Dur brzuszny - jakie są jego objawy, przyczyny?

Dur brzuszny, określany również mianem gorączki durowej jest chorobą wywoływaną przez bakterie, konkretnie pałeczki: Salmonella typhi. Jeszcze sto lat temu, Polska wśród krajów Europy, mogła „pochwalić” się najwyższą zapadalnością na dur brzuszny, co wynikało z niskiego standardu higieny żywności i wody. Jak zmieniła się epidemiologia duru brzusznego na przestrzeni lat i jakie objawy kliniczne towarzyszą chorobie?

Dur brzuszny – przyczyny

Salmonella typhi, odpowiedzialna za rozwój duru brzusznego, jest bakterią, która bytuje wyłącznie w organizmie człowieka. Do zakażenia może dojść przez kontakt z osobą chorą lub bezobjawowym nosicielem. Materiał zakaźny, w którym występują bakterie Salmonella typhi, stanowią kał lub zdecydowanie rzadziej mocz. Wraz ze wzrostem standardów sanitarnych zapadalność na dur brzuszny w krajach rozwiniętych jest nikła. Problem stanowią nadal rejony, w których brak jest skanalizowanych toalet i utrudniony jest dostęp do zdatnej do użytku pitnej wody, a zakażenie szerzy się z powodu braku właściwej higieny (np. braku możliwości umycia rąk po skorzystaniu z toalety). Coraz częściej dur brzuszny diagnozowany jest w populacji polskiej, jako konsekwencja urlopów w rejonach tropikalnych, zwłaszcza Azji, Afryki i Ameryki Południowej.

Dur brzuszny – objawy

Okres od zakażenia bakterią Salmonella typhi, czyli przedostania się bakterii do przewodu pokarmowego, do momentu wystąpienia objawów duru brzusznego wynosi zazwyczaj od 1 do 7 dni. Bakterie, która dostały się do przewodu pokarmowego pacjenta wywołują szereg objawów, wśród których występują:

• wysoka gorączka (39 – 40°C) i dreszcze,
• ból brzucha,
• zaparcia lub biegunka,
• ból głowy i złe samopoczucie,
• różowa wysypka na klatce piersiowej (tzw. różyczka durowa),
• powiększenie śledziony i wątroby (hepatosplenomegalia),
• bradykardia (ilość uderzeń serca spada <60/min).

Wysoka gorączka, opadająca i wzrastająca naprzemiennie, która utrzymuje się nawet do dwóch tygodni i nie ustępuje po podaniu leków przeciwgorączkowych może być przyczyną wyczerpania pacjenta. W ciężkim przebiegu duru brzusznego obserwuje się epizody majaczenia, a nawet śpiączkę. Zakażenia powikłane wiążą się z wystąpieniem krwotoku z przewodu pokarmowego, perforacją (pęknięciem) jelit, również z zapaleniem płuc. Powikłania obserwuje się zwykle u pacjentów, którzy nie mają dostępu do opieki medycznej na właściwym poziomie, a śmiertelność w populacji nieleczonej wynosi nawet 20%.

W wynikach badań laboratoryjnych pacjentów z durem brzusznym obserwuje się limfopenię, czyli obniżoną liczbę limfocytów; bardzo wysoką aktywność enzymów wątrobowych – AST i ALT oraz wysokie stężenie markerów stanu zapalnego, np. CRP i OB. 

Należy dodać, że przebieg duru brzusznego u dzieci ma lżejszy przebieg niż u osób dorosłych, co może utrudniać rozpoznanie choroby.

Dur brzuszny – diagnostyka

Dur brzuszny podejrzewa się głównie u pacjentów z bardzo wysoką gorączką, którzy w wywiadzie zgłosili nieodleglą w czasie podróż do rejonu endemicznego choroby. W celu potwierdzenia zakażenia wykonywany jest posiew mikrobiologiczny z krwi, kału lub moczu pacjenta, w którym wzrost bakterii Salmonella typhi potwierdza diagnozę duru brzusznego. Dodatkowo badanie mikrobiologiczne umożliwia wykonanie antybiogramu, czyli badania, w którym sprawdza się wrażliwość bakterii na różne antybiotyki. Takie postępowanie diagnostyczne pozwala na zastosowanie najbardziej skutecznego antybiotyku w przyczynowym leczeniu choroby.

Dur brzuszny – leczenie

W terapii duru brzusznego stosowane są antybiotyki z grupy fluorochinolonów. Bardzo istotna jest również płynoterapia, mająca na celu wyrównanie zaburzeń elektrolitowych, spowodowanych przez wysoką gorączkę, biegunkę i odwodnienie. Właściwe rozpoznanie choroby i wdrożenie leczenia przynoszą poprawę stanu klinicznego pacjenta już po kilku dniach stosowania antybiotykoterapii. Leczenie znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia groźnych powikłań i niemalże dziesięciokrotnie obniża ryzyko zgonu.

Szacuje się, że nawet 4% pacjentów po przechorowaniu duru brzusznego staje się bezobjawowymi nosicielami bakterii Salmonella typhi i stanowi potencjalne źródło zakażenia innych.

Dur brzuszny – szczepionki

W profilaktyce, czyli zapobieganiu zakażenia Salmonellą typhi, wywołującą dur brzuszny zaleca się szczepienia, szczególnie osobom, które podróżują do endemicznych rejonów choroby (Azja Południowa i Wschodnia, Afryka oraz Ameryka Środkowa i Południowa), ale również tym pracującym w służbach komunalnych (oczyszczalniach ścieków, obsłudze wodociągów i kanalizacji). W Polsce dostępne są dwie szczepionki – podawana doustnie i w postaci zastrzyku. Każdą ze szczepionek cechuje wysoka skuteczność, natomiast wybór właściwej szczepionki powinien zostać bezwzględnie przedyskutowany z lekarzem medycyny podróży. Szczegółowy harmonogram podania kolejnych dawek preparatów zawarty jest w ulotce informacyjnej każdej ze szczepionek. Szczepionki nie dają trwałej odporności na chorobę, w związku z powyższym należy je okresowo powtarzać, zgodnie z zaleceniami opracowanymi przez producentów preparatów.

Dur brzuszny – regulacje prawne

Dur brzuszny jest chorobą zakwalifikowaną jako zakaźna, w związku powyższym podlega obowiązkowi zgłoszenia do stacji sanitarno – epidemiologicznej na podstawie obowiązujących przepisów.

Zgodnie z art. 27.  ust. 1. ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2019 r. , poz. 1239, z późn. zm.):

Lekarz, który podejrzewa lub rozpoznaje zakażenie, chorobę zakaźną lub zgon z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej, określone na podstawie ust. 9 pkt 1, jest obowiązany do zgłoszenia tego faktu właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu określonemu na podstawie ust. 9 pkt 2. Zgłoszenia dokonuje się niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin od
chwili powzięcia podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej lub zgonu
z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej.

Autor: Dr n. med. Beata Skowron

Bibliografia:

1. Typhoid Fever. Bhandari J, Thada PK, DeVos E. [Updated 2022 Aug 10]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557513/
2. Dur brzuszny niedocenianym zagrożeniem zdrowotnym dla Polaków podróżujących do krajów strefy tropikalnej. Paul M. Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): 701-709.
3. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/163255,dur-brzuszny
4. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/dur-brzuszny/