Jakie są najczęstsze przyczyny nowotworów?

Choroby nowotworowe stanowią jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia współczesnego społeczeństwa. Wzrost zachorowań zwłaszcza na nowotwory złośliwe obserwowany na całym świecie wynika z szeregu czynników – zarówno tych związanych z genetyką, jak i stylem życia, czy wpływem środowiska zewnętrznego. 

Przyczyny nowotworów są złożone i wieloczynnikowe. Na ich rozwój wpływają czynniki genetyczne, środowiskowe, styl życia oraz specyficzne uwarunkowania występujące już w dzieciństwie. Nowotwory złośliwe, takie jak rak prostaty, nowotwór krtani, żołądka czy jajnika, mają swoje indywidualne czynniki ryzyka, ale łączy je mechanizm akumulacji mutacji DNA i nieprawidłowej odpowiedzi organizmu na uszkodzenia komórkowe. W obliczu rosnącej liczby zachorowań na raka, kluczowe staje się nie tylko zrozumienie przyczyn choroby, ale przede wszystkim wczesna diagnostyka. W tym artykule omówione są najczęstsze przyczyny nowotworów, które wpływają na rozwój chorób nowotworowych. Poruszamy tu również temat diagnostyki nowotworów, wskazując na nowoczesne rozwiązania diagnostyczne. 

Główne czynniki ryzyka wystąpienia nowotworów

Przyczyny nowotworów można podzielić na trzy główne grupy: genetyczne, środowiskowe i na te związane ze stylem życia.

• Czynniki genetyczne

Geny odgrywają kluczową rolę w regulacji procesów komórkowych, a niektóre ich mutacje (czyli zmiany materiału genetycznego), mogą prowadzić do niekontrolowanego podziału komórek. Dziedziczne mutacje, takie jak te w genach BRCA1 i BRCA2, zwiększają ryzyko rozwoju niektórych nowotworów, m.in. raka piersi czy jajnika. Mutacje te mogą być przekazywane z pokolenia na pokolenie, co czyni rodzinne występowanie niektórych nowotworów szczególnie niebezpiecznym.

• Czynniki środowiskowe

Środowisko, w którym żyjemy, ma ogromny wpływ na nasze zdrowie. Ekspozycja na szkodliwe substancje chemiczne, zanieczyszczenia powietrza, a także promieniowanie jonizujące mogą prowadzić do uszkodzeń DNA, co w konsekwencji sprzyja rozwojowi nowotworów. Przykładem jest narażenie na azbest, które wiąże się z ryzykiem wystąpienia między innymi międzybłoniaka opłucnej. Inne substancje rakotwórcze obecne w środowisku to m.in.: dym tytoniowy, promieniowanie jonizujące czy niektóre chemikalia przemysłowe. 

• Styl życia i czynniki behawioralne

Niewłaściwa dieta, palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu oraz brak aktywności fizycznej to główne czynniki, które znacząco zwiększają ryzyko rozwoju nowotworów. Palenie tytoniu jest szczególnie istotnym czynnikiem ryzyka, przyczyniając się m.in. do powstawania raka płuc, krtani i wielu innych nowotworów.

Przyczyny nowotworów u dzieci

Nowotwory u dzieci występują rzadziej i ich pochodzenie różni się od pochodzenia nowotworów u osób dorosłych. Do głównych czynników występowania nowotworów u dzieci należą:

• Wrodzone predyspozycje genetyczne: Mutacje występujące już w fazie rozwoju embrionalnego mogą prowadzić do zaburzeń kontroli wzrostu komórek. Do tego typu mutacji należą np. Zespół Li Fraumeni – charakteryzujący się bardzo wysokim ryzykiem nawet wielokrotnego zachorowania na różne typy nowotworów jeszcze przed ukończeniem 30. roku życia czy mutacje w genie RB1 powodujące siatkówczaka,

• Czynniki środowiskowe: Ekspozycja na niskie dawki promieniowania czy substancje chemiczne w okresie prenatalnym lub we wczesnym dzieciństwie może sprzyjać powstawaniu nowotworów u dzieci.

• Zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego: Niektóre dzieci mogą mieć wrodzone lub nabyte upośledzenie odporności, co utrudnia organizmowi walkę z komórkami nowotworowymi.

Jedne z najczęściej występujących nowotworów u dzieci obejmują białaczkę, chłoniaki oraz guzy mózgu. W przypadku dzieci istotna jest wczesna diagnostyka i szybkie wdrożenie leczenia, co zwiększa szanse na powodzenie terapii.

Co powoduje raka? Przyczyny nowotworów złośliwych

Nowotwory złośliwe charakteryzują się zdolnością do szybkiego wzrostu i przerzutowania, czyli rozprzestrzeniania się na inne narządy. Główne czynniki przyczyniające się do powstawania nowotworów złośliwych to:

• Akumulacja mutacji DNA: między innymi długotrwała ekspozycja na czynniki rakotwórcze prowadzi do gromadzenia się błędów w materiale genetycznym komórek.
• Zaburzenia procesów naprawczych w zmutowanych komórkach: Niewłaściwe funkcjonowanie mechanizmów naprawy DNA w zmutowanych komórkach umożliwia dalsze niekontrolowane namnażanie się zmienionych komórek.
• Działanie czynników prozapalnych: Przewlekły stan zapalny, będący skutkiem np. infekcji lub ekspozycji na toksyny, sprzyja mutacjom i rozwojowi nowotworu.

Wszystkie te czynniki łączą się, zwiększając ryzyko powstawania nowotworów, co czyni profilaktykę oraz wczesną diagnostykę kluczowymi elementami w walce z rakiem.

Specyfika przyczyn powstawania wybranych nowotworów

Rak prostaty – co powoduje raka prostaty? 

Rak prostaty to jedna z najczęstszych postaci nowotworowych u mężczyzn. Do głównych czynników ryzyka tego nowotworu należą:

• Wiek: Ryzyko raka prostaty wzrasta znacząco po 50. roku życia.
• Czynniki hormonalne: Męskie hormony, szczególnie testosteron, mogą wpływać na rozwój nowotworu.
• Predyspozycje genetyczne: Historia rodzinna raka prostaty podnosi ryzyko jego wystąpienia.
• Styl życia: Niewłaściwa dieta, uboga w warzywa i owoce, oraz brak aktywności fizycznej mogą sprzyjać rozwojowi choroby.

Regularne badania, w tym pomiar poziomu PSA, są istotnym elementem profilaktyki i wczesnej diagnostyki raka prostaty.

Nowotwór krtani – przyczyny

Nowotwór krtani najczęściej wiąże się z długotrwałą ekspozycją na substancje drażniące i rakotwórcze. Do najważniejszych czynników należą:

• Palenie tytoniu: To główny czynnik ryzyka, gdyż dym papierosowy zawiera szereg substancji rakotwórczych.
• Spożywanie alkoholu: Regularne i intensywne spożywanie alkoholu znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia raka krtani.
• Ekspozycja zawodowa: Pracownicy narażeni na wdychanie drażniących substancji chemicznych (np. przemysłowcy) mają większe ryzyko rozwoju tej choroby.
• Czynniki infekcyjne: Niektóre infekcje wirusowe i bakteryjne mogą predysponować do zmian nowotworowych w obrębie krtani np. zakażenie wirusem HPV.

Nowotwór żołądka – przyczyny

Nowotwór żołądka to choroba, której powstawanie jest związane z wieloma czynnikami, wśród których najważniejsze to:

• Infekcja Helicobacter pylori: Obecność tej bakterii w żołądku powoduje przewlekły stan zapalny, który z biegiem czasu może prowadzić do zmian nowotworowych.
• Dieta: Spożywanie dużej ilości konserwowanej, nadmiernie solonej oraz wędzonej żywności zwiększa ryzyko raka żołądka.
• Palenie tytoniu: U osób palących ryzyko rozwoju raka żołądka jest znacznie wyższe.
• Czynniki genetyczne: Predyspozycje rodzinne oraz dziedziczne mutacje genetyczne również mogą mieć wpływ na rozwój tego nowotworu.
• Styl życia: Niewłaściwe nawyki żywieniowe i brak aktywności fizycznej to kolejne czynniki ryzyka.

Nowotwór jajnika – przyczyny

Nowotwory jajnika stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia kobiet, a ich przyczyny są wieloczynnikowe. Do głównych uwarunkowań należą:

• Predyspozycje genetyczne: Mutacje w genach BRCA1 i BRCA2 znacząco zwiększają ryzyko raka jajnika.
• Czynniki hormonalne: Zaburzenia w równowadze hormonalnej oraz długotrwałe ekspozycje na estrogeny mogą przyczyniać się do rozwoju nowotworu.
• Historia reprodukcyjna: Kobiety, które nie rodziły, a także te, które rozpoczęły miesiączkowanie w młodym wieku, są narażone na wyższe ryzyko zachorowania.
• Czynniki środowiskowe: Podobnie jak w przypadku innych nowotworów, także tu narażenie na substancje rakotwórcze może odgrywać istotną rolę.

Diagnostyka nowotworów – rola nowoczesnych badań

Wczesne wykrycie zmian nowotworowych znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Oprócz tradycyjnych metod screeningowych takich jak regularna mmamografia, cytologia czy oznaczenie poziomu PSA, coraz większe znaczenie zyskują nowoczesne technologie diagnostyczne. Przykładem innowacyjnego rozwiązania jest badanie Oncoseek. Wykorzystuje ono algorytmy wsparte sztuczną inteligencją, które umożliwiają wykrywanie ryzyka wystąpienia  nowotworów na wczesnym etapie. W badaniu Oncoseek analizie poddane są różne markery, co zwiększa szanse na szybszą diagnostykę oraz podjęcie leczenia. Markery nowotworowe to substancje, które mogą być obecne we krwi, moczu lub tkankach organizmu i wskazywać na obecność nowotworu. Są to białka, enzymy lub inne związki chemiczne produkowane przez komórki nowotworowe lub przez organizm w odpowiedzi na nowotwór. Przykłady markerów nowotworowych to PSA (dla raka prostaty), CA-125 (dla raka jajnika) czy CEA (dla raka jelita grubego).

Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi diagnostycznych może znacząco poprawić wykrywalność nowotworów i przyczynić się do ich wcześniejszego leczenia. Warto jednak pamiętać, że Oncoseek nie zastępuje tradycyjnych metod diagnostycznych i nie może służyć jako samodzielna metoda potwierdzania lub wykluczania nowotworu. Jego główną rolą w procesie klinicznym jest monitorowanie procesu leczenia oraz dostarczanie dodatkowych informacji wspierających decyzje lekarzy. Podwyższony poziom markerów nowotworowych nie zawsze oznacza raka – może być związany z innymi stanami zdrowotnymi, takimi jak stany zapalne czy infekcje. Dlatego markery nowotworowe są wykorzystywane głównie do monitorowania leczenia, oceny nawrotu choroby lub jako wsparcie w diagnostyce, ale nigdy jako jedyne narzędzie do wykrywania nowotworów. To cenne narzędzie, ale zawsze powinno być stosowane jako uzupełnienie standardowych badań, a nie ich zamiennik. 

Podsumowując, walka z rakiem wymaga kompleksowego podejścia, obejmującego zarówno edukację społeczeństwa na temat czynników ryzyka, jak i rozwój oraz wdrażanie innowacyjnych metod diagnostycznych. Dzięki temu możliwe jest nie tylko wczesne wykrycie choroby, ale także skuteczna interwencja, która może uratować życie. Zachęcamy do regularnych badań profilaktycznych i stosowania się do zaleceń lekarzy, gdyż zdrowie jest wartością, którą należy pielęgnować każdego dnia.

Lek. med. Katarzyna Lizak