Dieta ketogeniczna – czy warto ją stosować?

Dieta ketogeniczna jest sposobem żywienia, zyskującym coraz większe grono zwolenników. Faktem jest, że pozwala w dość krótkim czasie pozbyć się niechcianych kilogramów. W piśmiennictwie pojawiają się doniesienia o możliwościach związanych z jej zastosowaniem w leczeniu niektórych schorzeń. Z drugiej strony należy jednak zachować czujność i pamiętać, że dieta ketogeniczna nie jest dobrze poznana naukowo i brakuje jednoznacznych dowodów na jej długoterminowe bezpieczeństwo dla zdrowia. Dlatego w trakcie stosowania diety ketogenicznej (jak i każdej innej diety), należy wykazywać się rozwagą, rozsądkiem i świadomością konsekwencji, wiążących się z tym modelem żywienia.

Dieta ketogeniczna – co to jest?

Dieta ketogeniczna/dieta ketogenna (ang. ketogenic diet, KD), potocznie zwana dietą keto, jest sposobem odżywiania bazującym na produktach ubogowęglowodanowych i wysokotłuszczowych. Standardowo organizm ludzki wykorzystuje glukozę jako główne źródło energii. W trakcie stosowania diety ketogenicznej zachodzą zmiany stanu metabolicznego: uruchomiony zostaje proces ketogenezy, w którym powstałe ciała ketonowe (acetooctan, aceton oraz β-hydroksymaślan) zostają wykorzystane przez organizm jako główne „paliwo”, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania komórek. Ketogeneza zachodzi przede wszystkim w wątrobie, w mniejszym stopniu również w nerkach.

Dietę ketogeniczną tak naprawdę „zapoczątkowali” nasi przodkowie żyjący w epoce paleolitu, którzy prowadzili zbieracko-łowiecki tryb życia. Nie jedli produktów zbożowych, nie znali cukru – ich dieta obfitowała w mięso (choć zdobywane dość nieregularnie) oraz dostępne rośliny (nasiona, orzechy i owoce). Dieta ketogenna na początku XX wieku wykorzystywana była w terapii epilepsji – po raz pierwszy została zastosowana w roku 1921 przez doktora Russella Wildera w Mayo Clinic, który zauważył, że ten model żywienia może pomóc w kontrolowaniu napadów padaczkowych.

Obecnie dieta ketogeniczna cieszy się popularnością wśród coraz większej liczby osób. Jest także przedmiotem prac naukowych, choć warto wiedzieć, że tak naprawdę brakuje wystarczającej liczby badań związanych z jej wpływem na zdrowie.

Dieta ketogeniczna – zasady

Biorąc pod uwagę ilość węglowodanów w codziennym jadłospisie, wyróżniamy:

• diety bardzo niskowęglowodanowe (udział energii z węglowodanów w diecie wynosi poniżej 10%),
• diety niskowęglowodanowe (udział energii z węglowodanów w diecie wynosi mniej niż 26%),
• diety o średniej zawartości węglowodanów (udział energii z węglowodanów w diecie wynosi pomiędzy 26 a 44%),
• diety wysokowęglowodanowe (udział energii z węglowodanów w diecie jest wyższy niż 45%).

Autorzy pracy pt. „ Dieta ketogeniczna – przegląd piśmiennictwa”, zamieszczonej w Journal of Education, Health and Sport, podają, że klasyczna dieta ketogeniczna zakłada spożycie głównie produktów zawierających dużą ilość tłuszczu (ok. 90%), charakteryzuje się umiarkowaną lub niską zawartością białka (ok. 8%) oraz bardzo niską ilością węglowodanów (ok. 2%). Z kolei Maja Mietkowska oraz Paweł Bogdański w pracy poglądowej pt. „Zagrożenia wynikające ze stosowania diety ketogenicznej u osób starszych” piszą: „Dieta ketogeniczna (KD) zakłada redukcję węglowodanów, tak by stanowiły nie więcej niż 10% całkowitej wartości energetycznej przyjmowanego pożywienia. Wysoka jest natomiast podaż tłuszczu (zapewniającego 50–90% dobowego zapotrzebowania energetycznego) oraz zróżnicowana ilość białka (1,3–2,5 g/kg mc/dobę)”.

Dieta ketogeniczna jest więc dietą wysokotłuszczową i ubogowęglowodanową, zawierającą adekwatną do zapotrzebowania ilość białka. Podczas jej stosowania należy postępować rozważnie i świadomie. Warto pamiętać, że ten model żywienia wymaga nadzoru medycznego.

Dieta ketogeniczna – co jeść?

Fakt, że dieta ketogeniczna obfituje w tłuszcze, nie oznacza, że wskazane jest spożywanie każdego rodzaju tłuszczów. Bardzo ważne, by w większości były to tłuszcze zdrowe – których źródłem są między innymi:

• jajka,
• awokado,
• orzechy i nasiona: orzechy makadamia, orzechy włoskie, orzechy pekan, orzechy laskowe, orzeszki piniowe, migdały, siemię lniane, nasiona chia i pestki dyni,
• oliwa z oliwek extra virgin,
• oleje, takie jak np. olej z awokado, lniany tłoczony na zimno, z wiesiołka, czarnuszki.

Dopuszczalne jest również włączenie do jadłospisu masła (w tym klarowanego), bekonu, boczku czy śmietany. W diecie ketogenicznej zalecane jest spożywanie również takich produktów jak np.:

• niskoskrobiowe warzywa: ogórki, sałata, kapusta, jarmuż, cebula, fasolka szparagowa, por, brukselka, kalafior, bakłażan, papryka, brokuły, szparagi, cebula, czosnek (w małych ilościach – każdy ząbek zawiera około 1 grama węglowodanów), cukinia, oliwki, dynia itp.,
• owoce jagodowe: maliny, jeżyny, borówki, porzeczki, aronia, truskawki,
• owoce morza: kraby, homary, krewetki,
• mięso: wołowina, wieprzowina, drób, jagnięcina, dziczyzna, cielęcina, gęsina,
• ryby: łosoś, tuńczyk, makrela, śledź, dorsz,
• mąka kokosowa, mąka lniana (pieczywo domowe zrobione z tych mąk),
• żółty ser, pełnotłusty twaróg, feta, mascarpone,
• jogurt grecki,
• majonez, musztarda, pesto,
• produkty marynowane i sfermentowane: kiszona kapusta, kiszone ogórki, kimchi,
• grzyby,
• zioła.

Płyny dozwolone w diecie ketogenicznej to głównie woda, niesłodzona czarna kawa, niesłodzone herbaty ziołowe.

Dieta ketogeniczna – produkty zakazane

Dieta ketogenna jest dietą wymagającą, której stosowanie wiąże się z rezygnacją z wielu produktów. Należą do nich między innymi:

• tłuszcze utwardzone, frytury,
• słodycze: czekoladki, batoniki, ciastka, ciasta, torty, orzeszki w lukrach, czekoladzie itp.,
• miód,
• owoce (poza jagodowymi), a w szczególności: banany, daktyle, figi, ananasy, mango, jabłka i winogrona,
• owoce suszone,
• warzywa: marchew, kukurydza, ziemniaki, bataty, buraki, fasola, groch, soczewica, ciecierzyca,
• niskotłuszczowy nabiał,
• niskiej jakości wędliny, pasztety z dodatkami kaszy i skrobi,
• produkty zbożowe, skrobiowe: wyroby pszenne, płatki owsiane, chleb, kasze, ryż, komosa ryżowa, makarony, croissanty itp.

Jeśli chodzi o napoje, to dieta ketogeniczna wyklucza picie piwa, drinków, alkoholi smakowych, słodkich napojów gazowanych, soków i nektarów owocowych.

Dieta ketogeniczna – korzyści

Jak wspomniano wcześniej, początkiem XX wieku dieta ketogeniczna była powszechnie stosowana w leczeniu epilepsji. Obecnie nadal może być zalecana osobom (zarówno dorosłym jak i dzieciom) chorym na padaczkę lekooporną, a skuteczność tego sposobu odżywiania mierzy się liczbą napadów padaczkowych (u chorych będących na diecie ketogenicznej często obserwuje się rzadsze ich występowanie oraz poprawę jakości życia).

W ostatnim czasie w piśmiennictwie pojawiły się informacje o wpływie diety ketogenicznej na redukcję masy ciała – dlatego może być ona zalecana osobom borykającym się z problemem nadmiarowych kilogramów.

Pojawiają się również doniesienia o pozytywnych efektach ketozy w terapii cukrzycy typu II – już w wieku XVIII (1797 r.), pochodzący ze Szkocji chirurg John Rollo opublikował pracę, w której opisał korzyści płynące z diety opartej na mięsie w leczeniu cukrzycy. W piśmiennictwie można również znaleźć informacje na temat pozytywnego, wspomagającego, wpływu diety ketogennej w terapii wrodzonych wad metabolicznych (takich jak zespół niedoboru transportera glukozy 1 czy deficyt dehydrogenazy pirogronianowej) oraz zespołu policystycznych jajników.

Coraz częściej mówi się również o możliwości stosowania diety ketogenicznej w profilaktyce oraz wspomagającym leczeniu chorób onkologicznych. Ten sposób odżywiania odbiera komórkom nowotworowym ich podstawowe źródło energii jakim jest glukoza. Można spotkać się z doniesieniami, że dieta ketogeniczna spowalnia rozwój zmiany nowotworowej i wydłuża czas przeżycia chorego. Na ten moment istnieje potrzeba przeprowadzenia dodatkowych, licznych badań naukowych, aby ocenić możliwości zastosowania diety ketogenicznej we wspomaganiu leczenia nowotworów złośliwych. Nie ma natomiast wątpliwości, że kardynalnym błędem jest traktowanie diety tego typu jako alternatywy terapii chorób nowotworowych!

W środowisku medycznym mówi się również o pozytywnym wpływie diety ketogenicznej na poprawę jakości życia osób cierpiących na chorobę Alzheimera, chorobę Parkinsona czy zaburzenia snu – w tej kwestii również konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań, aby jednoznacznie udowodnić leczniczy charakter diety keto. Jakie mogą być jeszcze korzyści płynące z diety ketogenicznej? Naukowcy na łamach pisma „Neurology Neuroscience” poinformowali, że wstępne wyniki badań naukowych sugerują jej pozytywny wpływ na samopoczucie  i poprawę jakości życia osób cierpiących na stwardnienie rozsiane. Dieta ketogeniczna poprzez stabilizację poziomu glukozy we krwi oraz wykorzystanie ciał ketonowych jako głównego źródła energii, może prowadzić do poprawy koncentracji i funkcji poznawczych oraz zwiększonej wytrzymałości fizycznej.

Dieta ketogeniczna – wady

Mimo obiecujących doniesień związanych z zastosowaniem diety ketogenicznej w leczeniu niektórych schorzeń, przed jej zastosowaniem należy wiedzieć, że  wiążę się również z pewnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Restrykcyjne diety, do jakich należy dieta ketogeniczna, wciąż wymagają kolejnych  badań – wyniki dotychczasowych bywają sprzeczne (niektóre z nich mówią, że stosowanie tego modelu żywienia przez okres dłuższy niż 6 lat może powodować wzrost ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca o 51%, a udaru o 50%).

Negatywnym skutkiem stosowania diety ketogenicznej bywają bóle brzucha, zaparcia czy refluks żołądkowo-przełykowy – dolegliwości ze strony układu pokarmowego spowodowane są nadmierną ilością tłuszczu w diecie.

Sugeruje się również, że dieta ketogeniczna może przyczyniać się do rozwoju chorób związanych z wiekiem oraz do postępowania procesu starzenia.

Przeczytaj również: https://diag.pl/pacjent/artykuly/badania-przed-dieta-co-warto-zbadac-gdy-chcemy-zaczac-diete/

Kolejnym zagrożeniem związanym z tym sposobem odżywiania się, poruszanym w dostępnym piśmiennictwie, jest możliwość obniżenia gęstości mineralnej kości. Z uwagi na możliwy niedobór witamin i minerałów, dieta ketogeniczna może wymagać suplementacji, która powinna być skonsultowana z lekarzem. Warto również zaznaczyć, że dieta ketogeniczna wiąże się z koniecznością przestrzegania ścisłych zasad, wymaga dużej samodyscypliny i często drastycznej zmiany nawyków żywieniowych, co nie zawsze jest łatwym zadaniem.

Dieta ketogeniczna a keto grypa

Wadą diety ketogenicznej jest możliwość pojawienia się uczucia zmęczenia oraz bólu głowy podczas początkowego okresu jej stosowania – wiąże się to z tzw. okresem ketoadaptacji, kiedy organizm przystosowuje się do funkcjonowania przy bardzo niskiej podaży węglowodanów. Wówczas może pojawić się zespół objawów, zwany keto grypą lub grypą ketogenną, który znika w przeciągu kilku do kilkunastu dni. W tym czasie należy zadbać o dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości wody oraz elektrolitów.

Dieta ketogeniczna a cholesterol

U osób stosujących dietę ketogenną mogą także pojawić się zaburzenia pracy układu krążenia, w szczególności związane z potencjalnie możliwym wzrostem stężenia trójglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu LDL. Warto jednak zaznaczyć, że jest wiele doniesień sugerujących, że stosowanie diety ketogennej powoduje wprawdzie niewielki wzrost poziomu cholesterolu LDL, ale obserwuje się jednocześnie redukcję poziomu trójglicerydów oraz podwyższenie poziomu dobrego cholesterolu HDL. To pokazuje, że wyniki badań w tym zakresie bywają sprzeczne i należy systematycznie monitorować lipidogram.

Dieta ketogeniczna – przeciwwskazania

Zarówno wśród lekarzy jak i dietetyków, ten model żywienia ma swoich zwolenników, jak i przeciwników. Pomimo obiecujących doniesień naukowych, warto pamiętać, że brakuje badań, które zgodnie z wymogami medycyny opartej na faktach (EBM, ang. Evidence-based medicine) pokazują faktyczny wpływ długoterminowego stosowania diety ketogenicznej np. na rozwój chorób sercowo-naczyniowych. Ten rodzaj odżywiania może być polecany przez niektórych lekarzy osobom, które chcą zredukować masę ciała – po osiągnięciu zamierzonego efektu, specjaliści często rekomendują jednak wdrożenie np. diety śródziemnomorskiej, którą cechuje udowodniony wpływ na obniżenie ryzyka schorzeń układu krwionośnego.

Ze względu na możliwość pojawienia się skutków ubocznych oraz brak dowodów jednoznacznie potwierdzających, że dieta keto jest bezpieczna dla zdrowia, nie rekomenduje się jej stosowania osobom starszym. Z uwagi na fakt, że jest to dieta bogatotłuszczowa, przeciwwskazaniem do takiego sposobu odżywiania są schorzenia wątroby. Ten model żywieniowy jest także niezalecany w przypadku osób mających problemy z trzustką oraz nerkami.

Dieta ketogeniczna – jak zacząć?

Osoby, które nie wiedzą od czego zacząć dietę keto, chcą poznać wszystkie jej zalety i wady oraz pragną zdobyć wiedzę o przeciwwskazaniach związanych z jej stosowaniem, powinny umówić się na wizytę do lekarza lub dietetyka. Specjalista udzieli informacji, jak wygląda przykładowa dieta ketogeniczna – jak wspomniano wcześniej, jej zastosowanie wymaga dużej samodyscypliny i często radykalnej zmiany nawyków żywieniowych.

Aby mieć pewność, że dieta nie okaże się szkodliwa , trzeba skonsultować ze specjalistą ten model żywienia oraz zrobić zlecone przez niego badania, do których należą między innymi:

• badania laboratoryjne krwi: panel wątrobowy (ALT, AST, GGTP), parametry nerek (kwas moczowy), profil lipidowy (CHOL, HDL, LDL, TG),
• badania laboratoryjne moczu,
• badania obrazowe: USG jamy brzusznej.

W trakcie stosowania diety ketogenicznej (jak i każdej innej specjalistycznej diety) należy pozostać pod stałą opieką medyczną i regularnie monitorować stan swojego zdrowia.

Jak sobie pomóc w rozpoczęciu diety keto? Większe szanse na sukces pojawią się w momencie wyeliminowania z domu czy przestrzeni pracy produktów węglowodanowych – słodycze, chleb czy napoje owocowe będące w zasięgu ręki mogą znacznie utrudnić rozpoczęcie, a następnie kontynuowanie diety ketogennej. Warto również uzbroić się w cierpliwość, ponieważ przystosowanie organizmu do nowego sposobu odżywiania może chwilę potrwać, ale korzyści zdrowotne bywają tego warte.