Nerwica wegetatywna – objawy, przyczyny, leczenie

Nerwica wegetatywna to zespół objawów somatycznych, czyli związanych z ciałem, pojawiających się na tle nerwowym. Zaburzenia dotyczą różnych układów, m.in. trawiennego, sercowo-naczyniowego czy oddechowego. Osoby chore nie kojarzą tych objawów z nerwicą, dlatego podejmują stosowną terapię z dużym opóźnieniem. Leczenie nerwicy wegetatywnej opiera się zazwyczaj na farmakoterapii, jednak odpowiednią metodą przezwyciężenia dolegliwości jest również psychoterapia. 

Nerwica wegetatywna – co to jest? 

„Nerwica wegetatywna” – z taką diagnozą można spotkać się w gabinecie lekarskim, do którego zgłaszają się pacjenci z chronicznym i uciążliwym problemem zdrowotnym, takim jak zawroty głowy, problemy ze snem, problemy z sercem, uczucie dławienia w gardle, czy bóle brzucha. Tego typu objawy są najczęstszymi, ale nie jedynymi dolegliwościami nerwicowymi. Pełny obraz nerwic obejmuje także objawy związane ze sferą emocjonalną i poznawczą, czyli nie tylko tym, co sygnalizuje organizm, ale także tym, co pacjent myśli i czuje. Wszystkie te trzy czynniki wpływają na siebie nawzajem, wzmacniając się i czyniąc życie trudnym do zniesienia.

Objawy nerwicy wegetatywnej – jak objawia się nerwica wegetatywna?

Od początków medycyny, nawet w czasach, gdy korzystano z bardzo ograniczonych możliwości badawczych, lekarze mieli świadomość, że stan psychiczny może wpływać na stan fizjologiczny człowieka. Na przestrzeni wieków powstało wiele definicji zaburzeń psychosomatycznych. Termin „nerwica wegetatywna” odnosi się do licznych dolegliwości fizycznych wynikających z problemów psychicznych. Jej objawy fizyczne są bardzo różnorodne i trudno nawet byłoby wszystkie je wymienić, jednak do najczęstszych należą: 

• trudności z oddychaniem, wzięciem głębszego oddechu, uczucie duszności;
• zwiększone ciśnienie krwi i przyspieszona czynność serca (w tym uczucie kołatania serca);
• ucisk i ból w klatce piersiowej;
• zawroty głowy i bóle głowy;
• niewyraźna, zaburzona mowa;
• drętwienie kończyn i pieczenie skóry;
• uczucie zimna oraz zimne dłonie i stopy;
• odczuwalne fale gorąca na twarzy;
• pojawienie się rumieńców – na twarzy, ale także na szyi i dekolcie;
• czerwone plamy na skórze (szczególnie na twarzy);
• zaburzenia czucia sensorycznego (nadmierna wrażliwość skóry);
• trądzik;
• nadmierna potliwość;
• szumy w uszach;
• halucynacje słuchowe;
• zaburzenia widzenia – m.in. rozbłyski światła, rozmycie obrazu, podwójne widzenie;
• ból i dyskomfort spojówek oraz oczu;
• nadmierna wrażliwość na zapachy;
• obniżenie odporności, zwiększona tendencja do drobnych infekcji;
• zaburzenia smaku;
• zaburzenia ze strony układu pokarmowego – nudności, wzdęcia, bóle brzucha;
• ból i zwiększone napięcie mięśni;
• drżenie kończyn;
• zaburzenia funkcji seksualnych (np. spadek libido) i moczowych (zwiększone parcie na mocz, nietrzymanie moczu).

Najbardziej charakterystyczną cechą nerwicy wegetatywnej jest to, że powoduje ona objawy podobne do wielu innych chorób. Rzadko zdarza się, aby osoba cierpiąca na nerwicę trafiała od razu do odpowiedniego specjalisty. Osoba odczuwająca objawy somatyczne zwykle kieruje się do lekarza pierwszego kontaktu. Kolejne wizyty w gabinetach lekarskich i liczne badania wykluczają jednak fizyczne podłoże objawów. Czasami chory odczuwa je znacznie intensywniej niż typowo przy danej somatycznej dolegliwości.

Nerwica wegetatywna – przyczyny. Jakie są przyczyny wystąpienia nerwicy wegetatywnej? 

Nerwica wegetatywna to choroba, której pierwotnym wyzwalaczem jest stres oraz niemożność rozpoznawania emocji i radzenia sobie z emocjami. Czynniki powodujące nerwicę wegetatywną, podzielone zostały przez specjalistów na trzy grupy:

• Biologiczne – w tym przypadku o pojawieniu się nerwicy wegetatywnej decyduje szybkość pobudzania i uspokojenia układu nerwowego. Jeśli układ nerwowy szybko ulega pobudzeniu, a wygaszony zostaje stosunkowo wolno, istnieje ryzyko rozwoju nerwicy wegetatywnej.
• Edukacyjne i środowiskowe – osoby, które wychowywały się w bezpiecznym środowisku, są mniej narażone na ryzyko rozwoju nerwicy wegetatywnej. Jeśli jednak dzieciństwo było pełne poczucia zagrożenia czy własnej słabości, ryzyko zachorowania znacznie wzrasta.
• Przeżycia traumatyczne – nerwica wegetatywna może uaktywnić się także na skutek nagłego wypadku własnego lub bliskiej osoby, utraty bliskiej osoby, poważnej choroby lub przełomowego, trudnego przeżycia.

Nerwica wegetatywna ma bardzo złożone podłoże. Psychiatra wyróżnia szereg czynników, które mogą powodować tego typu zaburzenia. Najważniejszym z nich jest czynnik psychologiczny. Szczególne znaczenie mają wyparte wydarzenia z przeszłości, które doprowadziły do ​​wytłumienia emocji, w szczególności tzw. konflikt woli i obowiązku. Ważne w wyjaśnieniu źródeł nerwicy wegetatywnej może być np. odkopywanie w pamięci czynności wykonywanych wbrew własnej woli, pod przymusem fizycznym lub emocjonalnym.

Kluczem może być identyfikacja wypartych i nigdy nieuświadomionych emocji strachu, wstydu czy upokorzenia, które przez lata zalegały w zakamarkach umysłu, przekształcając się w nerwicę wegetatywną, wyniszczającą organizm objawami somatycznymi w wieku dorosłym. Aby jednak doszło do wyzwolenia nerwicy wegetatywnej, często potrzebne są dodatkowe bodźce. Mogą to być traumatyczne wydarzenia, które przywołują wyparte sytuacje z przeszłości: doświadczenie przemocy, porażki, upokorzenia, bycia oszukanym, zdradzonym lub odrzuconym.

Nerwica wegetatywna – diagnostyka. Jak lekarz stawia diagnozę nerwicy wegetatywnej? 

Podłoże nerwicy wegetatywnej zlokalizowane jest zazwyczaj bardzo głęboko w podświadomości pacjenta – na poziomie, do którego chory nie ma „dostępu” i nie jest w stanie określić, skąd biorą się jego lęki czy niepokoje, będące przyczyną bólu i innych zaburzeń.

Objawy fizjologiczne są na tyle dokuczliwe, że cała uwaga jest na nich skupiona. To z kolei zwiększa przekonanie, że jest się chorym. Pacjent „wsłuchuje się” w doznania płynące z jego ciała i przywiązuje wagę do każdego, nawet najmniejszego objawu. Wtedy niepokój wzrasta jeszcze bardziej. Pojawia się niemożność skupienia się na czymkolwiek innym. Jeśli towarzyszy temu niezrozumienie ze strony otoczenia, a nawet lekarzy, pacjent czuje się coraz gorzej.

Im intensywniejsza jest walka z dolegliwością nerwicową, tym bardziej nerwica narasta – mówi się nawet o pozytywnym sprzężeniu zwrotnym. Każda osoba cierpiąca na nerwicę wegetatywną znajduje się w błędnym kole, z którego nie może się wydostać.

W fazie diagnostycznej nerwica wegetatywna podczas oceny dolegliwości jest często mylona z nerwicą lękową. W przypadku nerwicy lękowej występują także objawy somatyczne. Jednak istotą nerwicy lękowej nie są same objawy somatyczne, ale mechanizm błędnego koła, w którym te objawy się pojawiają. Krótko mówiąc: traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa, zaburzenie neurobiologiczne czy specyficzny typ osobowości (np. lękowa) prowadzą do zaburzeń lękowych. Powodują one objawy somatyczne, które podsycają jeszcze silniejszy niepokój. W przypadku nerwicy lękowej obraz choroby jest bardziej uogólniony, nacisk położony jest zarówno na objawy somatyczne, jak i stany lękowe, a także zaburzenia psychotyczne modyfikujące świadomość (halucynacje, urojenia, depersonalizacja).

Nerwica wegetatywna – leczenie

Należy pamiętać, że rozpoznanie tego zaburzenia jest procesem długotrwałym. Najskuteczniejszą – a co za tym idzie najczęściej zalecaną – metodą leczenia nerwicy wegetatywnej jest psychoterapia. Metoda ta pozwala na zmniejszenie nasilenia stresu i lęku, dzięki czemu znacząco zmniejsza się nasilenie i częstotliwość objawów. Psychoterapia pozwala pacjentowi zrozumieć, co leży u podstaw jego dolegliwości, a bez tego skuteczne leczenie jest w przypadku nerwicy niemożliwe.

Lek. med. Katarzyna Lizak