Krótka szyjka macicy - jakie niesie konsekwencje? Jak postępować w ciąży?

Rozwieranie i skracanie szyjki macicy w terminologii medycznej zwane jest niewydolnością ciśnieniowo-szyjkową lub niewydolnością szyjki macicy. W prawidłowo rozwijającej się ciąży proces ten rozpoczyna się w trzecim trymestrze, przygotowując drogi rodne do zbliżającego się porodu. Krótka szyjka macicy na wcześniejszym etapie ciąży może stanowić zagrożenie dla rozwijającego się dziecka, dlatego tak ważne jest monitorowanie jej kondycji podczas wizyt kontrolnych u ginekologa. Jak zapobiegać skracaniu się szyjki macicy?

Szyjka macicy podczas cyklu miesiączkowego

Szyjka macicy to bardzo ważny element żeńskiego układu rozrodczego, łączący trzon macicy i pochwę. Ma kształt rurki i spełnia niezwykle istotne funkcje w organizmie kobiety. Na skutek działania hormonów zmienia się jej kształt i położenie podczas cyklu menstruacyjnego. Gdy zbliża się owulacja, szyjka przygotowuje się na przyjęcie plemników, aby mogły bez przeszkód dotrzeć do komórki jajowej – staje się miękka i unosi się w kierunku pochwy. W drugiej połowie cyklu szyjka ulega obniżeniu, twardnieje i delikatnie otwiera się (jest to tzw. krótka szyjka macicy przed okresem), pozwalając na swobodny odpływ krwi menstruacyjnej podczas miesiączki. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, szyjka macicy szczelnie się zamyka.

Szyjka macicy a ciąża

Szyjka macicy pełni bardzo istotną rolę w okresie ciąży. Z jednej strony chroni jajo płodowe przed wypadnięciem, z drugiej stanowi zaporę dla drobnoustrojów – gęsty czop śluzowy zamyka ujście szyjki i zabezpiecza dziecko przed zakażeniem z zewnątrz. Zwykle zostaje on wydalony w okresie okołoporodowym i zjawisko to często wiąże się z występowaniem plamienia.

W prawidłowo przebiegającej ciąży szyjka macicy jest długa, mało elastyczna i nie wykazuje cech rozwarcia (powinna być zamknięta) aż do czasu, kiedy dziecko jest w pełni gotowe do przyjścia na świat. W miarę zbliżania się terminu rozwiązania zmienia się jej kształt i zwiększa elastyczność – skracanie i rozwieranie szyjki macicy jest procesem fizjologicznym i zwiastuje zbliżający się poród. Gdy proces ten rozpocznie się przed 37 tygodniem ciąży, kobiecie grozi poronienie lub poród przedwczesny. To, dlatego ginekolog, badając ciężarną kobietę, skrupulatnie sprawdza kondycję szyjki macicy: jej długość, położenie, twardość i ewentualne rozwarcie.

Skrócona szyjka macicy w ciąży – przyczyny

Jak wspomniano wcześniej, krótka szyjka macicy w ciąży stanowi niebezpieczeństwo dla rozwijającego się dziecka i grozi przedwczesnym porodem lub poronieniem. Sytuacja ta może być spowodowana wadami anatomicznymi szyjki (np. mało elastyczna szyjka macicy lub wrodzona krótka szyjka, tzw. hipoplazja), przebytymi urazami (które miały miejsce np. podczas wcześniejszych porodów) czy zabiegami w jej obrębie (łyżeczkowanie macicy, amputacje fragmentów szyjki i kanału).

Problem mogą również wywołać nieleczone infekcje układu moczowego, infekcje wewnątrzmaciczne oraz stany zapalne pochwy. Niebagatelny wpływ na kondycję szyjki macicy mają zmiany hormonalne w organizmie ciężarnej kobiety, np. niedobór progesteronu.

Proces skracania się szyjki macicy może zostać zapoczątkowany również przez zbyt dużą wagę i rozmiar dziecka, które na nią napiera, powodując jej obniżenie. Problem może się również pojawić w przypadku ciąży mnogiej, ekspozycji na przewlekły stres oraz zbyt intensywnego trybu życia ciężarnej – bywa, że nadmierny wysiłek fizyczny przyczynia się do skrócenia szyjki macicy.

Czynnikami, które zwiększają ryzyko pojawienia się niewydolności ciśnieniowo-szyjkowej są problemy z szyjką macicy w poprzednich ciążach.

Krótka szyjka macicy w ciąży – objawy

Niektóre kobiety, u których rozpoczął się proces skracania szyjki macicy, nie odczuwają żadnych dolegliwości. Czasami jednak organizm wysyła sygnały, mogące świadczyć o tym niepokojącym problemie. Nierzadko skracającej się szyjce macicy towarzyszą takie objawy jak np. przedwczesne skurcze macicy, ucisk w pochwie, ból podbrzusza i okolic odcinka lędźwiowego kręgosłupa, zwiększona ilość gęstej wydzieliny z pochwy, krwawienie/plamienie z dróg rodnych. Wszelkie wyżej wymienione niepokojące sygnały wymagają pilnej konsultacji lekarskiej.

Krótka szyjka macicy w ciąży – diagnostyka

Ponieważ szyjka macicy jest odpowiedzialna za utrzymanie ciąży i poród w odpowiednim czasie, niezbędne jest monitorowanie jej kondycji u kobiet oczekujących potomstwa.

O tym, czy rozpoczął się proces jej skracania, pacjentkę informuje lekarz po przeprowadzeniu palpacyjnego badania ginekologicznego oraz badania USG przy użyciu głowicy dopochwowej. Oceny kondycji szyjki z wykorzystaniem ultrasonografii specjalista zwykle dokonuje pomiędzy 18 a 22 tygodniem ciąży, między 28 a 32 tygodniem jej trwania oraz przed zbliżającym się porodem.

W trakcie procedury USG specjalista ocenia między innymi:

• długość oraz kształt kanału szyjki macicy,
• położenie i twardość szyjki macicy,
• szerokość ujścia wewnętrznego,
• rozmiary ewentualnego uwypuklenia pęcherza płodowego.

Krótka szyjka macicy w ciąży – jak postępować?

Skracanie się szyjki macicy na długi czas przed porodem jest procesem niebezpiecznym dla dziecka i wymaga nie tylko szczegółowej i regularnej kontroli, ale również podjęcia działań prewencyjnych.

Niestety nie istnieją metody pozwalające odwrócić tok skracania się szyjki macicy, powodując jej ponowne wydłużenie. Jednak są sposoby, by maksymalnie spowolnić, a nawet zatrzymać ten groźny dla dziecka proces. Im wcześniej zostanie podjęta terapia, tym większe szanse na poród w wyznaczonym przez lekarza terminie. Jak postępować w przypadku skracającej się szyjki macicy?

W pierwszej kolejności kobieta powinna postawić na odpoczynek i zaprzestać większego wysiłku fizycznego (zwłaszcza podnoszenia ciężkich przedmiotów) i unikać gwałtownych ruchów. Niekiedy konieczne jest przebywanie w pozycji leżącej aż do porodu. Lekarz może również nakazać powstrzymanie się od stosunków płciowych.

Krótka szyjka macicy w ciąży – leczenie farmakologiczne

Jeśli problem wynika z zaburzeń hormonalnych, specjalista zleca specjalistyczną farmakoterapię. Stosowanie progesteronu (dopochwowo lub doustnie) zwykle przeciwdziała skurczom mięśni macicy powodującym skracanie się szyjki macicy.

Specjalista może również zadecydować o podaniu ciężarnej leków tokolitycznych, których zadaniem jest zahamowanie czynności skurczowej macicy.

Jeśli niewydolność ciśnieniowo-szyjkowa wywołana jest infekcją układu moczowego lub dróg rodnych, konieczne jest całkowite wyleczenie schorzenia. Czasami niezbędna jest antybiotykoterapia.

Krótka szyjka macicy w ciąży – leczenie mechaniczne

Niekiedy skutecznym sposobem na powstrzymanie skracania się szyjki macicy jest założenie specjalistycznego, elastycznego, silikonowego krążka zwanego pessarem (pessarium kołnierzowe). Zabieg jest bezbolesny i przeprowadza go lekarz w gabinecie ginekologicznym. Niestety wiąże się on z większym ryzykiem pojawienia się infekcji szyjki macicy – pessar to ciało obce w organizmie, co może skutkować nadmierną produkcją wydzieliny w drogach rodnych, której odpływ jest utrudniony. Dlatego w tym przypadku lekarz może zalecić pacjentce przyjmowanie środków antybakteryjnych oraz przeciwgrzybiczych.

Rozmiar pessara dobierany jest indywidualnie przez lekarza w zależności od rozmiaru szyjki macicy kobiety. Kobieta, która ma założony pessar kołnierzykowy, nie odczuwa jego obecności, w związku z czym ciężarna nie jest narażona na dyskomfort związany z jego założeniem. Pessar najczęściej zostaje usunięty około 38 tygodnia ciąży.

Krótka szyjka macicy w ciąży – leczenie chirurgiczne

Kolejną, również skuteczną procedurą stosowaną przy niewydolności ciśnieniowo- szyjkowej jest założenie specjalistycznego szwu na szyjkę macicy. Operację można wykonać, uzyskując dostęp do szyjki poprzez pochwę lub powłoki brzuszne (zabieg tradycyjny, laparoskopia). Metoda ta jest bardziej inwazyjna niż zakładanie pessara. Procedura przeprowadzana jest w warunkach szpitalnych, a ciężarna poddawana jest narkozie.

Podczas zabiegu lekarz zakłada kobiecie szew, który przechodzi przez szyjkę macicy, powodując jej zacieśnienie i wzmocnienie. Dzięki temu jest szansa na powstrzymanie procesu skracania i rozwierania szyjki.

Leczenie chirurgiczne bywa skuteczne, niestety wiąże się z ryzykiem pojawienia się różnych powikłań, do których zaliczamy między innymi:

• zakażenie wewnątrzmaciczne,
• indukcję czynności skurczowej macicy,
• uraz w obrębie szyjki macicy,
• plamienie/krwawienie z dróg rodnych,
• przedwczesne odejście wód płodowych.

Bibliografia:

1. Młodawski Jakub, Rokita Wojciech, Młodawska Marta, Stosowanie progesteronu w zapobieganiu porodowi przedwczesnemu, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2018, tom 3, nr 3, 85–92.
2. Czajkowski Krzysztof, Niewydolność szyjki macicy, online: https://podyplomie.pl/ginekologia/31236,niewydolnosc-szyjki-macicy, dostęp: 11.06.2023.
3. Oleszkiewicz Agata, Szyjka macicy w ciąży. Co powinna wiedzieć o jej ewolucji przyszła mama?, online: https://www.pbkm.pl/pregnancy-zone-2/choroby-w-ciazy/szyjka-macicy-w-ciazy-co-powinna-wiedziec-o-jej-ewolucji-przyszla-mama, dostęp: 11.06.2023.
4. Grobman William A, Co zrobić, jeśli u kobiety z grupy małego ryzyka stwierdzimy krótką szyjkę macicy, Ginekologia po dyplomie, marzec 2010, 37,47.
5. Stemlaszczyk Łukasz, Szyjka macicy w ciąży – przyczyny i postępowanie w przypadku skracającej się szyjki macicy, online: https://www.doz.pl/czytelnia/a14920-Szyjka_macicy_w_ciazy__przyczyny_i_postepowanie_w_przypadku_skracajacej_sie_szyjki_macicy, dostęp: 12.06.2023.
6. Preis Krzysztof, Swiątkowska-Freund Małgorzata, Pankrac Zofia, Zastosowanie elastografii w ocenie szyjki macicy przed indukcją porodu, Ginekologia Polska, 2010, 81, 757-761.