A, C, D i E – o znaczeniu witamin w Twoim organizmie
Dowiedz się więcej
Właściwości witaminy C - królowej profilaktyki zdrowotnej
Spis treści:
Witamina C cieszy się największą popularnością wśród witamin funkcjonujących w powszechnej świadomości, mimo, że do pozycji lidera nie bez racji dobija się witamina D3. Działanie witaminy C w organizmie człowieka jest wielokierunkowe, choć nie tak omnipotentne jak głoszą internetowe mity. Bezdyskusyjnie jednak, zapewnienie jej pożądanego poziomu w organizmie jest podstawą profilaktyki chorób i postępowania prozdrowotnego.
Witamina C – najważniejsze informacje
Termin: „witamina C” sugeruje, że chodzi o związek egzogenny dla człowieka, czyli taki, którego organizm nie wytwarza w ogóle lub wytwarza w zbyt małej ilości. I rzeczywiście, należymy do tych gatunków, które nie posiadają zdolności syntezy witaminy C, mając za towarzyszy niedoli, m.in. małpy, niektóre ptaki i rasy psów (dalmatyńczyk), świnki morskie i nietoperze owocożerne oraz łososie i pstrągi. Witamina C, czyli kwas L-askorbinowy (ang. L-ascorbic acid; L-AA) lub kwas askorbowy, występuje w znacznych ilościach w organizmach roślinnych. Naturalnie i technicznie syntezowana jest z cukru – D-glukozy. Czysta chemicznie ma postać rozpuszczalnego w wodzie i alkoholu, lekko kwaśnego proszku.
Synteza witaminy C
W organizmach roślin i zwierząt synteza witaminy C przebiega różnymi szlakami. U roślin przemianom podlega bezpośrednio glukoza, u zwierząt pośrednim metabolitem jest kwas glukuronowy. Nazwa kwas askorbinowy pochodzi od słowa scorbutus, łacińskiej nazwy wielonarządowej choroby wywołanej niedoborem witaminy w diecie. Dominujące objawy szkorbutu, najpowszechniej kojarzonego klinicznego efektu deficytu witaminy C, związane są z patologią tkanki łącznej.
Witamina C jest koenzymem uczestniczącym w powstawaniu wiązań poprzecznych tropokolagenu, podstawowego elementu budulcowego tkanki łącznej – kolagenu. Deficyt witaminy blokuje wytworzenie ostatecznej struktury kolagenu, co doprowadza do: zapalnego przerostu dziąseł, rozchwiania i wypadania zębów, samoistnych krwawień, bóle mięśni, stawów i kości czy patologicznych złamań.
Szkorbut, a brak witaminy C
Związek odżywiania ze szkorbutem podejrzewany był w średniowieczu, ale dopiero podczas wielomiesięcznych podróży morskich epoki odkryć geograficznych stał się spektakularną plagą. Objawy szkorbutu u ludzi występują po dwu miesiącach diety pozbawionej witaminy C, podczas gdy rejsy bez zawijania do portów bywały znacznie dłuższe. Pożywieniem podróżników było głównie solone mięso i suchary, gdyż zabierane na pokład jarzyny czy owoce, psuły się po kilku tygodniach. Powszechny wśród załóg szkorbut okrzyknięto „chorobą odkryć”, lecz jego przyczyna czekała na odkrywcę grubo ponad 200 lat.
Okazał się nim pod koniec XVIII w Szkot, James Lind, który wykazując ustąpienie objawów szkorbutu wyłącznie u chorych, którym wprowadzono do diety cytrusy, obdarzony został w XX wieku mianem ojca eksperymentu klinicznego. W angielskiej marynarce nakaz spożywania cytryn w profilaktyce szkorbutu wprowadzono dopiero w XIX w. Ze względu na łatwość przechowywania, cytrusy zastępowano powszechnie kiszoną kapustą.
Witaminę C wyizolował z papryki w 1928 r. Węgier Szent -Görgyie (nagroda Nobla), a 5 lat później opracowano metodę jej syntezy chemicznej.
W jakich produktach spożywczych możemy znaleźć witaminę C?
U człowieka witamina C jest efektywnie wchłaniana z pożywienia, głównie w dwunastnicy i jelicie cienkim. Jej zapasy w organizmie są niewielkie. W największej ilości występuje w organach o intensywnym metabolizmie: wątrobie, trzustce, nadnerczach, mózgu, gruczołach śluzowych i płucach.
Witamina C obecna jest głównie w owocach, warzywach i ziołach. Wbrew obiegowemu przekonaniu, kwaśność owocu czy jarzyny nie świadczy o dużej zawartości witaminy C, lecz o obecności innych, mocniejszych kwasów organicznych. Cytryna, uznawana ze względu kwaśność za sztandarowe źródło witaminy C, zawiera 48-53 mg witaminy w 100 g świeżego miąższu, tyle samo co słodkawy ananas, podczas gdy czarna porzeczka 180 mg/100 g, a szczypiorek do 524 mg/100 g! Rekordziści to owoce rokitnika z 900 mg witaminy w 100 g miąższu oraz owoce róży, dzikiej (Rosa canina) i pomarszczonej (R. rugosa) z wynikiem 426-1157mg/100g.
W Polsce istotnym źródłem witaminy C są również jarzyny: brukselka, brokuły, kapusta, kalafior, a także ziemniaki, które jako spożywane w dużych ilościach są jej znaczącym źródłem. Niestety straty witaminy C podczas gotowania dochodzą do 60%, a podczas przygotowywania surówek do 20%. Z produktów pochodzenia zwierzęcego, znaczniejsze ilości witaminy C znajdują się w podrobach: głównie wątrobie i nerkach.
Jak działanie witaminy C wpływa na organizm?
Najważniejsze rola witaminy C sprowadza się do ochrony komórek organizmu przed stresem oksydacyjnym (funkcja przeciwutleniacza – antyoksydantu) oraz do funkcji aktywatora (koenzymu) enzymów. Witamina C bierze udział w reakcjach wolnorodnikowych, regenerując rodniki hydrofobowych antyoksydantów, takich jak α-tokoferol (witamina E) czy β-karoten (prowitamina A).
Antyoksydacyjne właściwości witaminy C
Jako antyoksydant hamuje utlenianie lipidów, węglowodanów, białek i kwasów nukleinowych. U ludzi, jako donor jonów wodoru (protonów), aktywuje osiem istotnych metabolicznie enzymów: odpowiedzialnych za wspomnianą syntezę kolagenu; za syntezę hormonów steroidowych; karnityny, regulującej metabolizm tłuszczów oraz za syntezę neuroprzekaźników – adrenaliny i norepinefryny. Ponadto, wpływa na przekształcenia hormonów peptydowych i metabolizm hormonu tarczycy – tyrozyny; aktywuje cytochrom P450 odpowiedzialny, m.in. za metabolizm ksenobiotyków, czyli obcych dla organizmu substancji o charakterze trucizn, kancerogenów, mutagenów czy teratogenów; hamuje powstawanie w soku żołądkowym (przy współudziale m.in. Helicobacter pylori) mutagennych N-nitrozozwiązków (nitrozamin); wpływa na wchłanianie wapnia i żelaza; zwiększa przyswajanie żelaza niehemowego poprzez redukcję do formy przyswajalnej w dwunastnicy (żelazo (III) do żelaza (II)).
Udział witaminy C w tych procesach biochemicznych determinuje równowagę fizjologiczną organizmu wpływając, na: aktywność układu odpornościowego (przeciwzakaźną i przeciwnowotworową); ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i nowotworowych; podatność na mutacje genetyczne; włączanie wyłączanie/włączanie genów; gojenie się ran; stabilność psychiczną.
Dzięki silnym zdolnościom antyoksydacyjnym witamina C „wymiata” wolne rodniki (reaktywne formy tlenu), te, powstałe w metabolizmie komórki (endogenne) jaki i pochodzące z zewnątrz (egzogenne), zmniejszając ilość uszkodzeń DNA (mutacje punktowe i delecje) oraz uszkodzeń białek i lipidów, obniżając w ten sposób ryzyko rozwoju nowotworów, zwłaszcza żołądka i przełyku. Ograniczenie utleniania (peroksydacji) lipidów leży u podstaw działania kardioprotekcyjnego witaminy C, zmniejszającego ryzyko choroby wieńcowej i szerzej chorób sercowo-naczyniowych. Istotny wpływ witaminy C na układ krążenia polega na stabilizacji ciśnienia i obniżaniu poziomu glukozy na czczo.
Właściwości witaminy C, a działanie prozdrowotne
Kwestia, czy u ludzi witamina C wywiera działanie przeciwnowotworowe w chorobie zaawansowanej pozostaje tematem dyskusji. Potwierdzenia takiej aktywność dotyczą na razie eksperymentalnych modeli zwierzęcych. Fragmentaryczne obserwacje u ludzi sugerują jedynie, że wysokie dawki kwasu askorbinowego mogą nieść korzyści kliniczne, przykładowo, u chorych na raka trzustki oraz wiązać się z poprawą wyników leczenia raka piersi. Sugeruje się, że witamina C może wywierać efekt przeciw nowotworowy jako inhibitor angiogenezy (powstawania unaczynienia tkanki) niezbędnej do wzrostu litych guzów nowotworowych i rozwoju przerzutów.
Nie znajduje potwierdzenia dość powszechne przekonanie, że witamina C leczy przeziębienia i infekcje grypowe, choć niewątpliwie wywiera w stosunku do nich efekt profilaktyczny ze względu na pozytywny wpływ na układ odpornościowy.
Zapotrzebowanie na witaminę C
Zapotrzebowanie na witaminę C zależne jest przede wszystkim od wieku i płci. Rośnie z wiekiem, a począwszy od 12 roku życia jest nieznacznie większe u mężczyzn. Dla kobiet powyżej 18 roku życia wynosi 75 mg dziennie, dla mężczyzn 90 mg. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na zwiększenie zapotrzebowania jest palenie tytoniu (o 40 mg dziennie), alkoholizm, cukrzyca, nadciśnienie oraz stres. Ciąża i karmienie piersią nieznacznie podnoszą wymagania do, odpowiednio: 85 i 120 mg witaminy C dziennie.
Nadmiar suplementowanej witaminy C jest najczęściej samoistnie usuwany wraz z moczem i w dawkach do 2000 mg na dobę nie bywa szkodliwy.
Bibliografia
https://www.britannica.com/science/vitamin-C
Dr Tomasz Ochałek
