Niedobór witaminy B12 - jak sprawdzić? Poznaj objawy oraz przyczyny.

Witamina B12 pełni ważną rolę w ludzkim organizmie. Niedostateczna jej ilość może prowadzić do wielu zaburzeń. Niektóre grupy osób są bardziej niż inne narażona na niedobór witaminy B12. Kogo zwykle dotyczy niedobór witaminy B12 i czy warto zbadań jej poziom we krwi?

Witamina B12 – rola w organizmie?

Witamina B12, czyli kobalamina, to związek zawierający w centrum cząsteczki atom kobaltu. W ludzkim organizmie kobalamina pełni funkcję koenzymu niektórych reakcji metabolicznych.

Witamina B12 jest niezbędna do:

• produkcji erytrocytów w szpiku kostnym, a więc zapewnienia odpowiedniej dystrybucji gazów oddechowych w tkankach,
• podziałów komórek i syntezy DNA – jest to szczególnie istotne w procesie rozwoju płodu,
• tworzenia osłonek mielinowych na włóknach nerwowych, co zapewnia prawidłowe przewodzenie impulsów nerwowych i sprawne funkcjonowanie całego układu nerwowego,
• syntezy neuroprzekaźników takich jak serotonina, dopamina, adrenalina czy melatonina, dzięki którym możliwe jest utrzymywanie równowagi psychicznej,
• prawidłowego zachodzenia przemian tłuszczów i węglowodanów.

Witamina B12 – gdzie występuje?

Witamina B12 jest obecna w produktach pochodzenia zwierzęcego. Łatwo dostępne źródła witaminy B12 to mięso, ryby i owoce morza, podroby, nabiał oraz jaja. Szacuje się, że około połowa dostarczanej z pokarmem witaminy B12 zostaje przyswajana przez organizm.

Jako roślinne źródło witaminy B12 podaje się czasami wodorosty i glony, ale zawierają one nieaktywne biologicznie analogi kobalaminy, które nie są wchłaniane. Osoby niespożywające mięsa mogą znaleźć syntetyczną witaminę B12 w specjalnie wzbogaconych napojach roślinnych.

Niedobór witaminy B12 – czy jest groźny?

zdrowy człowiek, stosujący odpowiednio zrównoważoną dietę nie powinien doświadczyć niedoboru kobalaminy. Jeśli z jakiegoś powodu podaż witaminy B12 spadnie, zaburzenia nie pojawiają się zbyt szybko ponieważ zapasy organizmy pokrywają zapotrzebowanie nawet na kilka lat. Dopiero po tym czasie mogą wystąpić zauważalne objawy świadczące o niedoborze witaminy B12 i jego skutkach.

Możliwe skutki długotrwałego niedoboru witaminy B12 to m.in.:

• niedokrwistość megaloblastyczna,
• uszkodzenia układu nerwowego i choroby neurodegradacyjne,
• zaburzenia psychiczne,
• miażdżyca naczyń krwionośnych,
• wady rozwojowe płodu i poronienia.

Niedobór witaminy B12 – objawy

Brak witaminy B12 może dawać ogólne objawy anemii takie jak osłabienie, szybka męczliwość, trudności z koncentracją, zawroty głowy, duszności i bladość skóry.

Często objawy niedoboru witaminy B12 często mają charakter zaburzeń neurologicznych takich jak: pieczenie języka, mrowienie w palcach, drętwienie kończyn, zaburzenia widzenia, zaburzenia chodu czy osłabienie siły mięśniowej. Mogą również pojawiać się problemy natury psychicznej: zaburzenia emocjonalne, apatia, depresja czy pogorszenie pamięci.

Zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego towarzyszące niedostatecznej ilości witaminy B12 to m.in. spadek masy ciała, utrata apetytu, nudności, bóle brzucha, biegunki i zaparcia.

Niedobór witaminy B12 – przyczyny

Ponieważ witamina B12 jest łatwo dostępna w popularnych produktach spożywczych, rzadko kiedy dochodzi do poważnego niedoboru związanego z dietą. Wyjątkiem są osoby niespożywające mięsa i produktów odzwierzęcych, które powinny stosować odpowiednią suplementację. Produkty roślinne nie są źródłem witaminy B12. 

Najczęstsze przyczyny niedoboru witaminy B12 mają związek z zaburzeniami jej wchłaniania w układzie pokarmowym:

• choroba Addisona-Biermera – autoimmunologiczna choroba, w której występują przeciwciała przeciwko czynnikowi wewnętrznemu Castle’a lub komórkom okładzinowym żołądka, które biorą udział we wchłanianiu witaminy,
• choroba Leśniowskiego-Crohna i inne stany zapalne jelit oraz zaburzenia wchłaniania (np. celiakia),
• alkoholizm,
• zaburzenia prowadzące do zmiany pH soku żołądkowego,
• stany po operacjach w obrębie układu pokarmowego.

Niedobór witaminy B12 może wynikać z działania niektórych długotrwale stosowanych leków takich jak metformina (w leczeniu cukrzycy) oraz leki stosowane w leczeniu wrzodów żołądka oraz nadkwasoty i refluksu.

Jak sprawdzić niedobór witaminy B12?

Badanie warto wykonać w przypadku wystąpienia niepokojących objawów, a także, gdy istnieje podwyższone ryzyko wystąpienia niedoboru. Kontrolowanie poziomu witaminy B12 we krwi zaleca się osobom na diecie bezmięsnej, cukrzykom, osobom z przewlekłymi zaburzeniami wchłaniania i osobom starszym oraz po operacjach żołądka.

Badanie poziomu witaminy B12 w organizmie wykonuje się z próbki krwi żylnej, pobranej w godzinach porannych na czczo.

Razem z oznaczeniem poziomu witaminy B12 w surowicy krwi warto sprawdzić też poziom kwasu foliowego oraz homocysteiny. Wszystkie te parametry są ze sobą powiązane, a taka poszerzona diagnostyka pozwala często z wyprzedzeniem zaobserwować rozwijające się zaburzenia.

Należy też zaznaczyć, że wykonując tylko podstawowe badanie morfologii krwi można zaobserwować obraz krwinek charakterystyczny dla niedoboru witaminy B12, który powinien skłonić do dalszej diagnostyki.

Jak szybko uzupełnić niedobór witaminy B12?

W sytuacji, gdy zostanie stwierdzony niedobór witaminy B12, niezbędne jest go jak najszybsze wyrównanie. Towarzyszyć temu powinno określenie przyczyny zaburzenia.

W zależności od stanu pacjenta oraz przyczyny występowania braków można stosować:

• iniekcje domięśniowe lub podskórne – w przypadku bardzo dużych niedoborów oraz kiedy niemożliwe jest prawidłowe wchłanianie z układu pokarmowego,
• suplementacja preparatami aptecznymi – zalecana dawka suplementacyjna to 50–100 µg/dzień lub większe dawki raz na kilka dni w zależności od zaleceń lekarza,
• wprowadzenie większej ilości produktów mięsnych do diety.

Mimo, że nadmiar witaminy B12 jest łatwo usuwany z organizmu, to nie należy stosować dużych dawek suplementów bez konsultacji z lekarzem. Najlepszym postępowaniem w celu zapewnienia właściwego poziomu witamin w organizmie jest właściwa, zrównoważona dieta oraz regularne badania profilaktyczne.

Autor: Mgr Marta Filipowska

Bibliografia:

1. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Jarosz M. et al. Warsaw, Poland Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
2. Zaburzenie wchłaniania witaminy B12 – przyczyny, skutki i postępowanie dietetyczne. Pilarski K, Pilarska A. Food Forum NR 1 (Luty 2019).