Czynnik reumatoidalny – co to jest i jak go obniżyć?

Oznaczenie poziomu czynnika reumatoidalnego RF (Rheumatoid Factor) pomaga w diagnostyce chorób reumatoidalnych i schorzeń tkanki łącznej. Czy jego obecność we krwi pacjenta powinna budzić niepokój? Jak obniżyć czynnik reumatoidalny?

Badanie poziomu czynnika reumatoidalnego zaleca się głównie osobom, które borykają się z problemem sztywności i obrzęku stawów, bólu w ich obrębie oraz guzów podskórnych niewiadomego pochodzenia. Aby przeprowadzić diagnostykę pozwalającą stwierdzić obecność lub określić dokładne stężenie czynnika RF, należy pobrać krew z żyły łokciowej pacjenta (RF można wykryć również w płynie pobranym z jamy opłucnej lub w płynie stawowym). Do badania najlepiej przystąpić na czczo, dzień wcześniej należy unikać spożywania alkoholu oraz obfitych posiłków zawierających dużą ilość tłuszczów.

Co to jest czynnik reumatoidalny?

Czynnik reumatoidalny to autoprzeciwciała skierowane przeciwko białkom własnego organizmu. Najczęściej występuje w klasie immunoglobulin IgM (czynnik reumatoidalny IgM), rzadziej w  IgG, IgA czy IgE. Nie wiadomo dlaczego dochodzi do jego powstawania, ale obecność RF zwykle świadczy o rozwijającym się w organizmie stanie zapalnym, który towarzyszy np. reumatoidalnemu zapaleniu stawów (RZS). Trzeba pamiętać, że u pewnej części osób, głównie po 60. roku życia, czynnik reumatoidalny w niewielkim stężeniu występuje fizjologicznie i nie oznacza rozwoju chorób chrząstki stawowej lub tkanki łącznej.

Normy, a poprawnie wartości referencyjne dla czynnika reumatoidalnego są zależne od metod pomiarowych wykorzystywanych w konkretnym laboratorium medycznym. Niektóre z nich podają wynik jakościowy, to znaczy RF jest dodatni (przeciwciała zostały u pacjenta wykryte),  lub ujemny (brak przeciwciał). Inne natomiast określają wartość liczbową, przedstawiającą dokładny poziom czynnika RF.

Czynnik reumatoidalny a reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekłe i postępujące schorzenie zapalne tkanki łącznej. Najczęściej atakuje stawy rąk i nóg, choć proces chorobowy może toczyć się również w stawach zlokalizowanych poza kończynami  oraz w narządach. Chory najczęściej odczuwa sztywność oraz symetryczny ból stawów oraz zmniejszenie ruchomości w ich obrębie. Może pojawić się również obrzęk będący wynikiem rozrostu błony maziowej oraz wrażliwość na ucisk w okolicy stawu dotkniętego procesem zapalnym. Lekarz podejrzewający u pacjenta reumatoidalne zapalenie stawów kieruje go na badanie krwi RF. Czynnik reumatoidalny jest jednym z markerów RZS i pomaga w diagnostyce schorzenia, ale nie decyduje o jego rozpoznaniu – obecność czynnika może świadczyć o rozwoju również innych schorzeń. Dlatego osoby z dodatnim wynikiem RF muszą przejść dodatkowe badania laboratoryjne (np. anty-CCP, OB, CRP, przeciwciała jądrowe ANA) oraz badania obrazowe.

Wysoki czynnik reumatoidalny a inne jednostki chorobowe

Czynnik reumatoidalny może wystąpić również w sytuacji gdy w organizmie toczą się choroby inne niż RZS. Należą do nich np. toczeń rumieniowaty, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, twardzina układowa czy zespół Sjögrena. RF pojawia się również w przebiegu niektórych zakażeń wirusowych, bakteryjnych oraz chorobach wątroby o podłożu zapalnym. Wysoki czynnik reumatoidalny występuje także u osób, które cierpią na alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, autoimmunologiczne zapalenie trzustki czy niektóre choroby nowotworowe.

Warto wiedzieć, że określone leki, przeszczepy nerki lub skóry, mogą przyczynić się do dodatniego wyniku badania czynnika RF.

Wysoki czynnik reumatoidalny a borelioza

Borelioza to choroba wywołana przez krętki Borreli, które wnikają w ludzki organizm ze śliną lub wymiocinami kleszcza. To groźne schorzenie, wymagające leczenia i zagrażające licznymi powikłaniami. Dodatni / wysoki czynnik reumatoidalny może wystąpić w przebiegu boreliozy, jednak w przypadku podejrzenia tej choroby niezbędne są inne badania diagnostyczne w kierunku rozpoznania schorzenia.

Czynnik reumatoidalny ujemny – co oznacza?

Stężenie RF wzrasta wraz z zaostrzeniem się stanu zapalnego w organizmie. Ujemny czynnik reumatoidalny dotyczy nie tylko osób zdrowych, ale również tych, których choroba jest na bardzo wczesnym etapie rozwoju lub w fazie uśpienia czy remisji. Dlatego wyniki badań zawsze należy skonsultować ze specjalistą. Jeśli diagnostyka laboratoryjna w kierunku RF nie wykazała jego obecności, a mimo to lekarz podejrzewa reumatoidalne zapalenie stawów, po jakimś czasie wskazane jest powtórzenie badania.

Jak obniżyć czynnik reumatoidalny?

Jeśli wysoki czynnik reumatoidalny związany jest z chorobą o podłożu zapalnym, to oprócz leczenia farmakologicznego (ustalonego w porozumieniu z lekarzem) zalecane jest stosowanie odpowiedniej diety. Powinna ona zawierać wszystkie te składniki, które pomogą w wyciszaniu stanu zapalnego w organizmie. W menu osoby z dodatnim / wysokim RF nie powinno zabraknąć kwasów omega-3, które znajdują się między innymi w tłustych rybach morskich, olejach roślinnych czy orzechach. Codzienny jadłospis warto wzbogacić w antyutleniacze, obecne w świeżych warzywach i owocach. Należy unikać potraw zawierających czerwone mięso oraz dużą ilość tłuszczów zwierzęcych. Niewskazane jest spożywanie słonych przekąsek, słodkich napojów gazowanych, alkoholu, wysoko przetworzonej żywności oraz dań typu fast food. Lepiej zrezygnować ze smażenia na rzecz gotowania lub pieczenia.

Bibligrafia

1. Kożuszek Radosław, Dbaj o stawy i kości: Zdrowa dieta, Literat 2019, ISBN: 9788381143929.
2. Marcol-Majewska Aleksandra, Majewski Grzegorz, Kotyla Przemysław, Reumatoidalne zapalenie stawów – propozycje postępowania diagnostycznego, Via Medica 2017, 3(2): 88–92.