Autoimmunologiczne choroby tarczycy

Autoimmunologiczne choroby tarczycy wynikają z procesu uszkodzenia gruczołu tarczowego przez autoprzeciwciała. Autoprzeciwciała to białka układu odpornościowego, które zamiast toczyć walkę np. z czynnikiem odpowiedzialnym za infekcję, kierują swoje działanie przeciwko strukturom własnego organizmu, prowadząc ostatecznie do ich zniszczenia. Jakie choroby są konsekwencją reakcji autoprzeciwciał z tarczycą, czym się objawiają i jak przebiega ich diagnozowanie?

Autoimmunologiczne choroby tarczycy – przyczyny

Do zniszczenia tarczycy w procesie autoimmunologicznym prowadzą autoprzeciwciała, wśród których wymienia się: przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej tzw. anty-TPO , przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie tzw. anty-TG oraz przeciwciała skierowane przeciwko receptorowi TSH tzw. TRAb . W patomechanizmie autoimmunologicznych chorób tarczycy, poza wymienionymi przeciwciałami, uwzględnia się również udział autoreaktywnych limfocytów T, czyli komórek układu odpornościowego reagujących w sposób destrukcyjny z komórkami tarczycy. W wyniku ataku przeciwciał i naciekania limfocytów T na tkankę tarczycy, dochodzi ostatecznie do upośledzenia funkcji gruczołu i zmiany w produkcji hormonów – spadku produkcji w chorobie Hashimoto i nadprodukcji w chorobie Gravesa – Basedova.

Autoimmunologiczne choroby tarczycy – rodzaje

• Choroba Hashimoto

Choroba Hashimoto jest autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy, diagnozowanym zdecydowanie (niemalże dziewięciokrotnie) częściej u kobiet niż u mężczyzn. Zwiększone predyspozycje do zachorowania posiadają osoby obciążone czynnikami genetycznymi (np. rodzinne występowanie choroby) i środowiskowymi (niektóre przebyte infekcje, nadmiar jodu w diecie i niedobór selenu, stres, narażenie na promieniowanie jonizujące, stosowane farmakoterapie). W chorobie Hashimoto za niszczenie struktur gruczołu, tj. enzymu – peroksydazy tarczycowej i białka – tyreoglobuliny, odpowiadają przeciwciała – anty-TPO i anty-TG, których pomiar poziomu wykorzystuje się w diagnostyce choroby. W wynikach badań laboratoryjnych, poza obecnością wymienionych przeciwciał, obserwuje się wzrost stężenia hormonu TSH – nadzorującego pracę tarczycy oraz spadek stężenia hormonów produkowanych w obrębie gruczołu (T3 i T4 ) i ich wolnych frakcji, czyli fT3 i fT4 .

• Choroba Gravesa – Basedowa

Choroba Gravesa – Basedowa epidemiologicznie diagnozowana jest dziesięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Do rozwoju choroby przyczyniają się uwarunkowania genetyczne (np. rodzinne występowanie choroby) i czynniki środowiskowe, w tym palenie tytoniu, narażenie na stres i nadmiarowe spożycie jodu. W chorobie Gravesa – Basedova za zmianę funkcjonowania tarczycy odpowiedzialne są autoprzeciwciała skierowane przeciwko receptorowi dla hormonu TSH tzw. przeciwciała TRAb. Mają one pobudzający wpływ na gruczoł, w związku z powyższym po reakcji przeciwciała TRAb z receptorem dla hormonu TSH, dochodzi do stymulacji tarczycy i nadprodukcji hormonów. W wynikach badań laboratoryjnych, poza obecnością wymienionych przeciwciał, obserwuje się spadek stężenia hormonu TSH – nadzorującego pracę tarczycy oraz wzrost stężenia hormonów produkowanych w obrębie gruczołu (T3 i T4) i ich wolnych frakcji, czyli fT3 i fT4.

Autoimmunologiczne choroby tarczycy – objawy

• Choroba Hashimoto

Spadek produkcji hormonów tarczycowych, obserwowany w chorobie Hashimoto, skutkuje występowaniem objawów charakterystycznych dla niedoczynności tarczycy. Widocznym objawem choroby bywa wole tarczycowe, czyli dostrzegalne powiększenie obwodu szyi. Należy jednak zaznaczyć, że wole tarczycowe nie jest objawem występującym u wszystkich pacjentów z chorobą Hashimoto. Ponieważ hormony tarczycy regulują tempo metabolizmu, objawy choroby będą konsekwencją spowolnienia przemian metabolicznych. Pacjenci uskarżają się na przybieranie na wadze, mimo braku zmian w stosowanej diecie, zaparcia, stałe uczucie zimna, pogorszenie kondycji skóry i włosów, spadek wydolności fizycznej. Objawami choroby mogą być również zmęczenie i senność oraz obrzęk śluzowaty, objawiający się jako opuchnięcie twarzy. Choroba prowadzi do osłabienia i bólu mięśni oraz stawów. Może wywoływać stany depresyjne, problemy z pamięcią, koncentracją oraz zawroty głowy, spowodowane obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi. Typowo męską przypadłością, będącą możliwym objawem choroby Hashimoto są zmniejszone libido, zaburzenia erekcji i funkcji seksualnych, u kobiet z kolei występują przewlekające się miesiączki. Ponieważ u dzieci hormony tarczycowe odpowiadają za rozwój fizyczny i umysłowy, ich niedobór może być przyczyną późnego ząbkowania, zahamowania lub opóźnienia procesu dojrzewania oraz powolnego wzrostu.

• Choroba Gravesa – Basedowa

Zwiększona produkcja hormonów tarczycowych w chorobie Gravesa – Basedowa, wiąże się z występowaniem objawów typowych dla nadczynności tarczycy i pobudzenia przemian metabolicznych. Charakterystyczna dla tej choroby jest tzw. triada objawów i składające się na nią: wole tarczycowe (powiększenie obwodu szyi), tachykardia (zwiększone tempo bicia serca) i wytrzeszcz gałek ocznych. Wśród innych objawów na które uskarżają się pacjenci wymienia się utratę masy ciała, niezwiązaną ze zmianą nawyków żywieniowych, stałe uczucie gorąca i nadmierną potliwość, nadpobudliwość ruchową i problemy ze snem. Doskwierające są również niepokój, rozdrażnienie, drżenia rąk, objawiająca się biegunką przyspieszona perystaltyka jelit, bóle głowy spowodowane wysokim ciśnienie krwi, podwójne widzenie i obrzęk podudzi. U mężczyzn – choroba Gravesa – Basedowa może być przyczyną zmniejszonego libido i problemów z poczęciem potomka, u kobiet – występują skąpe, bezowulacyjne miesiączki lub dochodzi do ich całkowitego ustania. U dzieci nadprodukcja hormonów tarczycowych wiąże się szczególnie z labilnością emocjonalną, zaburzeniem mineralizacji kości, opóźnionym procesem dojrzewania.

Autoimmunologiczne choroby tarczycy – dieta

• Choroba Hashimoto

Właściwie skomponowana dieta może wspomagać proces leczenia. Dobrze jest, aby była opracowana przez dietetyka klinicznego oraz dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta. Dieta powinna pokrywać dzienne zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne (magnez, cynk, sód, potas, fosfor, chrom, jod, żelazo oraz selen). W diecie warto znacznie ograniczyć wysokoprzetworzoną żywność, cukry proste (słodzenie herbaty), produkty z syropem glukozowo-fruktozowym, słodycze i smażone i grillowane mięso. Ważnym składnikiem diety powinny stać się kwasy omega-3, które należy suplementować zgodnie z indywidualnymi zaleceniami dietetyka bądź lekarza prowadzącego. W dbałości o bakteryjną florę jelitową dieta powinna być wzbogacona w prebiotyki i probiotyki, czyli dobroczynne bakterie. Probiotyki można zakupić jako gotowe, farmaceutycznie skomponowane produkty, lub spożywać w naturalnej postaci w jogurtach i kiszonkach. Prebiotyki są substancjami, które wspierają wzrost bakterii jelitowych, ale nie ulegają procesowi trawienia. Przykładem prebiotyku jest błonnik pokarmowy. Występuje on w produktach zbożowych takich jak kasza gryczana i jęczmienna, pieczywo pełnoziarniste oraz owocach i warzywach (cebulę, czosnek, por, pomidory). Produktami, które należy bezwzględnie wyeliminować z diety, ze względu na obecność goitrogenów (substancje zmniejszające wchłanianie jodu) są jarmuż, kapusta, kalafior, brokuły, kalarepa i brukselka.

• Choroba Gravesa – Basedowa

Również w chorobie Gravesa – Basedova dieta powinna uwzględniać właściwe dawki witamin i składników mineralnych, tj. magnezu, cynku, sodu, potasu, fosforu, chromu, jodu, żelaza, a w szczególności selenu. Dowiedziono, że niedobór selenu może wiązać się z większym nasileniem objawów, co zaobserwowano m.in. w przypadku objawów ocznych, tzw. orbitopatii tarczycowej. Osoba układająca jadłospis dla chorego powinna skupić się także na tym, aby zostało pokryte dzienne zapotrzebowanie na energię, gdyż choroba cechuje się nasilonym metabolizmem i zwiększonym tempem przemian energetycznych, co wiąże się z utratą masy ciała u pacjentów. Analogicznie do choroby Hashimoto – w dbałości o bakteryjną florę jelitową dieta powinna być wzbogacona w prebiotyki i probiotyki, czyli dobroczynne bakterie i produkty, które umożliwiają ich prawidłowy wzrost oraz powinna uwzględniać podaż kwasów omega-3.

Autoimmunologiczne choroby tarczycy – leczenie

W leczenie choroby Hashimoto i choroby Gravesa – Basedowa zaangażowany jest lekarz endokrynolog, który w zależności od wyników badań i obrazu klinicznego pacjenta wdraża adekwatną terapię. W przypadku choroby Hashimoto, w której występuje niedobór hormonów tarczycowych, leczenie polega na uzupełnieniu ich niedoboru za pomocą odpowiedniej dawki syntetycznych hormonów tarczycy. W chorobie Gravesa – Basedowa stosuje się z kolei farmakoterapię ograniczającą produkcję hormonów tarczycy. Przy niezadawalających efektach leczenia możliwe jest wdrożenie terapii z użyciem jodu radioaktywnego lub operacyjne wycięcie fragmentu lub całej nadczynnej tarczycy. Ze względu na ogólnoustrojowe objawy niedoczynności lub nadczynności tarczycy, nierzadko chorzy znajdują się pod opieką innych specjalistów, np. kardiologów.

Bibliografia

1. Z gabinetu dietetyka – żywienie w chorobach tarczycy. Kargulewicz A. Food Forum. Nr 4(50)/2022, 10-14.
2. An update on the pathogenesis of Hashimoto’s thyroiditis. Weetman AP. J Endocrinol Invest. 2021 May;44(5):883-890. doi: 10.1007/s40618-020-01477-1. Epub 2020 Dec 17. PMID: 33332019; PMCID: PMC8049926.
3. Current Diagnosis and Management of Graves’ Disease. Subekti I, Pramono LA. Acta Med Indones. 2018 Apr;50(2):177-182. PMID: 29950539.
4. Choroba Hashimoto — aspekt genetyczny i środowiskowy. Luty J, Bryl E. Forum Medycyny Rodzinnej 2017, tom 11, nr 1, 1–6.
5. Autoimmune thyroid disorders. Antonelli A, Ferrari SM, Corrado A, Di Domenicantonio A, Fallahi P. Autoimmun Rev. 2015 Feb;14(2):174-80. doi: 10.1016/j.autrev.2014.10.016. Epub 2014 Oct 25. PMID: 25461470.
6. Autoimmune thyroid diseases in children. Cappa M, Bizzarri C, Crea F. J Thyroid Res. 2010 Dec 14;2011:675703. doi: 10.4061/2011/675703. PMID: 21209713; PMCID: PMC3010678.