Hematokryt – co to? Badanie i normy hematokrytu

Badanie hematokrytu jest jednym z podstawowych elementów morfologii krwi, które pozwala na wstępną ocenę kondycji układu krwiotwórczego oraz ogólnego stanu zdrowia. Odchylenia od normy mogą wskazywać na poważne zaburzenia, takie jak niedokrwistość, czerwienica, odwodnienie czy choroby przewlekłe. Z tego względu warto wiedzieć, czym dokładnie jest hematokryt, jakie są jego wartości referencyjne oraz jakie znaczenie diagnostyczne mają zbyt wysokie lub zbyt niskie wyniki.

Co to jest hematokryt?

Hematokryt (w skrócie HCT lub HT) to parametr oznaczający procentowy udział erytrocytów w całkowitej objętości krwi. Oznacza to, że wartość HCT informuje, jaką część krwi stanowią czerwone krwinki. Przykładowo, hematokryt równy 45% oznacza, że 45% objętości danej próbki krwi zajmują erytrocyty, a pozostałe 55% to osocze.

📌 Przeczytaj też: RDW CV – co oznacza?

To parametr szczególnie istotny z punktu widzenia zdolności krwi do przenoszenia tlenu – im więcej erytrocytów, tym więcej hemoglobiny, a to oznacza większą zdolność organizmu do natlenienia tkanek. Z drugiej strony, nadmiar erytrocytów prowadzi do zagęszczenia krwi. Dlatego zarówno zbyt niski, jak i zbyt wysoki hematokryt powinien skłonić do dalszej diagnostyki.

Jakie są normy hematokrytu?

Zakresy referencyjne hematokrytu zależą od wielu czynników – przede wszystkim od płci, wieku oraz stanu fizjologicznego pacjenta. Różnice te wynikają z naturalnych procesów hormonalnych i metabolicznych, które wpływają na liczbę i objętość czerwonych krwinek. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej przyjmuje się następujące normy hematokrytu:

• kobiety: 36–46% (0,36–0,46 l/l);
• mężczyźni: 40–54% (0,40–0,54 l/l);
• dzieci: 34–40% (wartości zmieniają się wraz z wiekiem);
• noworodki: 44–62% [1].

Warto pamiętać, że normy mogą się nieznacznie różnić w zależności od metodologii pomiaru oraz przyjętych standardów w danym laboratorium, dlatego zawsze należy odnosić się do zakresu podanego na wydruku z wynikiem.

Wysoki hematokryt – co może oznaczać?

Podwyższony hematokryt może być wynikiem zwiększonej liczby czerwonych krwinek lub zmniejszenia objętości osocza. Stan ten określany jest jako nadkrwistość (policytemia) i ma różnorodne przyczyny – zarówno fizjologiczne, jak i patologiczne.

📌 Przeczytaj również: Co oznacza wysoki hematokryt?

Czerwienica prawdziwa

Jedną z głównych przyczyn wysokiego hematokrytu jest czerwienica prawdziwa (z łac. polycythaemia vera) – przewlekła choroba mieloproliferacyjna, w której dochodzi do nadmiernej, niekontrolowanej produkcji erytrocytów przez szpik kostny. Czerwienicy prawdziwej często towarzyszy wzrost liczby leukocytów (białych krwinek) i płytek krwi. Objawy obejmują bóle głowy, zawroty, świąd skóry (szczególnie po kąpieli), zaczerwienienie twarzy oraz zakrzepy.

Odwodnienie

Wzrost hematokrytu może być również skutkiem odwodnienia – wówczas nie wzrasta liczba czerwonych krwinek, tylko zmniejsza się objętość osocza, co prowadzi do względnego zwiększenia wartości HCT. Do odwodnienia dochodzi na skutek intensywnego wysiłku fizycznego, wysokiej gorączki, biegunek, wymiotów, a także niewystarczającego spożycia płynów.

Przewlekłe niedotlenienie

W stanach przewlekłego niedotlenienia – np. w przebiegu chorób płuc (POChP, przewlekła obturacyjna choroba płuc), bezdechu sennego, w przypadku przebywania na dużych wysokościach lub u palaczy tytoniu – organizm zwiększa produkcję erytropoetyny, co stymuluje szpik kostny do wytwarzania większej liczby czerwonych krwinek. Skutkiem tego jest wtórna nadkrwistość i podwyższony hematokryt.

Doping i niektóre leki

Podwyższony hematokryt obserwuje się u sportowców stosujących nielegalny doping – szczególnie erytropoetynę (EPO), która sztucznie zwiększa liczbę erytrocytów. Do wzrostu HCT mogą także prowadzić niektóre leki, np. steroidy anaboliczne lub diuretyki powodujące odwodnienie.

Niski hematokryt – co oznacza?

Obniżony hematokryt świadczy o zmniejszonej liczbie erytrocytów lub ich niedostatecznej objętości. To typowa cecha anemii, ale może mieć również inne przyczyny związane z utratą krwi lub przewodnieniem.

Niedokrwistości

Najczęstszą przyczyną niskiego hematokrytu są niedokrwistości:

• Anemia z niedoboru żelaza – najczęściej spotykana postać, związana z niedostateczną produkcją hemoglobiny i obniżoną liczbą czerwonych krwinek.
• Anemia megaloblastyczna – wynikająca z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego, prowadzi do produkcji nieprawidłowo dużych erytrocytów o krótkim czasie przeżycia.
• Anemia chorób przewlekłych – związana z chorobami nowotworowymi, autoimmunologicznymi lub przewlekłymi zakażeniami.

Krwawienia

Zarówno ostre (np. pourazowe, pooperacyjne), jak i przewlekłe (np. z przewodu pokarmowego lub narządów rodnych) krwawienia prowadzą do utraty czerwonych krwinek i obniżenia hematokrytu. W takich przypadkach najważniejsze jest znalezienie i zahamowanie źródła krwawienia.

Choroby nerek i szpiku kostnego

W przewlekłej niewydolności nerek dochodzi do niedoboru erytropoetyny – hormonu pobudzającego produkcję erytrocytów – co skutkuje niedokrwistością. Zaburzenia funkcji szpiku kostnego, takie jak aplazja, mielofibroza, białaczki czy zespoły mielodysplastyczne, powodują z kolei bezpośrednie ograniczenie produkcji krwinek.

Przewodnienie

Podobnie jak odwodnienie powoduje pozorny wzrost hematokrytu, tak nadmierne nawodnienie (np. w trakcie intensywnego leczenia dożylnego) prowadzi do jego rozcieńczenia i obniżenia wartości, bez rzeczywistej zmiany liczby erytrocytów.

Jak wykonuje się badanie hematokrytu?

Hematokryt oznaczany jest w próbce krwi żylnej pobranej najczęściej z żyły łokciowej. Badanie stanowi część morfologii krwi pełnej i wykonywane jest rutynowo w celach przesiewowych, diagnostycznych lub kontrolnych. Pomiar hematokrytu odbywa się na dwa sposoby:

• automatycznie – za pomocą analizatorów hematologicznych, które na podstawie liczby i objętości erytrocytów obliczają HCT;
• metodą mikrohematokrytową – w tej metodzie próbkę krwi wiruje się w specjalnej kapilarze, po czym mierzy stosunek osadu erytrocytów do całkowitej objętości próbki.

Wynik HCT należy interpretować razem z innymi wskaźnikami morfologii, takimi jak hemoglobina (HGB), liczba erytrocytów (RBC), objętość krwinki (MCV), a także z uwzględnieniem stanu klinicznego pacjenta.

Podsumowanie

Hematokryt to istotny parametr oceniający udział czerwonych krwinek w objętości krwi. Jego oznaczenie jest proste i szybkie, a wynik dostarcza wielu informacji diagnostycznych. Wysokie wartości mogą wskazywać na czerwienicę, przewlekłe niedotlenienie, odwodnienie lub nadużywanie dopingu. Niskie natomiast – na anemię, utratę krwi, choroby nerek lub rozcieńczenie krwi. Interpretacja hematokrytu zawsze powinna być dokonywana przez lekarza, który zleci ewentualne dalsze badania i wskaże, czy potrzebne jest leczenie. Warto regularnie wykonywać morfologię krwi, szczególnie jeśli występują objawy takie jak zmęczenie, osłabienie, bladość skóry, nadciśnienie lub trudności z oddychaniem. Hematokryt, choć często niedoceniany, może być sygnałem ostrzegawczym wielu poważnych schorzeń.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela