Efekt brzasku – czym jest? Czy należy go leczyć?

Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna charakteryzująca się podwyższonym poziomem glukozy we krwi, wynikającym z zaburzeń w produkcji lub działaniu insuliny. Wyróżniamy dwa główne typy cukrzycy: typ 1, gdzie trzustka nie produkuje insuliny oraz typ 2, w którym organizm nie wykorzystuje insuliny w sposób efektywny. Cukrzyca typu 2 jest częściej spotykana i związana z czynnikami takimi jak otyłość, siedzący tryb życia oraz niezdrowa dieta. Nieleczona cukrzyca może prowadzić do poważnych powikłań, w tym chorób serca, uszkodzenia nerek, problemów ze wzrokiem oraz neuropatii. Zarządzanie chorobą wymaga regularnego monitorowania poziomu cukru we krwi, zdrowej diety, aktywności fizycznej oraz w wielu przypadkach, stosowania leków lub insuliny. W cukrzycy opisywany jest efekt brzasku. Na czym on polega?

Efekt brzasku – cukrzyca

Efekt brzasku to zjawisko występujące u osób chorych na cukrzycę, polegające na spontanicznym wzroście poziomu glukozy we krwi we wczesnych godzinach porannych, zazwyczaj między 2:00 a 8:00 rano. Jest to spowodowane naturalnym wydzielaniem hormonów, takich jak kortyzol i hormon wzrostu, które zwiększają oporność na insulinę i stymulują wątrobę do uwalniania glukozy. Dla diabetyków oznacza to konieczność dostosowania leczenia, aby zapobiec hiperglikemii o poranku.

Efekt brzasku u zdrowego człowieka także może wystąpić, jednak u osób bez cukrzycy organizm skutecznie reguluje poziom glukozy we krwi za pomocą odpowiedniego wydzielania insuliny. W rezultacie poranny wzrost poziomu glukozy jest minimalny i zwykle nie prowadzi do hiperglikemii. Dlatego efekt brzasku u zdrowych osób nie stanowi problemu klinicznego.

Efekt brzasku – objawy

Prawidłowa glikemia u zdrowego człowieka na czczo wynosi od 70 do 99 mg/dL. Po posiłku poziom glukozy we krwi zazwyczaj nie przekracza 140 mg/dL i powraca do wartości wyjściowych w ciągu około dwóch godzin. U osób chorych na cukrzycę te wartości są znacznie podwyższone. W cukrzycy typu 1, gdzie trzustka nie produkuje insuliny, poziom glukozy we krwi może szybko rosnąć po posiłku i utrzymywać się na wysokim poziomie, jeśli insulina nie zostanie podana. W cukrzycy typu 2, gdzie organizm nie reaguje prawidłowo na insulinę, poziom glukozy na czczo często wynosi powyżej 126 mg/dL, a po posiłku przekracza 200 mg/dL. Brak kontroli glikemii u osób z cukrzycą prowadzi do hiperglikemii, która przewlekle występująca może powodować poważne komplikacje zdrowotne, dające kliniczne objawy.

U osób z efektem brzasku objawy mogą być subtelne i często trudne do odróżnienia od innych problemów związanych z cukrzycą. Najczęściej spotykane objawy to:

• wysoki poziom glukozy we krwi rano,
• zmęczenie,
• suchość w ustach i zwiększone pragnienie,
• częste oddawanie moczu,
• zaburzenia koncentracji,
• ból głowy,
• drażliwość.

Efekt brzasku – diagnostyka

Rozpoznanie i diagnozowanie efektu brzasku wymaga starannego monitorowania poziomu glukozy we krwi w różnych porach dnia i nocy. Kroki, które można podjąć w celu diagnostyki efektu brzasku to:

• Regularne pomiary glukozy – pacjent powinien mierzyć poziom glukozy we krwi przed snem, w nocy (około 2:00-3:00 rano) i rano przed śniadaniem przez kilka kolejnych dni. Wzorzec rosnącego poziomu glukozy w nocy, który osiąga szczyt rano, może wskazywać na efekt brzasku.
• Ciągłe monitorowanie glukozy – użycie systemu ciągłego monitorowania glukozy dostarcza bardziej szczegółowych informacji na temat zmian poziomu glukozy we krwi w ciągu doby, w tym w nocy i rano, takie postępowanie może pomóc zidentyfikować wzorce charakterystyczne dla efektu brzasku.
• Badanie hemoglobiny glikowanej z krwi (HbA1c) – badanie hemoglobiny glikowanej dostarcza informacji o średnim poziomie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy, wysoki poziom HbA1c może wskazywać na niewystarczającą kontrolę cukrzycy.
• Analiza diety i stylu życia – pacjent powinien zwrócić uwagę na swoją dietę, aktywność fizyczną i ewentualne zmiany w stylu życia, które mogą wpływać na poziom glukozy we krwi.

Z wynikami pomiarów glukozy pacjent powinien skonsultować się z lekarzem diabetologiem. 

Efekt brzasku – jak leczyć?

Przede wszystkim należy zaznaczyć, że efekt brzasku należy leczyć, szczególnie u osób ze zdiagnozowaną już cukrzycą, aby zapobiec porannej hiperglikemii i jej powikłaniom. Jednym ze sposobów jest dostosowanie dawki insuliny bazowej, na przykład jej zwiększenie lub przesunięcie czasu podania na późniejszą godzinę wieczorem. Pomocna może być także pompa insulinowa, która umożliwia precyzyjne dostosowanie podaży insuliny w określonych godzinach nocnych. Zmiany w diecie, takie jak spożywanie przekąski białkowo-tłuszczowej przed snem i unikanie węglowodanów wieczorem, również mogą pomóc stabilizować poziom glukozy. 

Dodatkowo, lekka aktywność fizyczna wieczorem może poprawić wrażliwość na insulinę. Kluczowe jest regularne monitorowanie poziomu glukozy, zwłaszcza przed snem, w nocy i rano, co może być wspomagane przez ciągłe monitorowanie glukozy. Wszystkie te strategie powinny być omawiane i dostosowywane we współpracy z lekarzem diabetologiem, który będzie modyfikował leczenie tak, aby skutecznie kontrolować glikemię i zapobiegać porannej hiperglikemii.

Efekt brzasku w ciąży

Efekt brzasku może również wystąpić u kobiet w ciąży, zwłaszcza tych z cukrzycą ciążową lub istniejącą wcześniej cukrzycą typu 1, lub 2. Nieleczony efekt brzasku stanowi zagrożenie zarówno dla matki, jak i dla dziecka. U matki może prowadzić do przewlekłej hiperglikemii, co zwiększa ryzyko powikłań takich jak nadciśnienie, stan przedrzucawkowy oraz długoterminowe komplikacje zdrowotne. Dla dziecka stanowi ryzyko makrosomii, hipoglikemii po urodzeniu, zaburzeń oddychania oraz długoterminowych problemów metabolicznych. Regularne monitorowanie poziomu glukozy, dostosowanie leczenia, zdrowa dieta i umiarkowana aktywność fizyczna są kluczowe w zarządzaniu efektem brzasku i minimalizowaniu ryzyka dla matki i dziecka.

Dr n.med. Iwona Chromik