Guz mózgu – symptomy i diagnostyka

Guzy mózgu to heterogenna grupa chorób nowotworowych, różniąca się budową histologiczną, lokalizacją i obrazem klinicznym. Mimo coraz bardziej zaawansowanych narzędzi diagnostyczno-terapeutycznych rozpoznawanie i leczenie zmian rozrostowych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego nadal pozostaje sporym wyzwaniem. Jakie są rodzaje nowotworów mózgu? Które z nich występują najczęściej u osób dorosłych? W artykule omówimy najważniejsze aspekty dotyczące czynników ryzyka, objawów oraz metod diagnostyki guzów mózgu. 

Guzy mózgu – jakie są ich rodzaje?

Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (OUN) to heterogenna grupa chorób, różniąca się budową histologiczną, lokalizacją wewnątrz czaszki i obrazem klinicznym zmian chorobowych. W obrębie czaszki rozwijają się zarówno łagodne nowotwory mózgu, jak i zmiany charakteryzujące się skłonnością do naciekania sąsiednich struktur i dawania przerzutów odległych. Podstawowy podział nowotworów OUN  wyróżnia pierwotne guzy mózgu oraz wtórne guzy wewnątrzczaszkowe, czyli przerzuty nowotworów złośliwych, zlokalizowanych pierwotnie w innych narządach.

Pierwotne guzy mózgu

Pierwotne guzy wewnątrzczaszkowe mogą wywodzić się z różnych struktur w obrębie czaszki – opon mózgowych, komórek gleju, komórek zarodkowych, nerwów czaszkowych i wielu innych. Występują rzadko – stanowią zaledwie ok. 1,4% przypadków nowotworów u osób dorosłych, nieco częściej dotyczą mężczyzn niż kobiet. Szczyt zachorowań przypada między 55. a 64. rokiem życia. Do pierwotnych nowotworów mózgu należą m.in.: oponiaki, wyściółczaki, rdzeniaki, zarodczaki czy glejaki, w tym bardzo złośliwy glejak wielopostaciowy, któremu często towarzyszy obrzęk mózgu.

📌 Zobacz także: Oponiak mózgu – co to jest? Poznaj objawy i rokowanie

Wtórne guzy wewnątrzczaszkowe

Wtórne guzy mózgu to najczęściej przerzuty nowotworów zlokalizowanych w innych narządach, np. raka płuc, piersi, prostaty czy czerniaka. Szacuje się, że około 10–26% pacjentów umierających z powodu nowotworu złośliwego w momencie śmierci ma przerzuty do mózgu. W przebiegu niektórych z nich (np. drobnokomórkowego raka płuc) stosowana bywa profilaktyczna radioterapia czaszki, mająca na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia wtórnych guzów wewnątrzczaszkowych.

Rak mózgu – dlaczego nie powinno się używać tego terminu?

Pacjenci często stosują określenie „rak mózgu” do opisania zmian nowotworowych w obrębie mózgu. Określenie to jest jednak nieprawidłowe i nie powinno być stosowane. W terminologii medycznej termin „rak” odnosi się do złośliwych nowotworów wywodzących się z komórek nabłonkowych. W mózgu ilość tych komórek jest znikoma. Pierwotne nowotwory zlokalizowane w mózgu wywodzą się z innych komórek, np. z komórek gleju (tworzących tkankę wspierającą mózg).

Nowotwory mózgu – jakie są ich przyczyny?

Do udowodnionych czynników ryzyka rozwoju pierwotnych guzów mózgu należą:

• narażenie na wysokie dawki promieniowania jonizującego;
• czynniki genetyczne – mutacje genów związane z takimi schorzeniami, jak:
  • choroba Cowdena;
  • zespół Li-Fraumeni;
  • zespół Golina;
  • neurofibromatoza (nerwiakowłókniakowatość) typu 1 i 2;
  • choroba von Hippla-Lindaua.

Jakie objawy mogą wskazywać na guza mózgu?

Objawy nowotworu mózgu można podzielić na objawy ogólne (np. bóle głowy, drgawki) oraz ogniskowe, ściśle związane z lokalizacją guza (np. jednostronny niedowład, zmiana zachowania). 

Wczesne objawy guza mózgu obejmują najczęściej:

• bóle głowy,
• drgawki,
• jednostronny niedowład,
• zaburzenia równowagi,
• zaburzenia mowy,
• zaburzenia wzroku,
• dezorientację,
• jednostronne zaburzenia czucia,
• zmiany zachowania,
• podwójne widzenie,
• inne objawy – zaburzenia węchu, zaburzenia poznawcze, senność, trudności z przełykaniem, nudności i wymioty, sztywność karku.

Ból głowy jest najczęstszym wczesnym objawem guza mózgu. Okazuje się zwykle bardzo silny, występuje przede wszystkim w godzinach porannych i towarzyszą mu nudności i wymioty. Towarzyszące nowotworowi objawy ogniskowe mogą wskazywać na lokalizację guza. Dla przykładu, otępienie, zaburzenia mowy i zmiana zachowania sugerują obecność nowotworu w płacie czołowym. Z kolei oczopląs i zaburzenia koordynacji ruchowej powinny wzbudzać podejrzenie zmiany ogniskowej móżdżku.

Jakie badania wykonać w przypadku podejrzenia guza mózgu?

Tzw. złotym standardem diagnostycznym u osób z objawami wskazującymi na obecność guza mózgu jest rezonans magnetyczny głowy (MRI) z kontrastem. Jeśli u pacjenta występują przeciwwskazania do MRI, wykonuje się tomografię komputerową. W zależności od wyniku obrazowania konieczne może być wykonanie biopsji zmiany i badania histopatologicznego uzyskanego materiału. Wynik tego badania ostatecznie potwierdza rozpoznanie choroby.

W przypadku podejrzenia wtórnego charakteru zmian rozrostowych w obrębie mózgu konieczne jest wykonanie badań mających na celu zlokalizowanie pierwotnego nowotworu. Oprócz badań obrazowych (m.in. tomografii komputerowej klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy), endoskopowych i mammografii (u kobiet) wskazane może być wykonanie podstawowych badań krwi i oznaczenie poziomu markerów nowotworowych. Ich wybór powinien być dostosowany do płci pacjenta. Kobiety mogą skorzystać z pakietu badań obejmujących m.in. badanie CA 15-3, CA 125, CEA i CA 19-9 (e-Pakiet onkologiczny damski). Z kolei e-Pakiet onkologiczny męski uwzględnia m.in. oznaczenie stężenia PSA całkowitego, CEA, AFP i CA 19-9.

Czy morfologia wykryje guza mózgu?

Morfologia krwi nie jest badaniem, które może potwierdzić lub wykluczyć guza mózgu. Pozwala jednak wykryć niektóre powikłania choroby nowotworowej lub jej leczenia, np. niedokrwistość.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian