Torbiele nerek - co warto wiedzieć?

Torbielą z definicji nazywamy patologiczną, nieprawidłową przestrzeń w organizmie, która wypełniona jest płynem lub treścią o konsystencji galarety. W przypadku nerek, torbiele mogą lokalizować się w warstwie korowej (zewnętrznej) lub rdzennej (centralnej), występować pojedynczo lub mnogo. Najczęściej diagnozowane są przypadkowo w trakcie rutynowo zalecanego badania USG. Czy torbiele nerek są groźne i z jakich powodów powstają?

Jak klasyfikujemy torbiele nerek?

• Torbiel prawdziwa i rzekoma

Najczęściej występującym rodzajem torbieli nerek jest torbiel prawdziwa, która tworzy się wskutek poszerzenia różnych odcinków cewek nerkowych, a ściany jej stanowi tkanka nabłonkowa.

Torbiel rzekoma posiada ściany z tkanki innej niż nabłonkowa, np. tkanki łącznej. W odniesieniu do nerek znamienna większość torbieli to torbiele prawdziwe. Torbiel rzekoma powstaje jedynie w nielicznych przypadkach, np. po urazie nerki. W konsekwencji uderzenia, upadku, stłuczenia, wypadku komunikacyjnego w którym dochodzi do uszkodzenia struktur nerki mogą powstawać krwiaki, lokalizujące się głównie pod torebką nerkową. Po całkowitym rozpuszczeniu skrzepu w miejscu urazu tworzą się zmiany, które w badaniach obrazowych wyglądają na zbiorniki płynowe i określane są mianem torbieli rzekomej nerki.

• Torbiele wrodzone

Przykładem choroby wrodzonej, w której w obrazie nerek już w USG prenatalnym lub wykonanym zaraz po urodzeniu dominują mnogie torbiele o różnej wielkości jest wielotorbielowata dysplazja nerek. Torbiele mogą być zlokalizowane w obrębie jednej lub na obu nerkach. W przypadku usytuowania torbieli w obu nerkach, choroba ma bardzo złe rokowanie i określana jest jako śmiertelna. W przypadku torbieli tylko w obrębie jednej nerki, druga nerka funkcjonuje zazwyczaj prawidłowo, posiadając większe niż standardowo rozmiary i cechy kompensacyjnego przerostu.  Ze względu na fakt, że u pacjenta funkcjonuje jedna nerka (druga z torbielami ulega z czasem zanikowi), podlega on regularnym kontrolom w poradni nefrologicznej.

• Torbiele nabyte

Torbiel prosta nerki to przypadłość znacznego odsetka populacji bez zdiagnozowanej choroby nerek. W mechanizmie powstawania torbieli podejrzewa się udział stanu zapalnego, toczącego się w obrębie narządu. Torbiel prosta występuje u około ~30% osób dorosłych, zwykle pojedynczo oraz diagnozowana jest najczęściej przypadkowo, gdyż zazwyczaj nie daje dolegliwości bólowych. Gdy osiąga rozmiar powyżej 5 cm może być przyczyną dyskomfortu w jamie brzusznej, dolegliwości żołądkowo – jelitowych i uczucia pełności. Poza groźnym powikłaniem, które stanowi zakażenie bakteryjne treści torbieli, nie wymaga leczenia, jedynie okresowej obserwacji.

Nabyta torbielowatość nerek to mnogo występujące torbiele nerek (4 lub więcej) będące konsekwencją zaawansowanych etapów przewlekłej choroby nerek. Częściej niż w przypadku pojedynczych zmian torbiele dają objawy kliniczne w postaci dolegliwości bólowych w okolicy lędźwiowej lub kolki nerkowej. Ze względu na groźne powikłania, łącznie z ryzykiem rozwinięcia się raka nerki, torbiele wymagają regularnego monitorowania.

• Torbiele nerek o uwarunkowaniu genetycznym

W przypadku uwarunkowania genetycznego, przyczyną powstawania mnogich torbieli są mutacje genów, które zaburzają różnicowanie komórek cewek nerkowych. Torbiele uwarunkowane genetycznie, mogą ujawniać się u osób dorosłych – autosomalna dominująca wielotorbielowatość nerek lub u niemowląt – autosomalna recesywna wielotorbielowatość nerek. Wywiad z pacjentem często potwierdza rodzinne występowanie choroby.

Wśród objawów charakterystyczny jest wielomocz, który świadczy o upośledzeniu zdolności nerki do zagęszczania moczu, postępująca niewydolność narządu, nadciśnienie tętnicze, zwiększony obwód brzucha, dolegliwości bólowe okolicy lędźwiowej i jamy brzusznej, krwinkomocz lub krwiomocz.

Charakterystyczną cechą jest występowanie torbieli również na innych narządach np. wątrobie i trzustce. Torbielom towarzyszyć mogą tętniaki (aorty, wewnątrzczaszkowe), zastawkowe wady serca oraz uchyłki jelita grubego. U dorosłych choroba prowadzi do schyłkowej niewydolności narządu jeszcze przed 60. rokiem życia. W przypadku dzieci przebieg choroby i rokowanie są zdecydowanie gorsze. 30% dzieci, które przeżyją pierwszy rok życia rozwija schyłkową niewydolność nerek w przeciągu pięciu lat.

Badania w diagnostyce torbieli nerek

Najważniejszymi badaniami w diagnostyce i monitorowaniu torbieli są badania obrazujące nerki. Wśród nich zalecanym jest USG, tomografia z kontrastem i rezonans magnetyczny. Ważnym elementem diagnostyki są również badania laboratoryjne, mające na celu ocenić stopień upośledzenia narządu. Istotnym jest badanie ogólne moczu ujawniające zaburzenia zagęszczania moczu oraz nasilenie krwinkomoczu/krwiomoczu, ale także pomiar stężenia białka wydalanego z moczem.

Przy genetycznym uwarunkowaniu schorzenia istotny jest wywiad rodzinny oraz skierowanie potomstwa osób chorych na badania genetyczne. Badania genetyczne zaleca się również obciążonym chorobą przyszłym rodzicom planującym posiadanie potomstwa. Pozwalają one na oszacowanie ryzyka urodzenia dziecka obciążonego chorobą i podjęcie świadomej decyzji o rodzicielstwie.

Leczenie torbieli nerek

Torbiele nerek nie manifestujące objawów klinicznych najczęściej podlegają jedynie okresowej obserwacji. W przypadku torbieli uwarunkowanych genetycznie wprowadza się leczenie mające na celu spowolnienie wzrostu torbieli i opóźnienie upośledzenia funkcji filtracyjnej nerek (farmakoterapia przewlekłej choroby nerek). Jeśli torbiele są przyczyną nadciśnienia tętniczego wprowadza się również leczenie normalizujące ciśnienie krwi.

W zaawansowanym etapie choroby, w którym mnogość torbieli prowadzi do schyłkowej niewydolności nerek konieczne jest wdrożenie dializoterapii, czyli cyklicznego usuwania z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii, toksyn oraz nadmiaru wody za pomocą specjalistycznej aparatury.  Jako metodę leczenia stosuje się także przeszczep narządu, który pozwala uwolnić pacjenta od uciążliwej dializoterapii.

Operacyjne usunięcie torbieli wskazane jest tylko w przypadku pęknięcia torbieli, nasilonego krwiomoczu, zakażenia treści torbieli lub ucisku torbieli na inne narządy wywołującego ból brzucha.

Literatura:

1. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
2. Myśliwiec M. (red.). Nefrologia. Wielka interna. Medical Tribune Polska, Warszawa 2017.