Wole tarczycy - przyczyny, objawy, jak wyglądają?

Wole tarczycy to powiększenie gruczołu tarczowego. Może być widoczne gołym okiem jako zwiększenie obwodu szyi lub niewidoczne dla oka – uchwytne w badaniu ultrasonograficznym (USG). Wole tarczycy często stanowi jedynie defekt kosmetyczny. Niestety w niektórych przypadkach okazuje się być konsekwencją choroby tarczycy. Dlaczego rozwija się wole tarczycy i jakich chorób może być objawem?

Wole tarczycy – przyczyny

Tarczyca jest zlokalizowanym w przedniej części szyi gruczołem układu endokrynnego, odpowiedzialnym za produkcję hormonów regulujących wiele procesów w organizmie. Hormony tarczycowe – tyroksyna T4 i trójjodotyronina T3 – wpływają na funkcje praktycznie wszystkich narządów, regulują tempo przemiany materii, odpowiadają za kondycję skóry i włosów, ale także warunkują prawidłowy rozwój fizyczny i umysłowy. Wole tarczycy może towarzyszyć prawidłowej pracy gruczołu, często jednak związane jest z zaburzeniami w postaci nadczynności lub niedoczynności tarczycy.

• Wole tarczycy towarzyszące prawidłowej pracy tarczycy (eutyreozie)

Wole obojętne, czyli takie, które nie prowadzi do zmiany w ilości produkowanych przez tarczycę hormonów najczęściej jest skutkiem niedoboru jodu. Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do syntezy hormonów tarczycowych. W przypadku jego niedoboru gruczoł kompensacyjnie przerasta po to by wychwycić więcej jodu i zabezpieczyć prawidłową produkcję hormonów. Wole obojętne tarczycy ma charakter schorzenia endemicznego. Oznacza to, że jest charakterystyczne dla mieszkańców rejonów geograficznych ubogich w jod. W Polsce wyeliminowano problem wola obojętnego, charakterystycznego dla południowego regionu kraju (m.in. małopolski), wprowadzając obowiązek jodowania soli kuchennej. Kolejną przyczyną obojętnego wola tarczycy może być dieta, zawierająca dużą ilość goitrogenów, czyli substancji zmniejszających wchłanianie jodu. Przykładem warzyw bogatych w goitrogeny są jarmuż, kapusta, kalafior, brokuły, kalarepa i brukselka.

• Wole tarczycy w niedoczynności (hipotyreozie)

Niedoczynność tarczycy jest stanem, w którym dochodzi do zmniejszenia syntezy hormonów tarczycowych. Epidemiologicznie, najczęściej przyczyną niedoczynności tarczycy jest limfocytarne zapalenie gruczołu, określane mianem choroby Hashimoto, w której proces niszczenia gruczołu wiąże się z wytwarzaniem przez organizm autoprzeciwciał (anty-TPO i anty-TG ) skierowanych przeciwko strukturom tarczycy. Należy jednak zaznaczyć, że wole tarczycy niekoniecznie towarzyszy każdemu przypadkowi niedoczynności gruczołu.

• Wole tarczycy w nadczynności (hipertyreozie)

Nadczynność tarczycy charakteryzuje się wzmożoną syntezą hormonów tarczycowych. Jedną z przyczyn nadczynności jest choroba Gravesa – Basedowa, w której dochodzi do pobudzenia gruczołu przez autoprzeciwciała TRAb. W przypadku choroby Gravesa – Basedowa wole tarczycy jest stałym elementem choroby i stanowi podstawę jej rozpoznania wraz z pozostałymi dwoma objawami: wytrzeszczem gałek ocznych (orbitopatii) i tachykardią, czyli zwiększonym tempem bicia serca.

• Inne przyczyny wola tarczycy

Wśród innych przyczyn wola tarczycy wymienia się; ciążę, stosowanie leków (sulfonamidy, pochodne sulfonylomocznika, tyreostatyki, lit), niedobór selenu, żelaza i witaminy A oraz zmiany nowotworowe w gruczole.

Jak wygląda wole tarczycy?

Zdrowa tarczyca w badaniu USG posiada wymiary nieprzekraczające 20ml u kobiet i 25ml u mężczyzn. Tarczycę przekraczającą objętość 40 ml określa się mianem wola tarczycy znacznego stopnia, w przypadku objętości wynoszącej 100 ml stwierdza się tzw. wole tarczycy olbrzymie. Wg klasyfikacji WHO, we wprowadzonej skali trzystopniowej służącej ocenie wola, stopień 0 oznacza brak wola tarczycy, natomiast stopień 3 to wole, powodujące w widoczny sposób zwiększenie obwodu lub/i kształtu szyi. Powiększenie obwodu szyi może być symetryczne lub jednostronne, co wiąże się z występowaniem zmian odpowiednio w obu lub jednym płacie tarczycy. W badaniach obrazowych wole tarczycy może mieć charakter wola miąższowego (np. w chorobie Hashimoto), guzkowego (wole guzowate tarczycy występuje m.in. w niedoborach jodu), lub guzkowo – miąższowego.

Wole tarczycy zamostkowe

Wole tarczycy zamostkowe jest rodzajem wola, którego obecność stwierdza się w rejonie mostka klatki piersiowej. Wole zamostkowe może nie być widoczne jako zwiększenie obwodu szyi, ale ponieważ „schodzi” do klatki piersiowej stanowi przyczynę innych, doskwierających pacjentom objawów. Najczęściej są to uporczywy kaszel, duszność, chrypka, trudności w trakcie przełykania lub uczucie dławienia. Synonimem zamostkowego wola tarczycy jest wole tarczycy śródpiersiowe.

Wole tarczycy – pierwsze objawy

Wole tarczycy może być całkowicie bezobjawowe, może wiązać się z objawami ucisku tarczycy na struktury anatomicznie sąsiadujące z gruczołem oraz mogą towarzyszyć mu objawy nadczynności lub niedoczynności tarczycy.

Do objawów związanych z samą wielkością wola tarczycy należą: trudności z przełykaniem, duszność, chrypka, uczucie ciasnoty w szyi (wrażenie zbyt ciasnego kołnierzyka), ale także opuchlizna węzłów chłonnych i tkliwość podczas badania tarczycy.

Objawy towarzyszące wolu tarczycy w przebiegu niedoczynności gruczołu są przede wszystkim konsekwencją spowolnienia przemian metabolicznych przez obniżoną syntezę hormonów tarczycowych. Pacjenci uskarżają się na przybieranie kilogramów, zaparcia, uczucie zimna, pogorszenie kondycji skóry i włosów oraz spadek wydolności fizycznej. Objawami choroby mogą być również zmęczenie i senność oraz obrzęk śluzowaty, czyli opuchnięcie twarzy. Wśród objawów wymienia się również osłabienie i ból mięśni oraz stawów, stany depresyjne, problemy z pamięcią, koncentracją oraz zawroty głowy, spowodowane obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi. Panowie doświadczają zaburzeń erekcji i funkcji seksualnych, u kobiet z kolei występują przewlekające się miesiączki.

Objawy towarzyszące wolu tarczycy w przebiegu nadczynności gruczołu wynikają z przyspieszenia metabolizmu i nasilonej syntezy hormonów tarczycowych. Pacjenci tracą na wadze mimo braku wprowadzenia restrykcyjnej diety, skarżą się na stałe uczucie gorąca i nadmierną potliwość, nadpobudliwość ruchową i problemy ze snem. Wśród objawów wymienia się również niepokój, rozdrażnienie, drżenia rąk, biegunki, bóle głowy spowodowane wysokim ciśnienie krwi, podwójne widzenie i obrzęk podudzi. U mężczyzn charakterystyczne są problemy z potencją i płodnością, u kobiet – występują skąpe, bezowulacyjne miesiączki lub dochodzi do ich całkowitego ustania.

Czy wole tarczycy może się zmniejszyć?

Wole tarczycy może się zmniejszyć, jeżeli zostanie wyeliminowana przyczyna powstania wola. W przypadku niedoborów jodu stosuje się odpowiednio dobraną w dawkach suplementację jodem. Niedoczynność tarczycy wymaga leczenia uzupełniającego niedobory hormonów tarczycy. W przypadku nadczynności – farmakoterapia lub leczenie jodem radioaktywnym ma na celu zmniejszenie syntezy nadmiernie produkowanych hormonów. W niektórych przypadkach wola tarczycy (wole olbrzymie, doskwierające wole zamostkowe, wole stanowiące dla pacjenta duży problem w wyglądzie) stosuje się także leczenie operacyjne, polegające na usunięciu części lub całości tarczycy. Leczeniem chorób odpowiedzialnych za powstanie wola tarczycy zajmuje się lekarz endokrynolog.

Bibliografia

1. Goiter. Can AS, Rehman A. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Last Update: August 22, 2022.
2. An update on the pathogenesis of Hashimoto’s thyroiditis. Weetman AP. J Endocrinol Invest. 2021 May;44(5):883-890. doi: 10.1007/s40618-020-01477-1. Epub 2020 Dec 17. PMID: 33332019; PMCID: PMC8049926.
3. Current Diagnosis and Management of Graves’ Disease. Subekti I, Pramono LA. Acta Med Indones. 2018 Apr;50(2):177-182. PMID: 29950539.
4. Powiększenie tarczycy. Kochman M, Jastrzębska H. Medycyna po Dyplomie 2014:10
5. World Health Organization, United Nations Children’s Fund, International Council for the Control of Iodine Deficiency Disorders. Assessment of iodine deficiency disorders and monitoring their elimination. A guide for programme menagers. 3rd ed, Geneva: World Health Organisation; 2007.