Miażdżyca kończyn dolnych – przyczyny, objawy, badania

Miażdżyca kończyn dolnych, znana również jako choroba tętnic obwodowych, to schorzenie układu krążenia, które polega na zwężeniu lub zablokowaniu tętnic zaopatrujących nogi w krew. Wynika to z odkładania się złogów tłuszczowych i innych substancji w ścianach naczyń krwionośnych, co prowadzi do ich stwardnienia i ograniczenia przepływu krwi. Choroba często rozwija się bezobjawowo, a jej pierwsze symptomy mogą pojawić się dopiero w zaawansowanym stadium. W tym artykule zostaną omówione główne przyczyny i objawy miażdżycy tętnic kończyn dolnych oraz badania diagnostyczne kluczowe dla wczesnego wykrycia i leczenia tego schorzenia.

Miażdżyca tętnic kończyn dolnych – co to jest?

Miażdżyca (arterioskleroza) to przewlekły proces zapalny obejmujący aorty i średnie tętnice (np. szyjne, biodrowe, wieńcowe), prowadzący do gromadzenia się złogów tłuszczowych między śródbłonkiem a warstwą mięśniową naczyń. Miażdżyca tętnic kończyn dolnych, znana także jako miażdżyca zarostowa kończyn dolnych lub zrostowe stwardnienie tętnic, to schorzenie dotykające głównie naczynia krwionośne w stopach i podudziach, choć może również obejmować większe naczynia udowe. Choroba zaczyna się od uszkodzenia śródbłonka, co prowadzi do gromadzenia cholesterolu w komórkach ścian naczyń. Początkowo tworzą się „pasma tłuszczowe”, które z czasem przekształcają się w blaszki miażdżycowe, zwężające naczynia i ograniczające przepływ krwi. Naczynia tracą elastyczność z powodu nagromadzenia złogów tłuszczowych, co skutkuje ich stwardnieniem. W wyniku dalszego zwapnienia tętnic, dochodzi do ich stwardnienia, co skutkuje niedokrwieniem narządów. Nieleczona miażdżyca może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak obrzęki nóg i stóp, zaburzenia krążenia, zmęczenie, nocne skurcze mięśni oraz mrowienie stóp. Miażdżyca może doprowadzić do groźnych schorzeń, takich jak udar mózgu, zawał serca, czy, właśnie, miażdżyca kończyn dolnych.

Miażdżyca tętnic kończyn dolnych – przyczyny

Miażdżyca to problem zdrowotny, który szczególnie dotyka osoby starsze. U mężczyzn pierwsze objawy choroby zazwyczaj pojawiają się po 45. roku życia, natomiast u kobiet proces ten rozpoczyna się później, zwykle po 55. roku życia (po menopauzie). Różnica ta wynika z wpływu menopauzy i związanego z nią spadku poziomu estrogenów, które do pewnego stopnia chronią kobiety przed rozwojem miażdżycy.

Choroba ma złożone podłoże, na które składają się zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Wpływ tych ostatnich, takich jak styl życia, dieta czy nawyki, jest kluczowy, stąd od nas w dużej mierze zależy, jak bardzo przyczyniamy się do rozwoju miażdżycy. Badania pokazują, że do zmian miażdżycowych mogą prowadzić takie czynniki jak:

• hiperlipidemia (wysoki poziom cholesterolu LDL i trójglicerydów);
• niekontrolowane nadciśnienie tętnicze;
• nadwaga i otyłość;
• spożywanie nadmiernych ilości tłuszczów zwierzęcych oraz tłuszczów trans;
• dieta bogata w cukry proste;
• chroniczny stres;
• cukrzyca;
• czerwienica prawdziwa;
• palenie tytoniu;
• niektóre infekcje.

U większości pacjentów z miażdżycą występuje kombinacja kilku czynników ryzyka, co znacznie zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju choroby. Przykładem może być jednoczesne palenie tytoniu i niezdrowa dieta. Miażdżyca kończyn dolnych jest szczególnie częsta u osób palących, u których pierwsze objawy mogą pojawić się nawet 10 lat wcześniej niż u osób niepalących.

Choroba często współistnieje z cukrzycą, co dodatkowo komplikuje jej przebieg. Z tego powodu diabetycy powinni regularnie badać się pod kątem miażdżycy, aby lepiej monitorować zmiany zachodzące w naczyniach krwionośnych. To pozwala na szybszą interwencję w przypadku osadzania się złogów i tworzenia się zatorów w tętnicach i żyłach.

Zmiany miażdżycowe najczęściej występują w:

• mózgu, 
• sercu, 
• nerkach oraz 
• kończynach dolnych.

Stają się zauważalne dopiero wtedy, gdy znacząco upośledzają ukrwienie tych obszarów. W początkowych stadiach miażdżycy, gdy zmiany zachodzą w naczyniach krwionośnych, objawy mogą być subtelne lub całkowicie niezauważalne, co utrudnia wczesne wykrycie choroby.

Miażdżyca tętnic kończyn dolnych – objawy

Miażdżyca tętnic kończyn dolnych najczęściej dotyka kobiet i często współistnieje z innymi schorzeniami układu krążenia, takimi jak choroba tętnic szyjnych. Początkowe objawy to zaburzenia czucia w kończynach dolnych, które mogą manifestować się jako:

• drętwienie, 
• kłucie,
• mrowienie w okolicy stóp, 
• a także uczucie zimna, niezależnie od temperatury otoczenia.

Miażdżyca a ból nóg

W miarę postępu choroby pojawia się silny ból nóg, zwykle odczuwany podczas ruchu, który ustępuje po odpoczynku. Jednak w zaawansowanym stadium miażdżycy ból staje się ciągły, niezależnie od aktywności fizycznej czy odpoczynku. Pacjenci często szukają ulgi, opuszczając nogi w dół, co łagodzi ból, który najczęściej koncentruje się w łydkach, podudziach, a czasem w biodrach. Taki objaw nazywany jest chromaniem przestankowym.

Na początku choroby pacjenci często skarżą się na uczucie pieczenia w nogach, zwłaszcza wieczorem po całym dniu, co może utrudniać zasypianie. To uczucie pieczenia jest jednym z pierwszych znaków problemów z krążeniem w kończynach dolnych.

Inne objawy miażdżycy tętnic kończyn dolnych mogą obejmować:

• bladość skóry,
• wyziębienie kończyn,
• skurcze mięśni,
• twardnienie tętnic, które ogranicza dopływ krwi do kończyn,
• zaczerwienienie skóry,
• intensywne pieczenie nóg, spowodowane niedoborem tlenu w tkankach,
• obrzęk nóg, związany z niedostatecznym dotlenieniem mięśni, co może powodować trudności w noszeniu dotychczasowego obuwia.

W skrajnych przypadkach, miażdżyca tętnic kończyn dolnych może prowadzić do martwicy, która stopniowo obejmuje coraz większe obszary, np. całą stopę. Nieleczona martwica może doprowadzić do ogólnoustrojowego zakażenia (posocznicy), a w konsekwencji do konieczności amputacji kończyny.

Miażdżyca tętnic kończyn dolnych – diagnostyka

W przypadku podejrzenia miażdżycy tętnic kończyn dolnych, niezwłoczna konsultacja z lekarzem jest kluczowa, aby przeprowadzić odpowiednie badania i postawić trafną diagnozę. Niezbędne badania obejmują:

• morfologię krwi,
• pomiar stężenia mocznika,
• pomiar stężenia CRP (białka C-reaktywnego),
• pomiar stężenia cholesterolu i jego frakcji,
• pomiar stężenia kreatyniny.

Dodatkowo, ważne jest przeprowadzenie badań obrazowych, które pozwolą na precyzyjne zidentyfikowanie miażdżycy tętnic kończyn dolnych. Należą do nich:

• Ultrasonografia z oceną dopplerowską przepływów krwi: Umożliwia ocenę zmian miażdżycowych w tętnicach, takich jak zgrubienia i zwężenia naczyń krwionośnych. Dopplerowskie USG pozwala na dokładną ocenę zaburzeń przepływu krwi w tętnicach kończyn dolnych.
• Tomografia komputerowa tętnic: Umożliwia dokładne zobrazowanie zwężeń i niedrożności w tętnicach, co jest niezbędne do oceny stanu naczyń i planowania ewentualnych zabiegów chirurgicznych.
• Rezonans magnetyczny tętnic: Podobnie jak tomografia komputerowa, umożliwia szczegółowe obrazowanie tętnic, wykrywając zwężenia i niedrożności. Badanie wymaga podania środka kontrastowego, choć innego niż w przypadku tomografii, co może być korzystne w pewnych sytuacjach klinicznych.

Wszystkie te badania są istotne, aby uzyskać pełny obraz stanu tętnic kończyn dolnych i odpowiednio zaplanować leczenie, które może obejmować zarówno terapię farmakologiczną, jak i zabiegi chirurgiczne, w zależności od stopnia zaawansowania choroby.

Miażdżyca tętnic kończyn dolnych – zapobieganie

Zalecenia profilaktyczne dotyczą:

• Unikania noszenia nieprzewiewnego, wilgotnego i zbyt ciasnego obuwia.
• Ograniczenia czynników zwiększających ryzyko miażdżycy.
• Rzucenia palenia.
• Unikania nadmiernego stresu.
• Unikania długotrwałego chodzenia i stania, aby nie przeciążać nóg.

Osoby zmagające się z miażdżycą często zastanawiają się, jak poprawić krążenie krwi w nogach. Kluczowa jest regularna, dostosowana do stanu zdrowia i wieku aktywność fizyczna. Zaleca się codzienne spacery, delikatny jogging oraz przysiady, które powinny trwać około 30 minut. Ćwiczenia te wzmacniają strukturę komórek krwi, obniżają ciśnienie krwi i poziom trójglicerydów.

Odpowiednia dieta również odgrywa ważną rolę. Powinna być bogata w kwasy omega-3, które znajdują się w rybach i owocach morza (zaleca się spożywanie ich co najmniej dwa razy w tygodniu). Cytrusy, bogate w witaminę C, pomagają uszczelnić naczynia krwionośne i wspierają proces krzepnięcia krwi.

Korzyści przynosi również domowa hydroterapia, czyli naprzemienne polewanie nóg ciepłą i zimną wodą. Taka metoda pomaga w rozszerzaniu i zwężaniu naczyń krwionośnych, co przyspiesza krążenie krwi.

Miażdżyca tętnic kończyn dolnych – leczenie

Leczenie miażdżycy kończyn dolnych obejmuje trzy główne podejścia: niefarmakologiczne, farmakologiczne oraz interwencyjne (zabiegowe i operacyjne). W ramach terapii niefarmakologicznej kluczowym celem jest eliminacja czynników ryzyka choroby. Szczególną uwagę należy zwrócić na całkowite zaprzestanie palenia tytoniu, skuteczne leczenie współistniejących schorzeń, takich jak cukrzyca oraz regularne wprowadzenie umiarkowanej aktywności fizycznej.

Dieta odgrywa fundamentalną rolę w leczeniu miażdżycy. Hasło „Miażdżyca – dieta bez tłuszczu to podstawa leczenia!” powinno być mottem każdego pacjenta. Aby skutecznie walczyć z miażdżycą, konieczne jest wyeliminowanie z diety tłuszczów trans, nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu. Zamiast tego, dieta powinna być bogata w produkty zawierające nienasycone kwasy tłuszczowe, antyoksydanty oraz błonnik.

Farmakologiczne leczenie miażdżycy skupia się na:

• poszerzaniu światła zwężonych naczyń,
• poprawie metabolizmu tłuszczów,
• zapobieganiu powstawaniu zakrzepów.

W leczeniu farmakologicznym miażdżycy stosuje się różne grupy leków, w tym:

• leki przeciwpłytkowe, takie jak kwas acetylosalicylowy lub klopidogrel,
• leki hipotensyjne, które pomagają w utrzymaniu optymalnego ciśnienia krwi,
• inhibitory agregacji, np. naftidrofuryl, buflomedil,
• inhibitory fosfodiesterazy, takie jak cilostazol czy pentoksyfilina,
• leki obniżające poziom lipidów we krwi.

Ważne jest, aby zawsze informować nowego lekarza o przyjmowanych lekach na miażdżycę nóg, szczególnie podczas nieplanowanych wizyt.

Leczenie zabiegowe miażdżycy kończyn dolnych polega na przeprowadzeniu takich procedur jak implantacja stentów, które oczyszczają naczynia krwionośne, oraz angioplastyka balonowa, która pomaga rozszerzyć zwężone tętnice. W przypadku leczenia operacyjnego, możliwe jest usunięcie blaszek miażdżycowych, wszczepienie by-passów z wykorzystaniem własnych żył pacjenta lub materiałów syntetycznych, co umożliwia przywrócenie prawidłowego przepływu krwi w dotkniętych miażdżycą naczyniach.

Oprócz tradycyjnych metod leczenia miażdżycy, istotna jest zmiana stylu życia. Oto kilka naturalnych sposobów wspomagających terapię:

• Aktywność fizyczna: Regularny ruch, nawet o niewielkiej intensywności, poprawia krążenie i dostarczanie tlenu do tkanek. Codzienne spacery, pływanie lub aerobik mogą znacząco wpłynąć na poprawę zdrowia.
• Herbata z czosnkiem i cytryną: Taka herbata pomaga obniżyć poziom cholesterolu i zmniejsza stany zapalne w naczyniach. Do jej przygotowania potrzebujesz czosnku, imbiru, soku z cytryny i miodu.
• Zdrowa dieta: Wyeliminuj tłuszcze zwierzęce i słodycze, wprowadzając do diety czosnek, awokado, owies, zielone jabłka, oliwę z oliwek, owoce, ryby, pomidory i szpinak.
• Zioła: Spożywanie czosnku, siemienia lnianego, ekstraktu z czerwonego ryżu, ostropestu oraz czarnuszki pomaga redukować zły cholesterol. Zioła takie jak miłorząb, kasztanowiec, jemioła, arnika i głóg mogą wspierać układ sercowo-naczyniowy.

Mgr Agnieszka Nowak