Toksoplazmoza to pasożytnicza choroba wywoływana przez Toxoplasma gondii. Występuje u ludzi dość powszechnie i zwykle nie niesie zagrożenia dla zdrowia. Toksoplazmoza w ciąży jest jednak niebezpieczna dla rozwijającego się płodu. Dotychczasowa wiedza o tej groźnej chorobie umożliwiła wprowadzenie badań pozwalających zdiagnozować ją u kobiet w ciąży.
Współczesna medycyna ukierunkowana na profilaktykę, szuka różnorakich sposobów zapobiegania chorobom, między innymi poprzez organizowanie akcji mających na celu przybliżenie zagadnienia, jakim jest konieczność wykonywania badań przesiewowych. Te ostatnie nabierają rozmachu obejmując zakresem działania coraz to nowe grupy populacyjne, łącznie z nienarodzonymi jeszcze dziećmi. Groźną chorobą doskonale wpisującą się w tego rodzaju charakterystykę, a szczególnie niebezpieczną dla kobiet ciężarnych i planujących posiadanie potomstwa jest toksoplazmoza.
Sprawcą zakażenia jest pierwotniak Toxoplasma gondii, szeroko rozpowszechniony w naturze, zarówno wśród zwierząt, jak i wśród ludzi. U człowieka wyróżniamy toksoplazmozę nabytą oraz wrodzoną – tragiczne następstwo wewnątrzmacicznego zakażenia tym pierwotniakiem potomstwa kobiet, które uległy zarażeniu pierwotnemu w czasie ciąży. Toxoplazma gondii została rozpoznana jako pasożyt człowieka w 1908 roku, a w 1937 roku udokumentowano przypadek toksoplazmozy wrodzonej u ludzi, wykazując ją jako przyczynę zgonu niemowlęcia z zapaleniem mózgu.
Toskoplazmoza – skutki zarażenia u zdrowych osób
Ten szkodliwy pierwotniak w swoim cyklu rozwojowym produkuje trzy rodzaje form zdolnych do zarażania. Jest to trofozoid, cysta i oocysta, powstająca wyłącznie w nabłonku jelita cienkiego zwierząt z rodziny kotowatych. Możliwość skażenia środowiska w aspekcie ilościowym jest olbrzymia, bowiem zarażony kot może w ciągu doby wydalić 10 milionów oocyst. Wbrew obiegowej opinii, posiadanie kota nie jest jednak bezpośrednim czynnikiem ryzyka.
Sytuacje, w których najczęściej dochodzi do zarażenia Toxoplasma gondii to:
– zjedzenie surowego i niedogotowanego mięsa (np. steki, befsztyki, tatar, mięso grillowane itp.)
– wypicie skażonej wody
– zjedzenie surowych, niemytych warzyw i owoców
Duży rezerwuar oocyst stanowią piaskownice oraz ogrody.
Kocie kuwety wolne są od źródeł zakażenia, jeśli karmimy nasze koty suchą karmą lub żywnością z puszek.
Marginalnie przyczyną zakażenia może być przypadkowe zakłucie igłą, może do niego dojść także podczas przeszczepu czy transfuzji. Ryzyko przeniesienia zakażenia wzrasta przy kontakcie z błonami śluzowymi.
Nabyta toksoplazmoza u osób ze sprawnym układem immunologicznym przebiega zazwyczaj bezobjawowo. Czasami pojawiają się objawy nieswoiste jak nieznaczna gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, zmęczenie lub zapalenie w obrębie gałki ocznej. Toksoplazmoza w ciąży nie niesie ryzyka dla matki, ale może powodować powikłania u rozwijającego się płodu.
Toksoplazmoza a ciąża
Zaleca się by kobiety planujące ciążę wykonywały badania określające ich status serologiczny w stosunku do pasożyta. Ciąże kobiet, u których rozpoznano przejście choroby w przeszłości są praktycznie bezpieczne, natomiast kobiety, u których przeciwciał swoistych dla Toxoplasma nie wykryto, muszą zachowywać w trakcie ciąży szczególną ostrożność. Wynik wskazujący na przebiegającą lub świeżą chorobę jest wskazaniem do przesunięcia planowanej ciąży. Wyniki wskazujące na pierwotne zarażenia w przebiegu ciąży wymagają niezwłocznej konsultacji z prowadzącym ciążę ginekologiem. W Polsce badania w kierunku toksoplazmozy wykonuje większość dużych laboratoriów. Przesiewowym badaniem wykonywanym rutynowo jest badanie krwi w kierunku obecności przeciwciał klasy IgM i IgG.
Przeciwciała klasy IgM obecne są u osób ze świeżo nabytym zarażeniem. Mogą się utrzymywać do roku od zakażenia, a nierzadko i dłużej.
Przeciwciała IgG utrzymują się całe życie, a ich stężenie może wzrastać w przypadku reaktywacji pasożyta. Ich wykrycie w pojedynczym badaniu świadczy o tym, że do zarażenia doszło w przeszłości. Dopiero wykazanie wzrostowego lub malejącego trendu poziomu przeciwciał w dwóch badaniach wykonanych w odstępie ok. 2 tygodni pozwala na ocenę długości okresu od ostrej fazy choroby.
Rozwiązaniem trudności interpretacyjnych oznaczeń IgG stał się pomiar siły wiązania przeciwciał IgG, czyli awidność przeciwciał klasy IgG. Długotrwały kontakt z antygenem prowadzi do powstania przeciwciał IgG ściśle „dopasowujących się” do antygenu, czyli przeciwciał o wysokim powinowactwie, które skutecznie eliminują pasożyta z krwiobiegu. Wysoka awidność przecieciwciał IgG świadczy o odległym zarażeniu. Jeżeli więc badanie zostało wykonane w pierwszym okresie ciąży, to wynik taki świadczy o braku zagrożenia dziecka ze strony tej pasożytniczej choroby matki przez cały czas trwania ciąży.
Oznaczenie awidności jest więc zalecanym testem dla kobiet w ciąży, pozwalającym różnicować świeżą infekcję od „odległego” zakażenia, a co za tym idzie, określić ryzyko wystąpienia u dziecka wrodzonej toksoplazmozy. Wyniki badań zawsze wymagają konsultacji z lekarzem, bowiem od prawidłowej interpretacji zależy dalsze postępowanie.
W przypadku konieczności wykonania badań w materiale innym niż krew (np. płyn mózgowo-rdzeniowy, punktat z węzłów chłonnych itp.) do oznaczeń stosuje się techniki molekularne PCR.
Toksoplazmoza w ciąży – objawy
Toksoplazmoza w ciąży rozpoznawana jest dzięki przeprowadzeniu odpowiednich badań. Choroba nie daje charakterystycznych objawów, które pozwalałyby na jej szybkie zauważenie.
Optymistycznie nastraja jednak fakt, że toksoplazmoza u ludzi jest chorobą wykrywalną i możliwą do uniknięcia.
Zapobieganie sprowadza się do wykonywania badań przesiewowych u kobiet planujących potomstwo oraz w I, II i III trymestrze ciąży. Niezbędne jest też zachowanie zasad higieny przy przygotowywaniu posiłków, pracach w ogrodzie, zabawie w piaskownicach, dbałość o czystość kuwet kotów domowych i rodzaj ich pożywienia.
Anna Nowicka
Biochemik, diagnosta laboratoryjny
Diagnostyka Sp. z o.o.
