartości referencyjnych, przy równocześnie podwyższonym stężeniu TSH, które
z kolei zwykle nie przekracza wartości 10 mIU/l. Częstość występowania subklinicznej niedoczynności tarczycy wzrasta wraz z wiekiem i objawia się zdecydowanie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Badania naukowe sugerują, że schorzenie to jest powiązane ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, szczególnie u osób starszych.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy – badania 

W praktyce klinicznej subkliniczna niedoczynność tarczycy diagnozowana jest najczęściej w oparciu o wyniki badań laboratoryjnych. Niezbędne wówczas jest wykonanie oznaczeń parametrów takich jak: 

• Stężenie hormonu tyreotropowego (TSH); 
• Stężenie wolnej tyroksyny (fT4) oraz trójjodotyroniny (fT3); 
• Poziom przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO); 
• Poziom przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG); 
• Lipidogram;

U znacznego odsetka pacjentów cierpiących na utajoną niedoczynność tarczycy, wartość TSH z czasem ulega normalizacji. W związku z tym rekomenduje się powtórzenie oznaczenia tego parametru po około 8-12 tygodniach. Niekiedy nieprawidłowe stężenia hormonów są stanem krótkotrwałym i ustępują samoistnie. Badaniami pomocniczymi w diagnozowaniu tego schorzenia są również: USG, ocena jodochwytności, a także testy oceniające zdolność syntezy hormonów tarczycy.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy – przyczyny

W warunkach fizjologicznych sprzężenia stężenia hormonów i aktywności gruczołów wspólnie kontrolują prawidłowe funkcjonowanie układu endokrynologicznego. Stężenie tyreotropiny (TSH) regulowane jest w organizmie poprzez pętlę ujemnego sprzężenia zwrotnego. Podwzgórze zlokalizowane w brzusznej części międzymózgowia uwalnia hormon – tyreoliberynę (TRH) stymulujący produkcję tyreotropiny (TSH), która następnie pobudza komórki tarczycy do produkcji i uwolnienia do krwioobiegu wolnych hormonów tarczycy (fT3 i fT4). Wysokie stężenia tych dwóch hormonów doprowadzają do zwrotnego zahamowania wydzielania TSH, a cykl rozpoczyna się na nowo, gdy stężenia fT3 i fT4 zaczynają spadać. W przypadku subklinicznej niedoczynności tarczycy produkcja hormonów wzrasta zbyt wolno w odpowiedzi na rosnące stężenie TSH, co w konsekwencji doprowadza do zawyżonego poziomu TSH w surowicy przy prawidłowych wartościach fT3 oraz fT4.

Do najczęstszych przyczyn subklinicznej niedoczynności tarczycy należą: 

1. Choroby autoimmunologiczne – choroba Hashimoto oraz zanikowe zapalenie tarczycy.

2. Niedobór jodu – niedobór jodu niezbędnego do produkcji hormonów tarczycy może doprowadzić do wzrostu stężenia TSH, a w konsekwencji do uruchomienia mechanizmu kompensacyjnego w celu zwiększenia ich produkcji.

3. Radioterapia – stosowana w leczeniu nowotworów okolic głowy oraz szyi może doprowadzić do uszkodzenia struktury tarczycy i rozwoju jej niedoczynności.

4. Niektóre leki – na przykład: lit, amiodaron, interferon oraz tyreostatyki stosowane
   w leczeniu nadczynności tarczycy.

5. Operacje chirurgiczne – częściowe usunięcie tarczycy wykonywane w przypadku leczenia guzków, raka lub wola tarczycy może doprowadzić do zmniejszenia produkcji hormonów fT3 i fT4 z jednoczesnym wzrostem stężenia TSH.

6. Ciąża – może wpływać na funkcjonowanie tarczycy i doprowadzić do rozwoju jej subklinicznej niedoczynności.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy a Hashimoto

Choroba Hashimoto oraz subkliniczna niedoczynność tarczycy to dwa różne, lecz często powiązane ze sobą, stany medyczne. Najczęstszą przyczynę zarówno jawnej jak i subklinicznej niedoczynności tarczycy stanowi choroba Hashimoto. Doprowadza ona do dysfunkcji zdrowych komórek tarczycy, a w konsekwencji do uszkodzenia struktury narządu i zmniejszenia produkcji hormonów. Subkliniczna niedoczynność tarczycy często stanowi wczesny etap niedoczynności tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto i jest konsekwencją destrukcyjnego działania autoprzeciwciał skierowanych przeciwko komórkom narządu. Pacjenci z podwyższonym stężeniem TSH i jednoczesną obecnością przeciwciał anty-TPO i anty-TG są bardziej narażeni na rozwój jawnej niedoczynności tarczycy, przez co powinni być regularnie monitorowani pod kątem postępu choroby.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy – objawy 

Schorzenie to przebiega zwykle bez wyraźnych dolegliwości chorobowych. Objawy zależne są od wieku chorego oraz stopnia niedoborów hormonalnych. W przypadku subklinicznej niedoczynności tarczycy obserwuje się skąpe i lekko nasilone symptomy takie jak: 

• stan chronicznego zmęczenia,
• ból głowy,
• zwiększona wrażliwości na zimno,
• suchość skóry oraz szorstkość włosów,
• problemy z koncentracją,
• skłonność do depresji,
• przyrost masy ciała,
• utrata apetytu,
• osłabienie mięśni,
• spowolnienie akcji serca poniżej 60 uderzeń (bradykardia),
• zaparcia,
• nieregularne krwawienia miesiączkowe,
• niskie libido. 

Dodatkowo w badaniach laboratoryjnych stwierdza się zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL w surowicy krwi pacjenta, co stanowi jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju miażdżycy oraz chorób sercowo-naczyniowych. Jest to związane z kluczową rolą, jaką hormony tarczycy odgrywają w metabolizmie lipidów. W przypadku subklinicznej niedoczynności tarczycy monitorowanie wartości parametrów wchodzących w skład lipidogramu jest szczególnie istotne u pacjentów, u których występują inne czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Ponadto u dzieci w przebiegu subklinicznej niedoczynności tarczycy występować mogą objawy takie jak: 

• przedłużająca się żółtaczka noworodków,
• trudności w przyjmowaniu pokarmów,
• opóźniony wiek kostny (spowolnienie wzrostowe),
• opóźnienie w rozwoju psychicznym,
• opóźnienie w rozwoju intelektualnym,
• opóźnienie dojrzewania płciowego.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy – czy można wyleczyć?

Główną kwestią w kontekście subklinicznej niedoczynności tarczycy jest pytanie, czy i kiedy rozpocząć leczenie pacjenta lewotyroksyną? Odpowiedź nie jest niestety jednoznaczna i zależy od indywidualnego przypadku pacjenta. Leczenie powinno być odpowiednio dobrane w zależności od wartości TSH, objawów klinicznych, wieku chorego, jego ogólnego stanu zdrowia, chorób współistniejących, możliwych czynników ryzyka, a także potencjalnych korzyści zdrowotnych, które mogą z niego wynikać. Początkowo dawka leku jest niska, lecz może być stopniowo zwiększana na podstawie wyników badań kontrolnych TSH oraz fT4.  Leczenia zwykle wymagają osoby, u których stężenie TSH przekracza wartość 10 mUI/l lub miano przeciwciał anty-TPO jest istotnie podwyższone. 

Subkliniczna niedoczynność tarczycy – dieta

Dieta i zdrowy styl życia odgrywają istotną rolę w leczeniu subklinicznej niedoczynności tarczycy i choć nie zastąpią leczenia hormonalnego, mogą przyczynić się do poprawy ogólnego stanu zdrowia i wspierać prawidłowe funkcjonowanie narządu. W tym przypadku odpowiednia dieta powinna być bogata w produkty z dużą zawartością jodu, selenu, żelaza, cynku, witaminy D oraz antyoksydantów. Często zaleca się również regularną aktywność fizyczną, a także unikanie czynników mogących wpłynąć negatywnie na funkcjonowanie narządu. Szczególnie należy unikać nadmiernej konsumpcji produktów zawierających goitrogeny (np. soja, warzywa krzyżowe), które mogą hamować wchłanianie jodu i zakłócać produkcje hormonów tarczycy. Jednak w odpowiedniej ilości i po obróbce termicznej zwykle nie stanowią one zagrożenia.

Mgr Karolina Hejnar