Powiększony jajnik – o czym może świadczyć? 

Jajniki to niewielkich rozmiarów struktury, odgrywające kluczową rolę w regulacji hormonalnej cyklu menstruacyjnego kobiety. Odpowiadają za wydzielanie hormonów płciowych oraz dojrzewanie i uwalnianie komórek jajowych. Jakie mogą być przyczyny powiększenia jajnika? Co oznacza powiększony jajnik? Czy powiększone jajniki mogą być związane z fizjologiczną odpowiedzią organizmu na zachodzące procesy? 

Powiększony jajnik – budowa jajnika

Jajniki to parzyste żeńskie narządy rozrodcze, umiejscowione w miednicy mniejszej. Jajnik ma kształt owalny, lekko spłaszczony o wymiarach 2,5-5,0 cm x 1,5-3,0 cm. Jego masa wynosi około 6 g (5-8g). Posiada 2 powierzchnie: wolną i boczną, dwa końce: jajowodowy (górny) i maciczny (dolny), dwa brzegi: wolny (tylny) i krezkowy (przedni). Prawidłowe położenie jajnika uwarunkowane jest działaniem więzadeł: właściwego i wieszadłowego jajnika oraz krezki. W budowie wewnętrznej jajnika wyróżnia się część korową i rdzenną. Część korową tworzy zrąb łącznotkankowy, włókna siateczkowe i klejorodne i jest miejscem dojrzewania komórek jajowych. Część rdzenna to głównie tkanka włóknista silnie unaczyniona i unerwiona, zawierająca komórki wnękowe. Prawidłowe funkcjonowanie jajników jest uwarunkowane przekazywaniem sygnałów w osi podwzgórze-przysadka-jajniki. 

Powiększony jajnik – przyczyny

Powiększenie jajników może mieć zarówno przyczyny fizjologiczne, jak i patologiczne. 

Biorąc pod uwagę fizjologię mamy z nim do czynienia w przypadku:

• owulacji,
• ciąży fizjologicznej.

Patologiczne powiększenie jajników może wskazywać na:

• hiperstymulację jajników,
• torbiel jajnika,
• skręt jajnika,
• endometriozę,
• ciążę ektopową,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• guzy jajnika,
• raka jajnika.

Powiększony jajnik – objawy

Symptomy, ze względu na lokalizację jajnika, zwykle umiejscowione są w okolicy brzucha, lecz mogą pojawiać się również objawy niespecyficzne:

• ból brzucha, podbrzusza, kręgosłupa,
• uczucie ciężkości w brzuchu,
• ból podczas stosunku,
• bolesne okresy,
• krwawienia międzymiesiączkowe,
• bolesne mikcje,
• ucisk na pęcherz i odbytnicę.

Ponadto, biorąc pod uwagę etiologię powiększenia jajnika, mogą wystąpić: 

• w przebiegu PCOS – gorączka, bolesne, nieregularne okresy, trądzik, przetłuszczanie włosów i cery, przybieranie na wadze, zmęczenie, hirsutyzm, zmiany nastroju;
• skręt jajnika – nudności, wymioty, silny ból brzucha i kręgosłupa;
• nowotwory – wodobrzusze, zmęczenie, dyspareuria, nieregularne okresy, nieprawidłowa wydzielina, ból brzucha, uczucie pełności brzucha, problemy z utrzymaniem wagi, nudności, wymioty, obrzęki.

Powiększony jajnik w czasie owulacji

Owulacja to cykliczne uwolnienie komórki jajowej z jajnika pod wpływem hormonów płciowych. Działanie hormonów sprawia, że jajniki powiększają się, wskutek dojrzewania pęcherzyka, który ma być uwolniony do jajowodu. U wrażliwszych kobiet odczuwane jest to jako ból jajnika, któremu towarzyszyć może niewielki wzrost temperatury, skurcze w podbrzuszu oraz zwiększenie ilości wydzieliny. Powiększony jajnik powinien wrócić do swoich rozmiarów tuż po owulacji. 

Powiększone jajniki w ciąży

Szczególnie w pierwszych trzech miesiącach ciąży (w I trymestrze ciąży) może dochodzić do powiększenia się rozmiarów jajnika. Związane jest to z działaniem gonadotropiny kosmówkowej (B-hCG) pochodzącej od płodu, pod wpływem której jajniki ulegają stymulacji i dochodzi do powiększenia ich części rdzeniowej. W ciąży dodatkowo powiększony może być jajnik, z którego pochodziła zapłodniona komórka jajowa, ponieważ z pękniętego pęcherzyka pochodzi ciałko żółte, które ulega powiększeniu. Syntezuje ono progesteron i odpowiada za utrzymanie ciąży w 8 i 9 jej tygodniu. Około 4. miesiąca ciąży ciałko żółte zanika, a powiększony jajnik wraca do pierwotnych wymiarów. 

Powiększone jajniki po menopauzie

W okresie menopauzy zwykle jajniki ulegają zmniejszaniu, co wynika z zanikania ich funkcji w okresie klimakterium. Zmniejsza się ilość hormonów produkowanych przez jajnik. Nie zachodzi również dojrzewanie komórek jajowych. Powiększone jajniki po menopauzie należy traktować bardzo poważnie, gdyż mogą być zarówno objawem niegroźnej torbieli, jak i raka jajnika.  

Powiększony jajnik – inne przyczyny

• Hiperstymulacja jajników jest skutkiem niepożądanym zastosowania leczenia hormonalnego u pacjentek przygotowujących się do procedury in vitro. Powiększenie jajników wynika z zastosowania dużych dawek B-hCG, estrogenu, estrolu, prolaktyny, histaminy i prostaglandyn. Długotrwała hiperstymulacja może skutkować hipowolemią, obrzękiem i wodobrzuszem.

• Torbiele jajnika to niewielkie zmiany umiejscowione na powierzchni lub we wnętrzu jajnika, wypełnione płynem. Mogą występować pojedynczo lub w skupiskach i być obecne na jednym, lub obu jajnikach, powodując ich powiększenie. Są to zmiany dość powszechne, zwykle przebiegające bezobjawowo, bardzo często niewykrywane i niewymagające leczenia. Wyróżnia się torbiele proste (czynnościowe), ciałka żółtego, krwotoczne, czekoladowe i dermoidalne (potworniaki).

• Ciąża ektopowa może powodować powiększenie jajnika spowodowane zarówno umiejscowieniem zarodka w jajniku (<1% przypadków) jak i działaniem B-hCG wytwarzanego przez nieprawidłowo umiejscowiony płód na tkanki jajnika. 

• Skręt jajnika to rzadko występująca patologia powodująca zahamowanie dopływu krwi do jajników. Zachodzi powolne obumieranie jego tkanek i wygasanie funkcji. Jest przyczyną ostrego bólu brzucha i powiększenia jajników szczególnie u młodszych kobiet. 

• Endometrioza charakteryzuje się gromadzeniem tkanki endometrialnej poza macicą, w tym również w jajnikach (endometrioza jajnikowa). Jest chorobą przewlekłą, będącą przyczyną chronicznego bólu w miednicy oraz bezpłodności. 

• PCOS to schorzenie, które jest jedną z głównych przyczyn problemów z płodnością u kobiet w wieku rozrodczym. Powiększenie jajników spowodowane jest występowaniem licznych torbieli dających obraz jajników pęcherzykowych. PCOS jest wynikiem działania wielu czynników, przede wszystkim zwiększonego stężenia androgenów i często związana jest z otyłością, cukrzycą typu II i insulinoopornością. Nowotwory jajników są drugim co do częstości nowotworem dróg rodnych u kobiet (po raku trzonu macicy). Przez długi czas nie dają żadnych objawów, a więc często wykrywane są dopiero w stadium inwazyjnym. W przebiegu raka dochodzi do obrzęku jajników.

Powiększony jajnik – leczenie

Większość zmian występujących na jajnikach jest zmianami łagodnymi, bezobjawowymi, niewymagającymi leczenia. Zaliczamy do takich zmian przede wszystkim torbiele i guzy nienowotworowe. Cięższe przypadki zwykle wymagają zastosowania leczenia operacyjnego:

• Skręt jajnika – chirurgiczne przywrócenie krążenia lub laparoskopowe usunięcie jajnika i jajowodu.
• Endometrioza – usunięcie jajnika lub nieprawidłowego endometrium.
• PCOS – zmiana nawyków żywieniowych (regulacja cukru, utrata wagi) oraz zastosowanie farmaceutyków – antykoncepcja celem regulacji cyklu miesięcznego, leki stymulujące owulację oraz antyandrogeny niwelujące skutki nadmiaru androgenów.
• Rak jajnika – chemioterapia i operacyjne usunięcie guza, terapia hormonalna oraz terapia celowana.

Mgr Jolanta Pawłowska