Hormon antydiuretyczny – jaką odgrywa rolę? Badanie i możliwe przyczyny nieprawidłowego poziomu wazopresyny

Hormon antydiuretyczny to inaczej wazopresyna. Jego głównym zadaniem jest regulowanie procesu wchłaniania zwrotnego wody w komórkach nerkowych, czyli nefronach. W ten sposób wpływa na ilość produkowanego moczu i poziom nawodnienia organizmu. Sprawdź, na czym polega badanie hormonu antydiuretycznego oraz jakie może być podłoże jego nieprawidłowego poziomu.

Czym jest hormon antydiuretyczny?

Hormon antydiuretyczny (wazopresyna, ADH, ang. antidiuretic hormone) wytwarzany jest przez podwzgórze (część międzymózgowia), a dokładnie przez komórki nerwowe (neurony olbrzymiokomórkowe) jąder nadwzrokowych podwzgórza i w mniejszej ilości przez komórki bocznych i górnych części jąder przykomorowych. Za magazynowanie i uwalnianie wazopresyny odpowiada tylny płat przysadki mózgowej. Wydzielanie hormonu antydiuretycznego regulowane jest przede wszystkim przez wzrost stężenia sodu w osoczu, wzrost osmolalności płynu mózgowo-rdzeniowego, spadek wypełnienia układu naczyniowego – zmniejszenie objętości krwi krążącej w organizmie. Zwiększone wydzielanie wazopresyny następuje także podczas snu. Prawidłowe stężenie hormonu antydiuretycznego we krwi obwodowej wynosi 1–5 pg/ml. Determinowane jest poziomem nawodnienia organizmu. Specjaliści podkreślają, że przy intensywnym nawadnianiu mogą pojawić się trudności z oznaczeniem wazopresyny nawet u osób zdrowych [1].

Za co odpowiada hormon antydiuretyczny?

Hormon antydiuretyczny pełni w organizmie liczne funkcje. Głównym jego zadaniem jest zmniejszenie ilości wydalanego moczu. Wazopresyna zagęszcza mocz, nasilając resorpcję, czyli zwrotne wchłanianie wody w kanalikach nerkowych (dokładnie w cewkach zbiorczych i kanalikach dalszych). Hormon antydiuretyczny uczestniczy w regulowaniu gospodarki elektrolitowej.

Hormon antydiuretyczny powoduje skurcz naczyń krwionośnych. Dochodzi do tego pod wpływem oddziaływania na receptory V1 znajdujące się w ich obrębie.. Z tym też związana jest nazwa „wazopresyna” – pochodzi od działania wazokonstrykcyjnego. Hormon ten uczestniczy też w procesie krzepnięcia krwi, gdyż pobudza uwalnianie VIII czynnika krzepnięcia i czynnika von Willebranda.

Hormon antydiuretyczny – badanie

Badanie wazopresyny, które pozwala na ocenienie stężenia tego hormonu w organizmie, przeprowadza się z krwi. Materiałem do badania jest osocze krwi żylnej. Próbkę do analizy pobiera się najczęściej z żyły łokciowej. Aby uzyskać najbardziej wiarygodne wyniki badania hormonu antydiuretycznego, konieczne jest odpowiednie przygotowanie. Na pobranie krwi należy zgłosić się na czczo. Specjaliści zalecają co najmniej 8-godzinną przerwę od ostatniego posiłku. W dniu badania należy unikać stresu i być wypoczętym – nie podejmować intensywnego wysiłku fizycznego i odpocząć przed pobraniem krwi. Z wynikami badania hormonu antydiuretycznego trzeba zgłosić się do lekarza, najlepiej do tego, który zlecił jego wykonanie. W oparciu o informacje uzyskane z wywiadu, badania przedmiotowego i innych badań określi, czy konieczne jest rozszerzenie diagnostyki o dodatkowe testy. Uzupełniających   informacji o stanie zdrowia dostarczyć może e-pakiet nerkowy, który uwzględnia badanie ogólne moczu, mocznika, kreatyniny czy kwasu moczowego.

Możliwe przyczyny nieprawidłowego poziomu hormonu antydiuretycznego

Zbyt wysoki poziom hormonu antydiuretycznego związany jest z zespołem Schwartza-Barttera. To zespół niewłaściwego (nieadekwatnego) uwalniania wazopresyny, który określany bywa również skrótowo jako SIADH (ang. syndrome of inappropriate antidiuretic hormone secretion). Przypadłość ta charakteryzuje się nadmiernym uwalnianiem hormonu antydiuretycznego przez przysadkę mózgową. W jego przebiegu zaobserwować można wydzielanie ektopowe wazopresyny, czyli przez zmiany nowotworowe. Zwiększone uwalnianie wazopresyny może być też wynikiem hiponatremii, czyli niedoboru sodu w organizmie lub hipoosmolarności płynów ustrojowych. Specjaliści zwracają uwagę na rozmaite przyczyny SIADH. Wymieniają wśród nich przede wszystkim uszkodzenie mózgu przez m.in. urazy, guzy, zapalenia, prawokomorową niewydolność serca, choroby płuc (zapalenie, gruźlicę), nowotwory (np. rakowiaki, chłoniaki, grasiczaki), stosowanie niektórych leków. Objawami SIADH są przede wszystkim: ból głowy, nudności, wymioty, apatia, zmiany nastroju, zaburzenia świadomości, nadmierna pobudliwość, spadek napięcia mięśni, w ciężkich przypadkach drgawki, śpiączka i śmierć.

Zbyt niski poziom lub nieprawidłowa reakcja na hormon antydiuretyczny powoduje moczówkę prostą. W zależności od mechanizmu powstania eksperci wyróżnili trzy postacie tej choroby:

• moczówka prosta ośrodkowa – związana z zaburzeniem wydzielania wazopresyny na poziomie podwzgórza lub przysadki, niedobór hormonu antydiuretycznego może mieć podłoże genetyczne lub charakter nabyty – związany z uszkodzeniem podwzgórza lub przysadki, nowotworami tych okolic mózgu, zakażeniami lub chorobami autoimmunologicznymi;
• moczówka prosta nerkowa – związana z niewrażliwością cewek nerkowych na działanie wazopresyny;
• moczówka ciążowa – stan przejściowy związany z rozkładem hormonu antydiuretycznego przez enzym łożyskowy (tzw. wazopresynazę).

Najczęstszymi objawami moczówki prostej są zwiększone oddawanie moczu w znacznych ilościach, wzmożone pragnienie, spadek masy ciała, obniżenie ciśnienie krwi, zaburzenie krążenia, wzrost poziomu sodu w organizmie.

Sprawdź, jakie badania na nerki może zlecić lekarz, aby ocenić poprawność ich funkcjonowania

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. W. Zgliczyński, Wielka Interna Endokrynologia cz.1, Medical Tribune Polska, Warszawa 2012, s. 41.
2. T. Brzozowski, Fizjologia człowieka, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019.
3. P. Wójciak, A. Remlinger-Molenda, J. Rybakowski, Rola oksytocyny i wazopresyny w czynności ośrodkowego układu nerwowego i w zaburzeniach psychicznych, „Psychiatria Polska” 2012, t. XLVI, nr 6, s. 1043–1052.