Co zrobić, gdy pojawia się problem z zajściem w ciążę?

Niepłodność stanowi poważny problem medyczny, społeczny, psychologiczny, ekonomiczny i demograficzny. Przyczyny problemów z zajściem w ciążę są niezwykle złożone. Niepłodność może pojawić się w przebiegu chorób metabolicznych, zaburzeń hormonalnych czy wynikać z nieprawidłowej budowy układu rodnego jednego lub obojga partnerów. Dotyczy par, które starają się zarówno o pierwsze, jak i o kolejne dziecko. Dowiedz się, co możesz zrobić, jeżeli zmagasz się z problemem z zajściem w ciążę.

Czym jest niepłodność?

Niepłodność jest problemem, który dotyczy zarówno zdrowia konkretnych osób, jak i polityki społecznej czy demograficznej kraju. Prawdopodobnie zmaga się z nią nawet około miliona par w Polsce. Większość z nich jednak nie zgłasza się do specjalistycznych ośrodków, które przeprowadzają kompleksowe badania i zajmują się leczeniem zaburzeń płodności. Według definicji stworzonej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) niepłodność to niemożność uzyskania ciąży przez 12 miesięcy. Jeżeli para podejmuje w tym okresie regularne stosunki płciowe 2–4 razy w tygodniu bez stosowania metod antykoncepcyjnych, a mimo to nie udaje się osiągnąć oczekiwanych rezultatów, zaleca się konsultację w specjalistycznym ośrodku celem podjęcia diagnostyki i leczenia.

Jakie mogą być przyczyny problemów z zajściem w ciążę?

Diagnostyka trudności z zajściem w ciążę obejmuje badania stanu zdrowia zarówno kobiety, jak i mężczyzny. Problem niepłodności może bowiem dotyczyć obojga partnerów lub jednego z nich.

W mniej więcej połowie przypadków trudności z zajściem w ciążę wynikają ze stanu zdrowia kobiety. Wśród najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet wymienia się:

• zaburzenia owulacji, czyli jajeczkowania, które występują np. w przebiegu chorób endokrynologicznych, takich jak niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa, wrodzonych zespołów genetycznych, jadłowstrętu psychicznego (anorexia nervosa), bulimii oraz przy nadmiernym stresie i wysiłku fizycznym. Nieprawidłowe cykle miesięczne pojawiają się także, gdy kobieta choruje na zespół policystycznych jajników (PCOS);
• przedwczesną niewydolność jajników, która powoduje utratę aktywności jajnika przed 40. rokiem życia;
• endometriozę, czyli rozrost błony śluzowej macicy poza jamą macicy;

Dokładne zbadanie mężczyzny pozwala na wykrycie chorób lub wad prowadzących do niepłodności. Do najczęstszych zaburzeń, które mogą zakłócać działanie układu rozrodczego u mężczyzny, należą:

• przyczyny przedjądrowe, np. zaburzenia wydzielania lub funkcji hormonów, w tym gonadotropin przysadkowych, hormonów steroidowych i tarczycowych, a także niektóre czynniki środowiskowe i nieodpowiedni tryb życia;
• przyczyny jądrowe, np. wrodzone lub nabyte nieprawidłowości w budowie jądra, wnętrostwo, zapalenie jąder, urazy mechaniczne gonad, skręt powrózka nasiennego i długotrwałe niedokrwienie narządów płciowych;
• przyczyny pozajądrowe, m.in. niedrożność dróg wyprowadzających nasienie, niedorozwój najądrzy i nasieniowodów, zapalenie najądrzy, stercza oraz pęcherzyków nasiennych, urazy mechaniczne wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych, podwiązanie nasieniowodów;
• zaburzenia seksualne, np. brak wzwodu, brak wytrysku, wytrysk wsteczny i nieprawidłowa budowa prącia, która uniemożliwia współżycie płciowe.

Niepłodność niewyjaśnionego pochodzenia, czyli nieokreślona, to niemożność zajścia w ciążę mimo regularnego współżycia przez rok. Rutynowe badania diagnostyczne nie wykazują jednak przyczyny tego stanu. Niepłodność może wynikać m.in. z nieprawidłowej budowy lub czynności komórek rozrodczych i zarodków, dyskretnych wad anatomicznych układu rozrodczego czy zaburzeń implantacji w macicy. Choć trudno je wykazać w badaniach, zwykle są przyczyną niepowodzeń położniczych. Z tego powodu problemy z zajściem w ciążę mogą występować częściej u kobiet, które mają za sobą poronienia.

Jakie badania należy wykonać, gdy pojawia się problem z zajściem w ciążę?

Decyzja o rozpoczęciu diagnostyki i leczenia niepłodności zależy m.in. od czasu, w jakim para starała się o ciążę, wieku kobiety, przebiegu jej cykli miesięcznych, historii operacji, a zwłaszcza w obrębie miednicy oraz wielkości rezerwy jajnikowej. Ważne są także oczekiwania partnerów, na przykład to, ile planują mieć dzieci i w jakim czasie.

W przypadku pacjentek młodych (poniżej 35. roku życia) bez obciążeń w wywiadzie, należy przeprowadzić badania w kierunku niepłodności po roku regularnego współżycia. U kobiet po 35. roku życia diagnostyka powinna zostać wdrożona po 6 miesiącach starań, natomiast po 40. roku życia natychmiast, gdy para zadeklaruje plany prokreacyjne.

Jakie badania powinny wykonać kobiety?

Poszukiwanie przyczyn trudności z zajściem w ciążę powinno być zorganizowanym procesem, który pozwoli zdiagnozować i rozwiązać problem pary. W przypadku kobiety obejmuje:

• dokładnie zebrany wywiad lekarski, czyli badanie podmiotowe, które zawiera pytania o częstość i regularność krwawień miesięcznych, jajeczkowania i współżycia;
• badanie przedmiotowe wraz z badaniem ginekologicznym;
• badania poziomu hormonów w organizmie, np. stężenia żeńskich hormonów płciowych – hormonu folikulotropowego (FSH), hormonu luteinizującego (LH), estradiolu, hormonów osi tarczycowej, przede wszystkim tyreotropiny (TSH), i innych, m.in. testosteronu i prolaktyny;
• badania obrazowe, które pomagają ocenić budowę anatomiczną narządu rodnego, a przede wszystkim strukturę jajników i macicy oraz drożność jajowodów, jak: ultrasonografia, ultrasonografia 3D, histerosalpingografia (HSG) i kontrastowa/żelowa histerosalpingosonografia (HyCoSy/HyFoSy).

Przy podejrzeniu nieprawidłowości w budowie wewnętrznych narządów płciowych diagnostyka może zostać poszerzona o dokładniejsze, ale też bardziej inwazyjne metody obrazowania, np. laparoskopię lub histeroskopię.

Dobór testów i leczenie jest uzależnione od wieku, dolegliwości oraz historii medycznej pacjentki. Z tego powodu o indywidualnym sposobie postępowania decyduje zespół, który się nią opiekuje.

Jakie badania powinni wykonać mężczyźni?

Równolegle do diagnostyki stanu zdrowia kobiety badaniom powinien zostać poddany jej partner. W przypadku około połowy par za ograniczenie płodności odpowiada bowiem właśnie czynnik męski. Postępowanie w przypadku mężczyzny, u którego występują problemy z płodnością, obejmuje:

• zebranie wywiadu lekarskiego, który zawiera pytania o zaburzenia rozrodu;
• badanie przedmiotowe i badanie seminologiczne, czyli ocenę nasienia.

Badanie nasienia jest wykonywane po 2–7 dniach wstrzymywania się od aktywności seksualnej. Według WHO wartości referencyjne wynoszą:

• liczebność plemników: ≥ 15 mln/ml lub ≥ 39 mln w ejakulacie;
• żywotność plemników: ≥ 58% żywych plemników;
• ruchliwość plemników: ≥ 32% plemników o ruchu postępowym;
• morfologia plemników: ≥ 4% plemników o prawidłowej budowie;
• pH: ≥ 7,2;
• objętość ejakulatu: ≥ 1,5 ml.

Jeżeli wyniki badania odbiegają od normy, należy je powtórzyć po co najmniej miesiącu. Potwierdzenie nieprawidłowości wskazuje, że warto pogłębić diagnostykę, np. o badanie poziomu stężenia hormonów, w tym gonadotropin przysadkowych, hormonów steroidowych i tarczycowych oraz kontrolę za pomocą USG.

Jak wygląda postępowanie przy problemach z zajściem w ciążę?

Diagnostyka i leczenie niepłodności wymaga szerokiego podejścia do problemu z jakim mierzy się para. Z tego powodu w proces powinni być zaangażowani specjaliści z różnych dziedzin, w tym ginekologii, endokrynologii, genetyki oraz psychologii. Zadaniem zespołu medycznego jest doprowadzenie do uzyskania prawidłowej ciąży i urodzenia zdrowego dziecka.

Najczęściej wstępną diagnostykę pary przeprowadza ginekolog położnik. Warto zdecydować się na konsultację u lekarza, który ma dodatkowo specjalizację z endokrynologii ginekologicznej i doświadczenie w leczeniu niepłodności. W dalszych etapach diagnostyki i leczenia pacjenci mogą być kierowani na odpowiednie konsultacje w zależności od stanu zdrowia i problemu, z jakim się zgłaszają, m.in. do chirurga lub ośrodków, które specjalizują się w przeprowadzaniu zabiegów inseminacji domacicznej lub zapłodnienia pozaustrojowego.

Para, która mierzy się z problemem z zajściem w ciążę, jest narażona na stres, dodatkowo utrudniający proces leczniczy. W takich sytuacjach należy rozważyć konsultację psychologiczną.

Ważnym elementem leczenia niepłodności jest wprowadzenie zdrowego trybu życia w przypadku obojga partnerów. W szczególności powinni oni starać się wyeliminować szkodliwe czynniki, które mogą zakłócać równowagę organizmu, takie jak: niewłaściwa dieta, palenie papierosów, nadmierne picie alkoholu czy korzystanie z innych używek.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. A. Czyżyk, R. Kurzawa, Komentarz do rekomendacji Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników „Diagnostyka i leczenie niepłodności”. Część I: Diagnostyka wstępna, https://www.mp.pl/ginekologia/wytyczne/inne/206721,diagnostyka-i-leczenie-nieplodnosci, dostęp: 22.05.2022 r.
2. K. Łukaszuk i in., Diagnostyka i leczenie niepłodności — rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP), „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2018, t. 3, nr 3, s. 112–140.
3. W. Kuczyński i in., Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności – skrót, „Ginekologia Polska” 2012, nr 83, s. 149–154.