Rola witaminy B12 w organizmie. Co warto o niej wiedzieć?

Witamina B12 czyli kobalamina po raz pierwszy została wyizolowana 1948 roku, lecz opisu swojej budowy doczekała się dopiero w roku 1956. Należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie i jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Bierze udział w tworzeniu czerwonych krwinek, przemianach tłuszczów i węglowodanów oraz odgrywa istotną rolę we właściwym działaniu układu nerwowego.

Jedną z częstszych przyczyn poważnego niedoboru witaminy B12 w organizmie jest niedokrwistość Addisona i Biermera, czyli anemia złośliwa. Inne powody niedoboru tej witaminy obejmują m.in. niedostateczne dostarczanie jej w diecie, choroby przewodu pokarmowego czy alkoholizm. Objawy niedobor witaminy B12 to niedokrwistość megaloblastyczna, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, uszkodzenia układu nerwowego, problemy natury psychicznej i inne.

✅ SPRAWDŹ: e-PAKIET BADANIE NIEDOBORU WITAMIN I MINERAŁÓW

Właściwości witaminy B12

Witamina B12 to tak naprawdę grupa związków, które w organizmie człowieka swobodnie przechodzą z jednej formy w drugą. Zapotrzebowanie dzienne na witaminę B12 jest wprawdzie niewielkie (średnio 2 mg), ale dostarczanie jej w odpowiedniej ilości z pożywieniem jest bardzo ważne. Wchłanianie witaminy B12 z przewodu pokarmowego odbywa się w jelicie krętym, a żeby proces mógł zaistnieć, konieczna jest obecność czynnika wewnętrznego, IF (ang. intrinsic factor) inaczej czynnika Castle’a wytwarzanego w żołądku przez komórki okładzinowe.

Witamina B12 jest niezbędna w procesach krwiotwórczych –  bierze udział w powstawaniu czerwonych krwinek. Ma też znamienne działanie na funkcjonowanie układu nerwowego –  jest konieczna do budowy otoczek mielinowych w nerwach oraz uczestniczy w tworzeniu przekaźników nerwowych. Witamina B12 wpływa na przemiany metaboliczne tłuszczów i węglowodanów, bierze udział w syntezie białek i przemianach puryn i pirymidyn, zasad budujących DNA oraz jest niezbędna w procesach przemiany kwasu foliowego do biologicznie aktywnych postaci.

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B12 różni się w zależności od etapu życia. Największe jest u kobiet karmiących piersią i kobiet ciężarnych, najmniejsze u niemowląt i waha się od 0,5 ug/dobę do 2,8 ug/dobę. Wytyczne różnią się także w zależności od kraju.

Jak zbadać poziom witaminy B12?

Badanie witaminy B12 wykonuje się z krwi żylnej. Do pobrania należy się zgłosić na czczo – najlepiej rano, po 12 godzinnej przerwie w posiłku. W ocenie poziomu stężenia witaminy B12, w przypadku dodatkowych wskazań, wykonuje się  dodatkowe badania,  np. pomiar kwasu metylomalonowego, homocysteiny oraz stężenia transkobalaminy białka transportującego witaminę B12.

Kiedy warto sprawdzić poziom witaminy B12? Przede wszystkim w przypadku  niepokojących objawów, ale także w przypadku schorzeń utrudniających wchłanianie witaminy B12, ryzyka niedoborów tej witaminy, czy diety ubogiej w witaminę B12 (np. wegańskiej). Podkreślmy, że grupy szczególnie narażone na niedobory witaminy B12 to osoby w podeszłym wieku, weganie i wegetarianie, niemowlęta kobiet karmiących stosujących taką dietę, osoby z chorobami układu pokarmowego oraz ludzie nadużywający alkoholu. Warto wiedzieć, że spora ilość witaminy B12 jest zwykle magazynowana w wątrobie (zapasy sięgają 10 mg), więc w przypadku zaprzestania spożywania produktów bogatych w witaminę B12 lub zaburzeń jej wchłaniania, skutki niedoborowe mogą zaistnieć dopiero po dłuższym czasie –  nawet po kilku latach.

U chorych po przebytym zabiegu usunięciu żołądka lub operacji bariatrycznej oraz u osób na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej – szczególnie w okresie ciąży lub karmienia piersią – warto monitorować poziom witaminy B12, aby w razie jej niedoborów móc podjąć odpowiednie działania.

Objawy niedoboru witaminy B12

Niedobory witaminy B12 będą skutkować zaburzeniami w układzie krwiotwórczym. Zbyt niski poziom witaminy B12 w organizmie upośledza wytwarzanie erytroblastów, prowadzi do przedwczesnego niszczenia ich w szpiku, a nieprawidłowe erytrocyty (krwinki czerwone) we krwi żyją krócej. Efektem jest niedokrwistość z niedoboru witaminy B12,  czyli niedokrwistość megaloblastyczna. Objawy obejmują ogólne symptomy anemii (osłabienie, wzmożona męczliwość, trudności z koncentracją, zawroty głowy, przyspieszona akcja serca, duszność, bladość) oraz objawy ze strony układu pokarmowego,  takie jak spadek masy ciała i utrata apetytu, utrata smaku, nudności, biegunki lub zaparcia. Charakterystyczne jest pieczenie języka, który staje się ciemnoczerwony, gładki, lśniący i powiększony. W anemii z niedoboru witaminy B12 mogą wystąpić także objawy neurologiczne takie jak mrowienia czy kłucie w palcach, drętwienie rąk i nóg, zaburzenia czucia wibracji czy uczucie przechodzenia prądu wzdłuż kręgosłupa podczas pochylania głowy ku przodowi (tzw. objaw Lhermitte’a).

Niedostateczna ilość witaminy B12 w organizmie może również prowadzić do zmian w błonie śluzowej przewodu pokarmowego oraz uszkodzeń układu nerwowego takich jak: neuropatia obwodowa, zwyrodnienie rdzenia kręgowego czy neuropatia nerwu wzrokowego. Powodem jest m.in. nieprawidłowa synteza zasad purynowych i upośledzony metabolizm kwasów nukleinowych, zaburzenie przemian mieliny i w efekcie zanik włókien nerwowych. Poważne braki witaminy B12 trwające powyżej 3 miesięcy mogą doprowadzić do trwałych i poważnych zmian w układzie nerwowym. Można zaobserwować także zaburzenia pamięci, zaburzenia depresyjne, otępienie, a nawet zaburzenia psychotyczne i inne objawy psychiatryczne. Kolejnym skutkiem niedoboru witaminy B12 jest hiperhomocysteinemia czyli wzrostu stężenie homocysteiny we krwi. Uważa się, że hiperhomocysteinemia prowadzi do narastania zmian miażdżycowych i zwiększa ryzyko chorób układu krążenia, chorób układu nerwowego oraz nowotworów.

Przyczyny niedoboru witaminy B12

Jakie są przyczyny niedoboru witaminy B12? W przypadku ciężkich niedoborów, jedną z częstszych przyczyn są zaburzenia wchłaniania spowodowane upośledzoną budową czynnika Castle’a lub zaburzeniami receptorów w jelicie krętym. Ich powody mogą być rozmaite, a należą do nich np. anemia Addisona i Biermera (choroba autoimunologiczna prowadząca do uszkodzenia komórek okładzinowych produkujących czynnik wewnętrzny Castle’a), stany po usunięciu żołądka czy jelita krętego, choroba Leśniowskiego- Crohna (nieswoista choroba zapalna jelit), zespół rozrostu bakteryjnego, wrodzony niedobór czynnika wewnętrznego i inne. Inną przyczyną może być także wrodzony niedobór transkobalaminy, czyli białka odpowiedzialnego za transport witaminy B12 we krwi. Za niewielkie niedobory witaminy B12 w organizmie, odpowiedzialne mogą być: dieta wegańska lub wegetariańska, niedożywienie lub nadużywanie alkoholu. Także stosowanie niektórych leków utrudnia wchłanianie witaminy B12. Leki, które mogą spowodować takie skutki to: antagoniści receptora histaminowego H2, niektóre leki stosowane w nieswoistych zapalnych chorobach jelit, inhibitory pompy protonowej, niektóre antybiotyki czy metformina czyli jeden z najpowszechniej stosowanych leków w cukrzycy.

Nadmiar witaminy B12 – czym skutkuje?

Nadmiar witaminy B12 usuwany jest wraz z moczem. W związku z tym nie są znane przypadki przedawkowania witaminy B12. Warto jednak wspomnieć, że zaobserwowano powiązania między wysokim poziomem witaminy B12 w organizmie, a występowaniem niektórych nowotworów (np. raka jelita grubego, raka piersi, raka wątrobowokomórkowego, raka żołądka), a także chorób układu krwiotwórczego oraz wątroby.

Witamina B12 – gdzie występuje?

Witamina B12 znajduje się jedynie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Głównym źródłem tej witaminy w codziennej diecie człowieka są: produkty mięsne i podroby, mleko, sery twarogowe, ser żółty, jaja, ryby oraz skorupiaki.

Jeśli nie jesteś w stanie dostarczyć swojemu organizmowi odpowiednich ilości witaminy B12 wraz z dietą lub cierpisz na choroby, które to uniemożliwiają – warto, oczywiście po konsultacji z lekarzem, suplementować witaminę B12 w postaci cyjanokobalaminy. Istnieje możliwość spożywania suplementów drogą doustną (np. u osób będących na diecie wegetariańskiej), choć w przypadku zaburzeń wchłaniania nie przynosi to oczekiwanych efektów. W związku z tym witaminę B12 podaje się  domięśniowo lub głęboko podskórnie.

Witamina B12 spełnia istotną rolę w organizmie człowieka. Jest potrzebna do procesów wzrostu organizmu, podziałów komórkowych, hematopoezy (proces wytwarzania elementów krwi) i produkcji mieliny w osłonkach nerwowych. Uczestniczy w metabolizmie kwasów nukleinowych, białek, tłuszczów i węglowodanów. Wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i tkanki nabłonkowe. Niedobór witaminy B12 może prowadzić do poważnych powikłań: anemii megaloblastycznej, uszkodzeń nerwów obwodowych i degeneracji rdzenia kręgowego. Jeśli jesteś w grupie zwiększonego ryzyka lub w oparciu o objawy kliniczne podejrzewasz u siebie lub swoich bliskich zaburzenia poziomu witaminy B12, skonsultuj się ze swoim lekarzem. Badanie poziomu witaminy B12 oraz związanych z nią parametrów (np. homocysteiny) można zakupić w e-Sklepie, sprawdź katalog badań.

 

Bibliografia:

– Fizjologia człowieka- pod red. S. J. Konturka

– „ Witamina B12- skutki niedoboru, zasadność terapii i suplementacji diety u osób w wieku podeszłym”- M. Mziray, P. Domagała, R. Żuralska, M. Siepsiak

– „ Witamina B12”- B. Przygoda

– „ Witamina B12- budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania” – A. Kośmider, K. Czaczyk

– „ Interakcje z lekami – istotnym wskazaniem suplementacji diety witaminą B12”- J. Biernat, M. Bronkowska

– „ Hem i kobalamina w świecie medycyny i farmacji”- J. Mocarska, T. Koczorowski

– „The pathophysiology of elevated vitamin B12 in clinical practice”- E. Andres, K. Serraj, J. Zhu, A.J.M. Vermorken

[1] Normy żywienia dla populacji Polski”- pod red. M. Jarosz. Instytut Żywności i Żywienia.