Płytki krwi - czym są i na co wskazują, gdy są podwyższone lub za niskie

Płytki, to małe, pozbawione jądra komórki obecne w krwi, które odgrywają kluczową rolę w procesie krzepnięcia. Gdy naczynie krwionośne zostaje uszkodzone, płytki krwi przyczepiają się do miejsca urazu i współpracują z innymi czynnikami krzepnięcia, aby utworzyć skrzep, który niczym korek ma za zadanie zatrzymać krwawienie. Poznaj z jakimi konsekwencjami wiąże się zbyt mała lub duża ilość płytek krwi.

Pływki krwi – co to?

Płytki krwi powstają w szpiku kostnym z dużych komórek nazywanych megakariocytami. Są one tak naprawdę niewielkimi fragmentami cytoplazmy oderwanymi od megakariocytów. Średnica krwinki płytkowej to około 1-2 mm, czyli zaledwie około 20% średnicy krwinki czerwonej. Średnia objętość płytek krwi to 7,5 – 10,5 femtolitrów, a krwinek czerwonych 85 femtolitrów (1 femtolitr [fl] = 10^-15 litra). Po odszczepieniu się od megakariocytów płytki krwi przechodzą do krwioobiegu, gdzie żyją jedynie przez około 7-10 dni. Krwinki czerwone i płytki krwi są bezjądrzaste, więc nie mogą się dzielić i wytwarzać na bieżąco białek, które naprawiłyby je w razie uszkodzenia, z tego powodu szpik kostny musi stale uwalniać nowe komórki, które zastępują te zużyte i wychwytywane przez śledzionę.

Płytki i białe krwinki stanowią 1% objętości pełnej krwi, natomiast osocze stanowi 55%, a krwinki czerwone 44% całkowitej objętości. Na każde 20 czerwonych krwinek przypada jedna płytka krwi. W jednej kropli krwi znajdują się dziesiątki tysięcy płytek.

Trombocyty – co to?

Trombocyty to inna nazwa płytek krwi. Proces wytwarzania płytek w szpiku nazywany jest trombopoezą. Zbyt mała liczba płytek krwi określana jest mianem trombocytopenii, a zbyt duża trombocytozą. Trombocyty zawdzięczają nazwę swojej najważniejszej funkcji, czyli zdolności tworzenia skrzepu – łac. thrombus.

Jaka jest prawidłowa liczba płytek krwi?

Wynik morfologii krwi żylnej dostarcza wielu cennych informacji, poza liczbą krwinek białych i czerwonych oraz stężeniem hemoglobiny, wskazuje także ile płytek znajduje się w próbce. Spodziewany zakres wyników u osoby dorosłej wynosi od 150 000 do 450 000 płytek na mikrolitr krwi. Wyniki liczby płytek krwi poza zakresem referencyjnym zwykle wskazują na toczący się proces chorobowy.

Płytki krwi poniżej normy

Niskie płytki krwi,czyli stan określany trombocytopenią może mieć wiele przyczyn. Oto niektóre z nich:

• Zmniejszone wytwarzanie
  • choroby szpiku kostnego, takie jak anemia aplastyczna, nowotwory mielodysplastyczne, białaczki,
  • infekcje wirusowe, np. wirus Epsteina-Barra, cytomegalowirus, wirus HIV czy wirusowe zapalenie wątroby typu B i C,
  • promieniowanie i chemioterapia stosowane w leczeniu nowotworów,
  • niedobory witamin np. witaminy B12.
• Niszczenie płytek w krwioobiegu
  • autoimmunologiczna trombocytopenia (ang. primary immune thrombocytopenia – ITP) – organizm wytwarza przeciwciała przeciwko własnym płytkom krwi,
  • zespół hemolityczno-mocznicowy – choroba, w przebiegu której, pod wpływem toksyn bakteryjnych dochodzi do tworzenia zakrzepów w drobnych naczyniach krwionośnych różnych narządów wewnętrznych, przede wszystkim nerek,
  • zakrzepowa plamica małopłytkowa, zakrzepica drobnych naczyń ze zużyciem płytek, która wynika z niedoboru enzymu ADAMTS13 rozkładającego czynnik von Willebranda (czynnik krzepnięcia),
  • skutek uboczny leków.
• Sepsa: ciężka infekcja może prowadzić do zniszczenia płytek krwi
• Zatrzymanie płytek w śledzionie – powiększona śledziona gromadzi i niszczy zbyt wiele elementów morfotycznych krwi (hipersplenizm)
• Nadużywanie alkoholu
• Niewydolność nerek

Objawy małopłytkowości

W zależności od stopnie nasilenia trompocytopenii możesz zaobserwować takie objawy:

• łatwe siniaczenie,
• krwawienia z nosa lub dziąseł,
• wybroczyny – drobne, czerwone kropki na skórze,
• trudne do opanowania krwotoki przy drobnych zabiegach np. stomatologicznych.

Niski poziom płytek krwi – jak podnieść?

Nie ma żadnych konkretnych zmian w stylu życia, które zwiększą liczbę płytek krwi. Najlepszą opcją jest leczenie podstawowych schorzeń i ścisła współpraca z lekarzem w celu znalezienia optymalnego planu leczenia. Jeśli cierpisz na trombocytopenię, skonsultuj się z lekarzem hematologiem, który pomoże zidentyfikować przyczynę tego stanu. Oto możliwe strategie terapeutyczne dla małopłytkowości:

• suplementacja witamin, jeśli wystąpiły niedobory,
• abstynencja alkoholowa,
• w przypadku infekcji konieczne jest leczenie przeciwwirusowe lub antybiotykoterapia,
• kortykosteroidy: stosowane w leczeniu trombocytopenii powodowanej przez ITP., ponieważ pomagają zmniejszyć aktywność układu odpornościowego i zahamować niszczenie płytek krwi,
• immunoglobuliny podawane dożylnie (ang. intravenous immunoglobulin – IVIG): mogą być stosowane w leczeniu ITP, zwłaszcza w przypadku poważnych krwawień lub przed planowanymi zabiegami chirurgicznymi,
• leki stymulujące produkcję płytek krwi w szpiku,
• plazmafereza (zabieg wymiany osocza): stosowana w przypadkach, gdy konieczne jest usunięcie z krwi przeciwciał niszczących płytki,
• usunięcie śledziony (splenektomia)
• transfuzje koncentratów płytek krwi: gdy liczba płytek dramatycznie spada i istnieje ryzyko poważnych krwawień.

Płytki krwi – podwyższone

Nadpłytkowość, czyli stan, w którym w krwioobiegu obecna jest zbyt duża liczba płytek krwi można podzielić na dwa główne typy: pierwotną (samoistną) i wtórną (reaktywną).

Pierwotna (samoistna) nadpłytkowość

Występuje zdecydowanie rzadziej niż nadpłytkowość reaktywna, a jej przyczyną są przede wszystkim aktywujące mutacje w genach JAK2, MPL, CALR. Szpik kostny wytwarza zbyt wiele komórek tworzących płytki krwi, jednak takich, które mogą nie działać prawidłowo. Stwarza to duże ryzyko powikłań zakrzepowych, ale także krwotocznych. Podwyższone płytki krwi obserwujemy w nowotworach mieloproliferacyjnych bez obecnego chromosomu Filadelfia – głównie w nadpłytkowości samoistnej, ale także czerwienicy prawdziwej i pierwotnym włóknieniu szpiku.

Wtórna (reaktywna) nadpłytkowość

Wtórna trombocytoza jest odpowiedzią na inną chorobę. Może być spowodowana przez:

• infekcje,
• niedokrwistość hemolityczną,
• duży krwotok, uraz, operację,
• po splenektomii (usunięciu śledziony),
• nowotwory,
• niedokrwistość z niedoboru żelaza,
• choroby z autoagresji.

Podwyższone płytki krwi – objawy

Osoby z za dużą liczbą płytek krwi często nie mają żadnych objawów. Pojawiające się późno objawy są zwykle związane z zakrzepicą i zaburzeniami krążenia w małych i dużych naczyniach, które mogą doprowadzić do zawału lub udaru:

• ból głowy,
• splątanie,
• ból w klatce piersiowej,
• duszność,
• osłabienie,
• palący ból w dłoniach lub stopach.

Nadpłytkowość – leczenie

Leczenie trombocytozy zależy od jej przyczyn:

• jeśli liczba płytek jest podwyższona po urazie lub operacji to stan ten przeminie samoistnie,
• jeśli masz przewlekłą infekcję lub chorobę zapalną, liczba płytek krwi powróci do normy po usunięciu przyczyny,
• jeśli usunięto Ci śledzionę, nadpłytkowość będzie utrzymywała się stale, ale stan ten zwykle nie wymaga leczenia,
• jeśli chorujesz na nadpłytkość samoistną i masz dodatkowe czynniki ryzyka udaru lub zawału serca, lekarz powinien rozważyć terapie cytoredukcyjną, zmniejszającą wytwarzanie płytek przez szpik.

Autor: Dr n.med. Justyna Chlebowska-Tuz

Bibliografia:

1. https://my.clevelandclinic.org/health/body/22879-platelets
2. https://newsnetwork.mayoclinic.org/discussion/mayo-clinic-q-and-a-what-causes-a-high-platelet-count/
3. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/thrombocytosis/diagnosis-treatment/drc-20378319
4. https://platelets.blood.co.uk/about-platelets/