Czym jest zapalenie żołądka? Co je powoduje i jak je leczyć?

Zapalenie błony śluzowej żołądka (potocznie nieżyt żołądka, katar żołądka) to stan, w którym dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej żołądka. Zapalenie błony śluzowej żołądka jest najczęściej spowodowane zakażeniem bakterią Helicobacter pylori. Inną postacią uszkodzenia błony śluzowej żołądka jest ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa), w przebiegu której na powierzchni błony śluzowej powstają krwawiące nadżerki (ubytki). 

Zapalenie błony śluzowej żołądka 

Zapalenie żołądka może wystąpić jako stan ostry lub rozwijać się przez dłuższy czas.

Może być bezobjawowe, jeśli jednak objawy występują, to najczęstszym jest ból górnej części brzucha. Inne możliwe objawy obejmują: nudności i wymioty, wzdęcia, utratę apetytu i zgagę. Powikłania zapalenia błony śluzowej żołądka mogą obejmować: krwawienia z żołądka, wrzody żołądka, a nawet nowotwory żołądka.    

Zapalenie żołądka – przyczyny

Terminem zapalenie błony śluzowej żołądka określa się wszelkie stany będące skutkiem uszkodzenia najbardziej wewnętrznej warstwy ściany żołądka (błony śluzowej). Uszkodzenie błony śluzowej żołądka występuje zazwyczaj w wyniku zakażenia lub procesu autoimmunologicznego, czasem stosowanych leków lub nadwrażliwości na różne czynniki zewnętrzne. 

Najczęstsze przyczyny zapalenia błony śluzowej żołądka to:

• zakażenie Helicobacter pylori,
• stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ, takich jak np. Ibuprofen, Ketoprofen).

Mniej powszechne przyczyny to nadużywanie alkoholu, palenie tytoniu, używanie kokainy, choroby autoimmunologiczne, radioterapia okolicy nadbrzusza i choroba Leśniowskiego-Crohna. 

Stanem podobnym do zapalenia błony śluzowej żołądka jest gastropatia, czyli uszkodzenie komórek błony śluzowej żołądka w wyniku działania substancji wytwarzanych przez organizm (np. żółci) lub wprowadzanych do organizmu z zewnątrz (np. leków, alkoholu), a także z powodu niedokrwienia lub przekrwienia.

Istnieją cztery główne postaci uszkodzenie błony śluzowej żołądka:

• zapalenie błony śluzowej żołądka wywołane przez Helicobacter pylori;
• ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa);
• autoimmunologiczne metaplastyczne zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka;
• gastropatia żółciowa (skutek drażniącego działania żółci, występuje głównie u osób po operacjach z usunięciem fragmentu żołądka).

Jak często występuje zapalenie błony śluzowej żołądka?

Zapalenie błony śluzowej żołądka jest bardzo częste. Uważa się, że dotyka połowy populacji światowej. W 2013 r. odnotowano około 90 milionów nowych przypadków tej choroby. Co ważne, w miarę jak społeczeństwo się starzeje, choroba staje się coraz powszechniejsza. W Polsce za mniej więcej 90% zapaleń żołądka odpowiada bakteria Helicobacter pylori, zakażająca około 80% dorosłej populacji. Za częstość występowania zapalenia błony śluzowej żołądka odpowiada rozpowszechnione przewlekle nadużywanie leków takich jak niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Zapalenie żołądka – objawy

Wiele osób z zapaleniem błony śluzowej żołądka nie odczuwa żadnych objawów. Jeśli objawy jednak występują to najczęściej obejmują ból w górnej części brzucha. 

Ból nadbrzusza w zapaleniu błony śluzowej żołądka może być tępy, niewyraźny, palący, kłujący lub ostry. Zwykle lokalizuje się w górnej, środkowej części brzucha, ale może pojawić się w dowolnym miejscu: od lewej górnej części brzucha, aż po plecy.

Inne oznaki i objawy zapalenia błony śluzowej żołądka mogą obejmować: 

• mdłości;
• wymioty (przezroczyste, zielone lub żółte, z plamami krwi w zależności od stopnia ciężkości zapalenia żołądka);
• odbijanie (zwykle niełagodzące bólu brzucha);
• wzdęcia;
• uczucie wczesnej sytości;
• utratę apetytu;
• niewyjaśnioną utratę masy ciała.

Zapalenia błony śluzowej żołądka – diagnostyka 

Zapalenie błony śluzowej żołądka należy różnicować z innymi stanami o podobnym przebiegu tj.: zawałem mięśnia sercowego, zapaleniem trzustki, problemami z pęcherzykiem żółciowym i chorobą wrzodową. Często diagnozę można postawić na podstawie opisu objawów przedstawionych przez pacjenta. Metody, które można zastosować do zdiagnozowania zapalenia błony śluzowej żołądka, obejmują:

• Badania krwi, takie jak: morfologia, próby wątrobowe, enzymy trzustkowe;  
• Testy w kierunku H. pylori; 
• USG jamy brzusznej; 
• Analizę moczu;
• Badanie kału;
• Endoskopię żołądka (gastroskopię) w celu sprawdzenia stanu zapalnego błony śluzowej żołądka i ewentualnych ubytków śluzówki. Gastroskopia to rodzaj endoskopowego badania obrazowego uwidaczniającego górny odcinek przewodu pokarmowego za pomocą światłowodu w rurce endoskopowej i kamery. Podczas gastroskopii możliwe jest wykonanie biopsji śluzówki żołądka w celu ustalenia stopnia ciężkości zapalenia błony śluzowej żołądka, obecności H. pylorii oraz innych schorzeń. 

Rodzaje zapalenia błony śluzowej żołądka

Wyróżnia się dwa rodzaje zapalenia błony śluzowej żołądka, w zależności od przyczyny: 

• Nadżerkowe zapalenie błony śluzowej żołądka, którego częstymi przyczynami są: stres, nadużywanie alkoholu, niektóre leki, takie jak aspiryna i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz choroba Leśniowskiego-Crohna; 
• Nieerozyjne zapalenie błony śluzowej żołądka, którego najczęstszą przyczyną jest infekcja bakterią: Helicobacter pylori. 

Zakażenie Helicobacter pylori, NLPZ i inne czynniki ryzyka zapalenia błony śluzowej żołądka

Helicobacter pylori kolonizuje żołądek u ponad połowy światowej populacji, a infekcja tą bakterią odgrywa kluczową rolę w patogenezie wielu chorób żołądka i dwunastnicy. Kolonizacja błony śluzowej żołądka przez Helicobacter pylori powoduje rozwój przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka. U części pacjentów przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka prowadzi do powikłań (np. choroby wrzodowej, raka żołądka i niektórych chorób pozażołądkowych).

NLPZ, takie jak aspiryna, zmniejszają działanie substancji chroniącej miejscowo żołądek zwanej prostaglandyną (COX-1). Leki te stosowane w krótkim czasie nie są zazwyczaj niebezpieczne, jednak ich regularne stosowanie może prowadzić do zapalenia błony śluzowej żołądka.

Przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka odnosi się do szerokiego zakresu problemów związanych z tkankami żołądka. Może wynikać np. z reakcji autoimmunizacyjnych, w których wytwarzane przez układ odpornościowy przeciwciała, tzw. autoprzeciwciała, atakują własną tkankę organizmu, w tym wypadku żołądka, jakby była patogen lub przeszczepem obcej tkanki. Mechanizm taki może poważnie uszkodzić, a nawet zniszczyć błonę śluzową żołądka.

W niektórych przypadkach żółć wspomagająca trawienie w jelicie cienkim, może przedostawać się przez zastawkę odźwiernikową do żołądka, prowadząc do zapalenia błony śluzowej żołądka. 

Zapalenie błony śluzowej żołądka może być również spowodowane innymi schorzeniami, w tym HIV/AIDS, chorobą Leśniowskiego-Crohna, niektórymi chorobami tkanki łącznej oraz niewydolnością wątroby lub nerek.

Leczenie i zapobieganie zapaleniu błony śluzowej żołądka. Czy zapalenie błony śluzowej żołądka można wyleczyć?

Zapobieganie zapaleniu błony śluzowej żołądka polega głównie na unikaniu czynników powodujących chorobę, natomiast leczenie obejmuje leki w różny sposób zobojętniające kwas żołądkowy (np. blokery H2 lub inhibitory pompy protonowej). Jeśli zapalenie błony śluzowej żołądka jest spowodowane lekami takimi jak NLPZ, podstawą leczenia jest ich wycofanie. W przypadku, gdy zapaleniu błony śluzowej żołądka towarzyszy zakażenie H. pylori podejmuje się próbę eradykacji zakażenia kombinacją antybiotyków dobieranych indywidualnie. 

Leki zobojętniające sok żołądkowy są powszechnym sposobem leczenia łagodnego i umiarkowanego zapalenia błony śluzowej żołądka. W leczeniu zapalenia błony śluzowej żołądka można również stosować środki cytoprotekcyjne, mające za zadanie chronić tkanki wyściełające żołądek i jelito cienkie.

W leczeniu zakażenia H. pylori stosuje się kilka schematów leczenia. Większość stosuje kombinację dwóch antybiotyków i inhibitora pompy protonowej. Czasami do schematu dodaje się bizmut.

Lek. med. Katarzyna Lizak