Nerwica – co to jest i czym się objawia. Rodzaje nerwicy i jej przyczyny

Każdy z nas czasami odczuwa napięcie nerwowe czy niepokój. Uczucia te towarzyszą zarówno ważnym wydarzeniom, takim jak rozmowa o pracę jak również codziennym troskom dotyczącym rodzinnych finansów, czy pierwszego samodzielnego wyjazdu dziecka na kolonie. Uczucie te są nieodzowną częścią ludzkiego życia. Co jednak, jeśli wrażenie zmartwienia i napięcia nie zniknie? Czy stałość tych uczuć jest charakterystyczna dla nerwicy?

Nerwica – co to?

Negatywne lub obsesyjne myśli mogą zawładnąć umysłem do tego stopnia, że codzienne zadania staną się trudnymi do przezwyciężenia wyzwaniami. Stan ten niekorzystnie wpływa na zdrowie psychiczne mogąc przyczynić się do rozwoju zaburzeń psychicznych, takich jak nerwica, które nieleczone mogą w destruktywny sposób wpłynąć na życie pacjenta, niemal we wszystkich obszarach.

Psychiatrzy po raz pierwszy użyli pojęcia „nerwica” w połowie XIX wieku, aby sklasyfikować objawy początkowo uważane za neurologiczne. Kilkadziesiąt lat później, kiedy stało się jasne, że zarówno czynniki psychiczne jak i emocjonalne odgrywają ważną rolę w etiologii tych zaburzeń do terminu tego dodano przedrostek „psycho-”. Obecnie terminy te mogą być używane zamiennie, chociaż krótsza forma jest bardziej powszechna. Niemniej jednak obu brakuje precyzji wymaganej w procesie diagnozy psychologicznej i w tym zakresie nie są już wykorzystywane. W przeciwieństwie do większości specjalności medycznych, w których kryteria diagnostyczne opierają się na obiektywnej i często kwantyfikowalnej patofizjologii, kryteria diagnostyczne zaburzeń nerwicowych opierają się w dużej mierze na szczegółowym wywiadzie, psychologicznych narzędziach diagnostycznych, obserwacjach i subiektywnych opiniach.

Czym jest nerwica? Jakie są przyczyny i rodzaje nerwicy i jakie są objawy tej choroby?

Na przełomie XIX i XX wieku brak obiektywnych ustaleń skłonił wielu specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym do tworzenia własnych, niejednokrotnie nacechowanych niechęcią i często mylących nazw i kryteriów diagnostycznych dla różnych zespołów i podtypów zaburzeń psychiatrycznych. W tym czasie choroby psychiczne podzielono na dwie grupy; nerwice oraz psychozy, do których zaliczono schizofrenie i szaleństwo maniakalno-depresyjne.

Jednocześnie używane powszechnie pojęcie „nerwica” ulega stopniowemu wyparciu z języka medycznego. Nie jest ono już używane przez towarzystwo psychiatryczne w Stanach Zjednoczonych, a w 1980 roku zostało usunięte z III edycji Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (Diagnostyczny i Statystyczny Przewodnik Zaburzeń Psychicznych).

Znaczenie funkcjonującego w języku potocznym słowa „nerwica” wydaje się być dobrze znane, jednak w rzeczywistości większość osób nie jest świadoma ograniczeń, cierpienia i destrukcji jakie nerwice wywołują w życiu osób nimi dotkniętych.

Nerwice są zaburzeniami psychicznymi charakteryzującymi się lękiem oraz uczuciem nieszczęścia lub niepokoju, które występują w zakresie nieproporcjonalnym do obiektywnie występujących okoliczności. Mogą upośledzać funkcjonowanie człowieka praktycznie w każdej dziedzinie życia; zarówno w wymiarze zawodowym, prywatnym czy dotyczącym relacji interpersonalnych. Jednocześnie osoby zmagające się z nerwicą na ogół nie doznają utraty poczucia rzeczywistości obserwowanej u pacjentów z psychozami.

Niemniej jednak w tym miejscu należy podkreślić, że nie istnieje jedna uniwersalna, wyczerpująca i powszechnie przyjęta definicja nerwicy. Do niedawna nerwica była rozpoznawalnym zaburzeniem psychicznym, które choć wpływając istotnie na jakość życia nie powodowała zakłócania indywidualnego postrzegania rzeczywistości. Niektórzy psychologowie i psychiatrzy używają terminu nerwica także w odniesieniu do objawów i zachowań lękowych. Inni zaś posługują się nim do opisania spektrum chorób psychicznych poza zaburzeniami psychotycznymi. W zupełnie innym kontekście termin nerwica używany był przez twórców psychoanalizy, Zygmunta Freuda i Carla Junga.

Nerwica – przyczyny

Prowadzone badania epidemiologiczne dotyczące problematyki zdrowia psychicznego starają się znaleźć odpowiedź na szereg pytań dotyczących m. in. obciążenia zależnymi od czynników społecznych i kulturowych psychopatologiami (w tym także nerwicami), a także identyfikacją nowych zaburzeń oraz ich manifestacją w formie nerwic.  Obecnie badania nad etiopatogenezą nerwic koncentrują się na identyfikacji czynników ryzyka o podłożu neurobiologicznym, neurofizjologicznym i genetycznym. Wyniki badań epidemiologicznych dotyczących zaburzeń nerwicowych są niejednoznaczne i wykazują istotne różnice uwarunkowane czynnikami kulturowymi. Obserwowane różnice dotyczą również klinicznego obrazu powszechnych zaburzeń psychicznych i ich somatyzacji.

Jakie przyczyny leżą u podstaw rozwoju nerwicy i czy w takim samym stopniu może ona dotknąć każdego z nas?

Jedną z psychogennych przyczyn zaburzeń nerwicowych jest brak odpowiedniej reakcji na bodźce środowiskowe, co bezpośrednio przyczynia się do powstania stresu. Niska tolerancja na stres, w połączeniu z dużą podatnością na stresory (nawet te, które u osób o większej odporności na stres nie wywołałyby jakiejkolwiek reakcji patologicznej), mogą być pierwotną przyczyną nieadekwatnej reakcji prowadzącej do rozwoju nerwicy.

Silna stymulacja zewnętrzna, z którą trudno sobie poradzić nawet osobom o „silnej psychice”, jest drugą przyczyną rozwoju nerwicy psychogennej. Czynniki drażniące mogą być zróżnicowane indywidualnie i dotyczyć np. kłopotów osobistych, sporów rodzinnych, problemów zdrowotnych, utraty bliskich, problemów finansowych czy przewlekłego stresu związanego z pracą. Jednocześnie przepracowanie, na które uskarża się coraz więcej Polaków, niewystarczająca ilość odpoczynku i stała presja uniemożliwiająca odprężenie i wyciszenie, przyczyniają się do rozwoju nerwicy.

Rozwój nerwicy może być także spowodowany zaburzeniem metabolizmu neuroprzekaźników, hormonów, witamin i innych biologicznie aktywnych substancji chemicznych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego.

Istnienie jeszcze innej etiologii nerwicy postulowali twórcy psychoanalizy. 

W tradycji psychoanalitycznej wpływowym poglądem jest to, że nerwice powstają w wyniku wewnątrzpsychicznego konfliktu między różnymi popędami, impulsami i motywami. Centralnym punktem teorii psychoanalitycznej, ogłoszonej przez światowej sławy austriackiego neurologa Zygmunta Freuda, jest postulowane istnienia nieświadomej części umysłu, która między innymi, działa jako repozytorium wypartych myśli, uczuć i wspomnień, które są niepokojące lub w inny sposób nieakceptowalne przez „świadomy umysł”. Te stłumione treści mogą być różnego rodzaju popędami, bolesnymi wspomnieniami straty emocjonalnej lub niezaspokojonej tęsknoty z dzieciństwa. Niepokój pojawia się, gdy te niedopuszczalne i tłumione popędy grożą przedostaniem się do świadomości. Pod wpływem lęku świadoma część umysłu (ego) próbuje odwrócić pojawienie się wypartych treści mentalnych w świadomości za pomocą mechanizmów obronnych, takich jak wyparcie, zaprzeczenie lub formowanie reakcji. Objawy nerwicowe często zaczynają się, gdy załamie się mechanizm obronny i zakazany popęd lub impuls grozi przedostaniem się do świadomości.

Nerwica czy nerwice?

Niewykorzystywane obecnie przez profesjonalistów potoczne pojęcie „nerwica” w rzeczywistości opisuje wiele rodzajów tego poważnego zaburzenia psychicznego, wśród których można wymienić:

1. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne,
2. Zaburzenia kontroli impulsów,
3. Zaburzenia lękowe i depresje,
4. Zespół stresu pourazowego,
5. Fobie.

Jednym z najpowszechniej występujących typów nerwicy są zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, które charakteryzują się niemożnością wyparcia niechcianych idei, myśli lub uczuć ze świadomości lub koniecznością wielokrotnego wykonywania niepotrzebnych lub nieuzasadnionych czynności „rytualnych”, jak np.  powtarzające się mycie rąk lub zamykanie drzwi. W przypadku histerii, która była jednym z najwcześniejszych syndromów rozpoznawanych i leczonych przez psychoanalityków, podłoża choroby upatrywano w fiksacji lub zatrzymanych stadiach wczesnego rozwoju psychoseksualnego.

Cechą charakterystyczną zaburzeń lękowych jest pojawiający się, nieuzasadniony lęk. Objawia się względnie krótkimi, ostrymi napadami lub przewlekłym poczuciem bezimiennego lęku. Napadom mogą towarzyszyć także objawy somatyczne jak: kołatanie serca, niepokój, bezsenność, zaburzenia koncentracji, zaburzenia łaknienia i trawienia, nadmierna potliwość czy bóle głowy. Z kolei fobie to rodzaj zaburzenia lękowego, w przebiegu, którego pacjentów dotykają różnorakie lęki wywoływane przez określone sytuacje lub przedmioty. Typowymi obiektami fobii mogą być otwarte lub zamknięte przestrzenie, ogień, brud i bakterie.

Objawy i leczenie nerwicy

Nerwice stanowią poważny problem dla zdrowia psychicznego. By móc wdrożyć odpowiednią terapię i poprawić jakość życia pacjentów niezwykle istotne jest wykrycie choroby na jak najwcześniejszym etapie. Pierwsze objawy choroby łatwo przeoczyć. Jakie symptomy mogą świadczyć o problemie, który dotknął nas lub naszych bliskich i powinny zwrócić naszą uwagę?

1. Zespół chronicznego zmęczenia,
2. Zaburzenia snu połączone z występowaniem nocnych koszmarów,
3. Nadmierny niepokój i drażliwość połączone z brakiem właściwych mechanizmów reakcji na stres,
4. Niezdolność do kontrolowania emocji,
5. Obniżona samoocena,
6. Zaburzenia funkcji poznawczych (obniżenie zdolności uczenia się, zaburzenia pamięci).

W przypadku zauważenia niepokojących objawów należy skierować się do poradni zdrowia psychicznego (osoby ubezpieczone w Narodowym Funduszu Zdrowia nie muszą posiadać skierowania). Zatrudnieni w poradni psychologowie, psychoterapeuci i lekarze psychiatrzy otoczą pacjenta kompleksową opieką obejmującą zarówno psycho- jak i farmakoterapię; nie należy samodzielnie podejmować decyzji o przyjęciu leków ani też zmieniać zalecanego dawkowania. Oczekując na wizytę warto zwiększyć aktywność fizyczną oraz wyeliminować z diety kofeinę i alkohol.

Autor: Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza

Bibliografia:

1. The concept of neurosis in a cross-cultural perspective. Chaturvedi SK, Bhugra D. Curr Opin Psychiatry 2007; 20 (1): 47-51. doi: 10.1097/YCO.0b013e328010ca65.
2. The schizophrenias, the neuroses and the covered wagon; a critical review. Lake CR, Hurwitz N. Neuropsychiatr Dis Treat 2007; 3 (1): 133-43. doi: 10.2147/nedt.2007.3.1.133.
3. Neurosis [W]: Encyclopedia Britannica. link: https://www.britannica.com/science/neurosis, dostęp: 18.08.2023
4. Neurosis.  link: https://www.vedantu.com/biology/neurosis, dostęp: 18.08.2023
5. Pugle M. An Overview of Neurotic Behavior and Neurosis. link: https://www.verywellhealth.com/neurosis-definition-5189476, dostęp: 18.08.2023