Poranne biegunki na czczo - jakie mogą być przyczyny?

Biegunka to bardzo częsty objaw, pojawiający się w wyniku działania niektórych czynników lub w przebiegu różnych chorób. Poranne biegunki mogą mieć charakter jedynie przejściowy i nie muszą świadczyć o poważniejszych problemach zdrowotnych. Jeśli jednak utrzymują się przez dłuższy okres bądź towarzyszą im dodatkowe objawy, niezbędna może okazać się pomoc ze strony lekarza, celem znalezienia ich przyczyny. Nie ignoruj objawów, które zaobserwowałeś i nie zwlekaj z wizytą u specjalisty.

Czas trwania i rodzaje biegunek

Biegunka (łac. diarrhoea) to stan charakteryzujący się oddawaniem przez pacjenta wodnistych, luźnych stolców, co najmniej trzech w ciągu doby. Jest częstą przypadłością wśród osób w różnym wieku i zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni. Istnieją różne klasyfikacje biegunki. Ze względu na czas trwania biegunki dzieli się na:

• ostre (≤ 14 dni),
• przetrwałe (14-30 dni),
• przewlekłe (> 30 dni).

Pod względem obrazu klinicznego wyróżniamy:

• biegunkę sekrecyjną – związaną z wydzielaniem do jelita dużych ilości soli, wody i innych substancji,
• biegunkę osmotyczną – powoduje ją niemożność wchłonięcia z jelita nadmiernej ilości substancji, zdolnych do zatrzymywania wody, w wyniku czego zwiększa się objętość stolca,
• biegunkę tłuszczową – oddawane stolce, w wyniku zaburzeń trawienia i/lub wchłaniania tłuszczów, mają gładką powierzchnię i bardzo nieprzyjemny zapach,
• biegunkę zapalną – jest ona związana z zadziałaniem np. czynnika infekcyjnego na ścianę jelita i utratą jego prawidłowej funkcji w wyniku rozwijającego się stanu zapalnego.

Poranne biegunki – przyczyny

Biegunka może być objawem występującym w przebiegu różnych chorób. Niektóre przyczyny porannych biegunek są przewlekłe, a więc mogą być one związane z przedłużającymi się stanami chorobowymi. W niektórych przypadkach mają one charakter krótkotrwały lub przejściowy (np. u kobiet ciężarnych). Przykładowe schorzenia, mogące wiązać się z występowaniem porannych rozwolnień przedstawiono poniżej.

Zespół jelita drażliwego (IBS) – jest jedną z częstszych przyczyn porannych biegunek. Przyczyny jego występowania pozostają w większości niewyjaśnione. Ma on charakter zaburzeń czynnościowych – objawom ze strony układu pokarmowego nie towarzyszą zmiany w narządach wewnętrznych, dostrzegalne w badaniach przedmiotowych i obrazowych. Brak jest również odchyleń w badaniach laboratoryjnych.

 IBS może występować nawet u 10-20% osób dorosłych, częściej u kobiet. Zmiany w mikroflorze jelitowej, nieprawidłowa odpowiedź na niektóre leki, infekcje w obrębie jelit, czy niektóre zaburzenia psychologiczne mogą powodować wystąpienie objawów. Czynnikiem wyzwalającym jest często bodziec stresowy. Objawami IBS są:

• ostre bóle brzucha o charakterze skurczowym, nasilające się po posiłkach,
• biegunki (najczęściej w godzinach rannych, po posiłkach, po narażeniu na stres) lub zaparcia; stolec może zawierać śluz,
• wzdęcia,
• odbijanie,
• gazy,
• zgaga,
• uczucie zmęczenia.

Nieswoiste zapalenia jelit (IBD) – są grupą chorób, obejmującą przewlekłe i nawracające stany zapalne w obrębie przewodu pokarmowego. Przyczyny występowania IBD pozostają słabo poznane, jednak upatruje się tutaj istotną rolę czynników genetycznych, autoimmunologicznych i środowiskowych. Częstość występowania IBD znacząco wzrosła w ostatnich kilkudziesięciu latach. Do IBD zalicza się przede wszystkim chorobę Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Choroba Leśniowskiego – Crohna (ChLC) – stan zapalny może obejmować praktycznie każdą część przewodu pokarmowego, jednak w 90% przypadków pojawia się on w jelicie cienkim i/lub grubym. Zmiany chorobowe mogą mieć charakter rozsiany, a uszkodzone odcinki, w obrębie jelit mogą być rozdzielane przez zdrową tkankę.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) – to rozlany stan zapalny błony śluzowej, ograniczający się do jelita grubego. Dość charakterystyczne jest powstawanie owrzodzeń. Zmiany patologiczne mają zazwyczaj charakter ciągły.

W przypadku obu tych schorzeń, charakterystyczne są takie objawy jak poranne bóle brzucha i biegunka, utrata masy ciała czy uczucie zmęczenia. W przebiegu ChLC ból brzucha może być szczególnie nasilony. W przypadku WZJG częściej występują krwawienia z przewodu pokarmowego.

Infekcje – choroby wywoływane przez bakterie i wirusy mogą wiązać się z występowaniem, obok innych objawów, także porannych biegunek.

Zakażenie rotawirusami – może być przyczyną porannego rozwolnienia przede wszystkim u dzieci poniżej 5 roku życia. Choroba jest wysoce zakaźna i może łatwo rozprzestrzeniać się w miejscach takich jak żłobki czy przedszkola.   

Zakażenie salmonellą – to dość częsta infekcja bakteryjna, mogąca powodować biegunki, także z rana. Toksyny, produkowane przez bakterie powodują nadmierną kurczliwość jelit. Choroby można nabawić się szczególnie często po spożyciu niedogotowanego mięsa drobiowego lub potraw, zawierających surowe jaja.

Spożywanie alkoholu – spożycie nadmiernych ilości w nocy może wiązać się z wystąpieniem porannej biegunki. Alkohol powoduje nasilenie perystaltyki jelit i przyspieszenie przesuwania się mas kałowych w ich obrębie. Skutkuje to osłabionym wchłanianiem zwrotnym wody w świetle jelita i biegunką. Badania wskazują, że niektóre napoje alkoholowe mogą nasilać objawy takich chorób jak IBS czy IBD.

Palenie tytoniu – jest jednym z czynników ryzyka rozwoju ChLC i innych chorób jelit, a także może nasilać ich objawy. Nikotyna najprawdopodobniej wpływa na skład mikroflory bakteryjnej jelit, zaburzając jej prawidłowe funkcjonowanie.

Leki – w wielu ulotkach różnych medykamentów biegunka jest wymieniana jako mniej lub bardziej częsty efekt uboczny ich stosowania. Antybiotyki, leki stosowane w leczeniu zaparć czy przyspieszające perystaltykę przewodu pokarmowego, zwłaszcza przyjmowane na noc, mogą wywoływać poranne biegunki przed śniadaniem. W razie wątpliwości co do działania leku na nasz organizm, należy skonsultować się z lekarzem.

Stres – zarówno ostra, jak i przewlekła reakcja stresowa może wiązać się u osób predysponowanych z zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego. Jeśli stres towarzyszy nam od rana, mogą występować poranne biegunki na czczo. Coraz częściej wspomina się o tzw. osi mózg-jelita, w której niektóre hormony, np. serotonina, w zależności od naszego samopoczucia psychicznego, mogą wpływać także na stan naszych jelit.

Sprawdź: e-Pakiet badań stres dla kobiet oraz e-Pakiet badań stres dla mężczyzn

Kofeina – spożywanie takich napojów jak kawa, herbata, czy gorąca czekolada rano może wywoływać rozwolnienie. Kofeina powoduje zwiększenie produkcji kwasu w żołądku, a także rozluźnia mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, co może skutkować wystąpieniem luźnych stolców.

Alergie i nietolerancje pokarmowe – reakcje nadwrażliwości na pokarmy, takie jak pszenica, orzeszki ziemne, jaja czy mleko mogą wiązać się z występowaniem porannych biegunek. Objawy są wyzwalane przez reakcję układu immunologicznego na specyficzne białka, obecne w żywności.

Nietolerancja laktozy czy glutenu (celiakia), oprócz biegunek, może wiązać się z takimi objawami jak wzdęcia czy uczucie przelewania w brzuchu. W przeciwieństwie do alergii, nietolerancje pokarmowe rozwijają się w wyniku niezdolności organizmu do strawienia czy zmetabolizowania niektórych składników żywności.

Poranne rozwolnienia mogą być wywoływane także przez spożycie potraw pikantnych, bardzo tłustych czy zawierających konserwanty i sztuczne barwniki.

Nadmierne spożycie błonnika – może wiązać się z występowaniem porannych biegunek. Jest to charakterystyczne szczególnie u osób, które spożyły bardzo dużą ilość pokarmów roślinnych naraz, podczas gdy zazwyczaj ich dieta jest w nie uboga. Poranne biegunki mogą pojawiać się także podczas pierwszych etapów przechodzenia na dietę wegetariańską lub wegańską i tym samym zmianę nawyków żywieniowych. Objaw ten zazwyczaj ustępuje samoistnie z czasem, po przyzwyczajeniu się organizmu do nowej diety.

Poranne rozwolnienie – leczenie

Leczenie porannych biegunek zazwyczaj nie różni się od postępowania w przypadku innych dolegliwości o tym charakterze. Odpowiedni dobór metody leczenia jest możliwy jedynie po ustaleniu przyczyny wystąpienia rozwolnień. Wiele preparatów przeciwbiegunkowych jest dostępnych w aptekach bez recepty. Należy jednak pamiętać, że przedłużające się występowanie biegunek, niezależnie od pory dnia, jest wskazaniem do konsultacji lekarskiej. Przewlekłe rozwolnienie jest szczególnie niebezpieczne dla małych dzieci i osób starszych i wiąże się z możliwością wystąpienia odwodnienia, niedoboru elektrolitów i zaburzeń mikroflory jelitowej.

Działanie leków przeciwbiegunkowych opiera się o hamowanie perystaltyki jelit, wydłużenie czasu przemieszczania treści pokarmowej w ich obrębie, a także zwiększenie wchłaniania zwrotnego wody ze światła jelit. Inne działają ochronnie na nabłonek jelitowy. Dostępne są także preparaty elektrolitowe i synbiotyczne, pozwalające na uzupełnienie mikroelementów, utraconych w wyniku biegunki i regenerację mikroflory jelitowej.

Autor: Mgr Aleksandra Wasilów

Bibliografia:

1. Effect of Cigarette Smoke on Gut Microbiota: State of Knowledge. Gui X, Yang Z, Li MD. Front Physiol. 2021;12:673341. Published 2021 Jun 17.
2. Interna Szczeklika. Szczeklik A, Gajewski P. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
3. Metabolomika i proteomika w diagnostyce nieswoistych chorób zapalnych jelit. Andrzejewska M., Grzymisławski M., Dereziński P. i inni. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2016; 7(4): 145-151.
4. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/50644,biegunka