Markery nowotworowe - Znaczenie diagnostyczne i przygotowanie do badania
Liczba zachorowań na nowotwory zwiększa się z roku na rok. Większe szanse na całkowity powrót do zdrowia lub znaczące przedłużenie życia mają pacjenci, u których uda się wykryć chorobę we wczesnym, bezobjawowym i nie dającym jeszcze przerzutów stadium.
Wielu nowotworom towarzyszy wzmożone uwalnianie cząsteczek określnych mianem markerów nowotworowych. To cząsteczki produkowane przez komórki nowotworu lub też zdrowe tkanki organizmu w odpowiedzi na toczący się w organizmie proces nowotworowy. Mogą być obecne we krwi, kale, płynie mózgowo-rdzeniowym, moczu, czy też wydzielinach z przewodu oddechowego (plwocinie). Stwierdzenie zwiększonego stężenia markera nowotworowego w analizowanym materiale, znacznie ułatwia ocenę stopnia zaawansowania choroby, zarówno przed rozpoczęciem leczenia jak i w jego trakcie. Do wykrywania chorób onkologicznych na podstawie wyników badań markerów nowotworowych należy jednak podchodzić ostrożnie.
Markery nowotworowe powinny być wykorzystywane tylko w trzech sytuacjach:
- do oceny stopnia zaawansowania procesu nowotworowego już na etapie diagnozowania, choroby (wykonywane łącznie z innymi badaniami np. obrazowymi, histopatologicznymi),
- w celu kontroli skuteczności leczenia (w trakcie chemio- radioterapii, po operacjach onkologicznych),
- po zakończonym leczeniu, aby wykluczyć albo wcześnie rozpoznać nawrót nowotworu,
- nie należy wykorzystywać pomiaru stężenia markerów nowotworowych do tzw. badań przesiewowych, czyli takich które wykonuje się profilaktycznie w celu wczesnego wykrycia choroby. Wyjątek stanowi PSA, czyli marker stosowany w diagnozowaniu raka prostaty.
Najczęściej oznacza się stężenie markerów następujących nowotworów:
- CEA – rak jelita grubego,
- CA 19-9 – rak trzustki,
- CA 125 – rak jajnika,
- βHCG – rak jądra, zaśniad groniasty,
- AFP – rak jądra (nienasieniak), pierwotny rak wątroby,
- PSA – rak gruczołu krokowego,
- SCC-Ag – nowotwory głowy i szyi.
Pomiar stężenia markerów nowotworowych wykonuje się najczęściej we krwi, rzadziej w płynie mózgowo – rdzeniowym albo w moczu. Na wynik badania mogą wpływać czynniki niezwiązane z chorobą nowotworową, dlatego ważne jest odpowiednie przygotowanie do badania. Obowiązuje kilka prostych zasad:
- na badanie nie należy zgłaszać się z przeziębieniem, gorączką czy aktywnie toczącą się infekcją,
- w przypadku oznaczania niektórych markerów (np. PSA dla raka prostaty) lekarz może zalecić powstrzymanie się od współżycia, unikanie długotrwałego przebywania w pozycji siedzącej czy też jazdy na rowerze,
- na pobranie krwi można zgłosić się po posiłku, nie trzeba przestrzegać zasady bycia na czczo przed badaniami.
Ostrożna interpretacja
Wyniki badań markerów nowotworowych zawsze powinien interpretować lekarz. Są ku temu co najmniej dwie ważne przesłanki. Po pierwsze, może się zdarzyć, że poziom markera wzrośnie dopiero w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej. Jeśli obserwujemy u siebie zmiany wzbudzające niepokój czy wątpliwości, należy zacząć od konsultacji z lekarzem, który zaproponuje inne, dostosowane do konkretnego przypadku metody weryfikacji podejrzenia nowotworu np. proste badanie obrazowe (USG). Po drugie, wynik badania markera może być fałszywie dodatni, a sprawcami pomyłek bywają inne, nienowotworowe choroby.
Inne niż nowotworowe przyczyny zwiększenia stężenia markerów nowotworowych:
- PSA – zapalenie prostaty, niewydolność nerek, cewnikowanie pęcherza moczowego, jazda na rowerze,
- CEA – choroby zapalne jelit, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, marskość wątroby,
- CA 125 – endometrioza, stan zapalny w obrębie miednicy mniejszej,
- CA 19-9 – stan zapalny wątroby lub/i trzustki.
Ze względu na powyższe przykłady nawet w sytuacji, gdy poziom markera nowotworowego we krwi jest wyższy niż dopuszczalny, nie należy popadać w panikę. Dalsze postępowanie i sposób wyjaśnienia przyczyn wzrostu stężenia markera nowotworowego powinien wskazać lekarz specjalista.
