Trzeci trymestr ciąży - objawy, przebieg, badania

Trzeci trymestr ciąży trwa od 28 tygodnia ciąży aż do jej zakończenia (fizjologicznie do 40 tygodnia ciąży) i jest ostatnim etapem przed porodem. W 3 trymestrze ciąży dziecko dalej rośnie, rozwija się oraz powinno zacząć zmieniać położenie na główkowe (zwrócić się główką w dół miednicy). Trzeci trymestr ciąży to ostatnia prosta przed porodem, jednak ze względu na coraz większy rozmiar płodu i zmianę jego pozycji może powodować nieprzyjemne dolegliwości i wiązać się ze ogólnym zmęczeniem i pogorszeniem samopoczucia u przyszłej matki.

Kiedy zaczyna się 3 trymestr ciąży?

Trzeci trymestr ciąży zaczyna się na początku 28 tygodnia i trwa do 40 tygodnia, czyli obejmuje 7, 8 i 9 miesiąc ciąży. Należy zaznaczyć, iż czas trwania ciąży można liczyć na różne sposoby: od daty ostatniej miesiączki lub od daty owulacji. W zależności od sposobu liczenia prawidłowa ciąża trwa 40 tygodni (przy obliczaniu daty od ostatniej miesiączki) lub 38 tygodni (przy znanej dacie owulacji). Dodatkowo za fizjologiczny przedział dla rozpoczęcia porodu określa się czas od ukończonego 37 tygodnia ciąży do 42 tygodnia ciąży. Noworodki urodzone przed 37 tygodniem ciąży określa się mianem wcześniaków, natomiast ciążę rozwiązaną po 42 tygodniu mianem ciąży przenoszonej.

Trzeci trymestr ciąży – objawy

W trzecim trymestrze ciąży, niektóre kobiety w miarę zbliżania się terminu porodu odczuwają coraz to większy dyskomfort związany ze wzrostem dziecka. W trzecim trymestrze ciąży u niektórych przyszłych matek mogą wystąpić trudności z wzięciem głębokiego oddechu lub wygodnym ułożeniem podczas snu. Należy pamiętać, że u każdej kobiety ciąża przebiega w odmienny sposób i niektóre ciężarne nawet do samego terminu porodu, mogą nie odczuwać większych dolegliwości. Do niektórych objawów mogących pojawiać się w trzecim trymestrze ciąży należą:

• Uczucie dyskomfortu w obrębie jamy brzusznej. W miarę wzrastania płodu i zajmowania więcej miejsca w brzuchu przez dziecko, mogą pojawić się dolegliwości i dyskomfort w obrębie brzucha. U większości ciężarnych występują trudności z wygodnym ułożeniem do snu w nocy, a u niektórych kobiet trudności z wzięciem pogłębionego oddechu. 
• Ból pleców. Zwiększona masa ciała przez okres ciąży może wywoływać dodatkowy ucisk i obciążenie kręgosłupa powodując uczucie dyskomfortu. Dodatkowo pod koniec trzeciego trymestru u niektórych kobiet może występować dyskomfort w obszarze miednicy. Wynika to z faktu, iż przed porodem organizm wydziela hormon- relaksynę, której funkcją jest rozluźnienie mięśni, stawów i więzadeł w okolicy miednicy, aby ułatwić dziecku przejście przez kanał rodny. Nadmierne rozluźnienie i mobilność w okolicy miednicy może wywoływać dolegliwości bólowe. Jak przetrwać 3 trymestr ciąży? Aby złagodzić dolegliwości bólowe pleców, warto przez cały okres ciąży dbać o dobrą postawę. Zaleca się używanie krzeseł, które zapewniają dobre podparcie pleców oraz spanie na boku z poduszką umieszczoną między nogami.
• Krwawienie. Lekkie krwawienie zauważone pod koniec ciąży może być oznaką rozpoczynającego się porodu. Należy jednak pamiętać, że krwawienie w trzecim trymestrze czasami może być oznaką poważnych komplikacji na przykład: łożyska przodującego (czyli sytuacji, w której łożysko znajduje się nisko i zakrywa szyjkę macicy), odklejenia się łożyska (czyli oddzielenia się łożyska od ściany macicy) lub porodu przedwczesnego. W przypadku zauważenia krwawienia w trzecim trymestrze ciąży należy skontaktować się z lekarzem.
• Skurcze Braxtona- Hicksa. Łagodne skurcze macicy mogą być odczuwalne już od drugiego trymestru ciąży (od około 20 tygodnia ciąży) i są obecne również w trzecim trymestrze ciąży. Skurcze Braxtona-Hicksa służą przygotowaniu macicy do prawdziwego porodu i zazwyczaj nie są tak intensywne jak skurcze porodowe, jedną z głównych różnic jest to, że rzeczywiste skurcze stopniowo stają się coraz częstsze i coraz bardziej intensywne. Niepokojące objawy ciąży w 3 trymestrze? W przypadku utrudnionego oddychania po skurczach, zaczerwienienia na twarzy lub zwiększonej intensywności skurczów należy skontaktować się z lekarzem.
• Zwiększenie rozmiaru piersi. Pod koniec ciąży piersi mogą zwiększyć swoją masę nawet o kilogram. Zaleca się stosowanie odpowiednich biustonoszy podtrzymujących biust, aby odciążać kręgosłup i plecy. W trzecim trymestrze ciąży, blisko terminu porodu można zauważyć wypływające pierwsze pojedyncze krople żółtawego płynu. Płyn wyciekający z piersi określa się mianem siary i jest naturalnym zjawiskiem stanowiącym informację o gotowości piersi do karmienia noworodka.
• Zwiększona ilość wydzieliny z dróg rodnych. W trzecim trymestrze ciąży u części kobiet pojawia się zwiększona ilość wydzieliny z pochwy. Bliżej daty porodu można również zauważyć pojawienie się gęstej, zbitej, zazwyczaj mętnej wydzieliny o zabarwieniu od lekko żółtego przez różowe i czerwone do brązowego. Ta wydzielina nosi nazwę czopu śluzowego i jest oznaką, że szyjka macicy zaczęła się rozszerzać w ramach przygotowań do porodu. Czas odejścia czopa śluzowego rożni się wśród kobiet. U części czop śluzowy odchodzi od kilku do kilkunastu dni przed rozpoczęciem porodu, a u innych ciężarnych kilka godzin przed porodem. W niektórych przypadkach może zdarzyć się, że czop odchodzi stopniowo, lub odchodzi on dopiero na sali porodowej.
• Częste oddawanie moczu i parcie na pęcherz. W trzecim trymestrze ciąży, płód przybiera coraz to większy rozmiar, a jego główka może powodować zwiększony ucisk na pęcherz. U części kobiet w trzecim trymestrze potrzeba oddawania moczu powoduje kilkukrotne wybudzenia podczas snu i nocne wizyty w toalecie. U niektórych ciężarnych zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej może również powodować wyciek moczu podczas kaszlu, kichania, śmiechu czy wykonywania ćwiczeń. Aby zapobiegać wyciekowi moczu zaleca się wizytę w toalecie od razu w momencie poczucia parcia na pęcherz oraz unikanie picia dużej ilości płynów tuż przed snem. Przy odczuwaniu bólu lub pieczenia podczas oddawania moczu należy skontaktować się z lekarzem, ponieważ mogą być to być objawy infekcji dróg moczowych- niebezpiecznych dla rozwijającego się płodu oraz kobiety ciężarnej.
• Występowanie zgagi i zaparć. Zgaga i zaparcia w trzecim trymestrze ciąży są spowodowane zwiększonym stężeniem hormonu progesteronu, którego jednym z działań jest rozluźnienie mięśni gładkich – w tym mięśni znajdujących się przełyku, które utrzymują pokarm i kwas solny w żołądku, oraz mięśni odpowiedzialnych za przesuwanie strawionego pokarmu przez jelita. Aby złagodzić dolegliwości związane ze zgagą, zaleca się jeść częstsze, mniejsze posiłki w ciągu dnia oraz unikanie tłustych, pikantnych i kwaśnych potraw (takich jak owoce cytrusowe). W przypadku zaparć zaleca się spożywanie większych ilości błonnika oraz odpowiednie nawodnienie.
• Pojawienie się hemoroidów. Pojawiające się w drugim lub częściej trzecim trymestrze ciąży hemoroidy to inaczej żylaki odbytu, czyli obrzęknięte żyły tej okolicy. Żylaki odbytu mogą się pojawić ze względu na zwiększony przepływ krwi, zwiększoną masa ciała, a co za tym idzie zwiększony nacisk na żyły okolicy odbytu oraz ze względu na wysokie stężenia progesteronu, który zwiększa podatność żył na rozciąganie. Hemoroidy ustępują zazwyczaj w krótkim czasie po porodzie.
• Rwa kulszowa. Ból promieniujący od dolnej części pleców do pośladków i nóg pojawia się zazwyczaj w trzecim trymestrze ciąży. Rwa kulszowa może być spowodowana zmianami hormonalnymi podczas ciąży oraz wynikać z ucisku coraz to większego płodu na nerw kulszowy. Ból towarzyszący rwie kulszowej może mieć charakter stały lub pojawiać się i znikać. W przypadku rwy kulszowej w ciąży zaleca się delikatne masaże lub fizjoterapię. Rwa kulszowa zwykle ustępuje po urodzeniu dziecka.
• Uczucie duszności i niemożność wzięcia głębokiego oddechu. Podczas ciąży, macica powiększa swój rozmiar i unosi się, aż w trzecim trymestrze ciąży znajduje się tuż pod klatką piersiową, w związku z czym pozostaje mniej miejsca na pełne rozszerzenie płuc, a oddychanie jest utrudnione.
• Występowanie pajączków i żylaków. W trakcie ciąży wzrasta ilość krążącej krwi, co wraz ze zmianami hormonalnymi może sprzyjać pojawieniu się na skórze czerwonych żyłek, zwanych pajączkami. Pajączki ze względu na poziomy hormonów mogą pojawiać się intensywniej w trzecim trymestrze ciąży, jednak znikają zazwyczaj po urodzeniu dziecka. W trakcie ciąży, zwłaszcza w trzecim trymestrze, u niektórych kobiet pojawiają się również żylaki kończyn dolnych.
• Występowanie obrzęków. Łagodne obrzęki w trzecim trymestrze ciąży są zazwyczaj wynikiem nadmiernego zatrzymania wody w organizmie. W celu zmniejszenia obrzęków zaleca się, aby trzymać nogi w pozycji lekko uniesionej, zwłaszcza podczas dłuższego spoczynku oraz snu. W przypadku jeśli obrzęki pojawiają się nagle lub narastają szybko należy bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem – obrzęki mogą być jedną z oznak stanu przedrzucawkowego- niebezpiecznego powikłania ciąży.

Badania w trzecim trymestrze ciąży

Podczas trzeciego trymestru wykonywane są badania laboratoryjne gwarantowane przez Standard organizacyjny opieki okołoporodowej opublikowany w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 2018 roku, który reguluje zakres badań laboratoryjnych finansowanych przez NFZ, wykonywanych na określonych etapach ciąży. Został on opracowany na podstawie wytycznych Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego.

Do badań laboratoryjnych wykonywanych w trzecim trymestrze ciąży u przyszłych mam zalicza się:

• Morfologię ogólną krwi, która wykonywana jest między 27 a 32, 33 a 37 oraz ostatnia, na krótko przed rozwiązaniem – między 38 a 39 tygodniem ciąży.
• Badanie ogólne moczu wykonywane jest pomiędzy 27 a 32, 33 a 37 tygodniem ciąży oraz ostatnie, na krótko przed rozwiązaniem – między 38 a 39 tygodniem ciąży.
• Badanie na obecność przeciwciał anty-D (u kobiet Rh ujemnych), wykonuje się ponownie od 27 do 32 tygodnia ciąży.
• Od 33 do 37 tygodnia ciąży ponawia się badania w kierunku infekcji wirusami HIV, HCV oraz krętkami kiły – VDRL. Dodatkowo zlecane jest badanie w kierunku antygenu HBs, którego obecność świadczy o toczącym się wirusowym zapaleniu wątroby typu B.
• Pomiędzy 35 a 37 tygodniem ciąży należy wykonać badanie mikrobiologiczne – posiew z pochwy i odbytu w kierunku paciorkowców B-hemolizujących. Wykrycie chorobotwórczych bakterii jest wskazaniem do antybiotykoterapii, pozwalającej na uniknięcie zakażenia okołoporodowego groźnego dla zdrowia i życia noworodka. Ponadto niewykryta i nieleczona infekcja dróg rodnych u kobiety w ciąży może doprowadzić do osłabienia worka owodniowego i przedwczesnego porodu.

Badania prenatalne w trzecim trymestrze ciąży

Większość badań prenatalnych za pomocą, których można wykryć wady wrodzone płodu wykonywanych jest w pierwszym i drugim trymestrze ciąży. Do badań prenatalnych wykonywanych w trzecim trymestrze ciąży zalicza się przede wszystkim badanie USG, które pozwala ocenić, czy płód wzrasta i rozwija się prawidłowo. Za pomocą USG w trzecim trymestrze ciąży ocenia się między innymi: wymiary główki płodu (BPD), obwód główki płodu (HC), obwód brzuszka płodu (AC), długości kości udowej i ramiennej (FL i HL), oraz wymiar poprzeczny móżdżku (TCD). Za pomocą aparatu USG możliwe jest również oszacowanie przybliżonej masy dziecka, sprawdzenie położenia i funkcjonowania łożyska oraz ocena ilości płynu owodniowego.

Autor: Lek. med. Katarzyna Lizak

Bibliografia:

1. Położnictwo i ginekologia Tom 1-2 – Grzegorz H. Bręborowicz 2020.
2. How Your Fetus Grows During Pregnancy. The American College of Obstetricians and Gynecologists. https://www.acog.org/womens-health/faqs/how-your-fetus-grows-during-pregnancy
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180001756/O/D20181756.pdf