Wstrząs hipowolemiczny - co to jest?

Wstrząs hipowolemiczny jest uogólnioną reakcją organizmu na niedostateczny przepływ krwi przez ważne narządy. Powstaje w następstwie znacznego odwodnienia lub utraty krwi. Wymaga szybkiej interwencji medycznej.Wstrząs to stan zagrożenia życia powstający w następstwie niedostatecznego przepływu krwi w tkankach, ich natlenowania i usuwania produktów przemiany materii.

Co to jest wstrząs hipowolemiczny?

Wstrząs hipowolemiczny jest spowodowany spadkiem objętości krwi w naczyniach w wyniku znacznej utraty płynów. Utrata płynów prowadzi do niedokrwienia i niedotlenienia tkanek. Jeśli nie zostanie wyleczony prowadzi do niedokrwiennego uszkodzenia ważnych narządów, ich niewydolności, a w konsekwencji nawet do śmierci.

Wstrząs hipowolemiczny – przyczyny

• krwotok zewnętrzny, czyli wypływ krwi na zewnątrz ciała oraz wewnętrzny, czyli stan gdy krew wydostaje się do wnętrza ciała np. do jamy brzusznej, zwykle spowodowany urazem chociaż nie zawsze. Przyczyną nieurazową może być np. perforacja wrzodu żołądka czy krwotok przy zaburzeniach krzepnięcia krwi.
• utrata płynów przez przewód pokarmowy – najczęstsza przyczyna odwodnienia a w konsekwencji wstrząsu, ma miejsce przy intensywnych wymiotach, biegunce, niedrożności jelit.
• utrata płynów przez nerki – nadmierne przyjmowanie leków moczopędnych, nadmierne wydalanie moczu w przebiegu cukrzycy.
• utrata płynów przez skórę – utrata płynów podczas intensywnego pocenia się np. w suchym i gorącym klimacie, podczas intensywnego wysiłku fizycznego, utrata płynów przy rozległych oparzeniach.
• kwasica ketonowa w cukrzycy.

Wstrząs hipowolemiczny – objawy

Do objawów wstrząsu hipowolemicznego należą:

• silne uczucie pragnienia,
• osłabienie,
• suchość skóry i błon śluzowych,
• w przypadku wstrząsu krwotocznego skóra zimna i wilgotna,
• ból głowy,
• drżenia mięśniowe,
• mała ilość wydalanego moczu,
• przyspieszone tętno,
• dezorientacja, senność,
• utrata przytomności.

U dzieci można ponadto zaobserwować

• osłabienie, rozdrażnienie,
• zapadnięte gałki oczne,
• początkowo wzmożone pragnienie, później niechęć do picia,
• przyspieszenie oddechu i tętna,
• zimne kończyny,
• zmniejszona elastyczność skóry: uchwycony fałd skóry rozprostowuje się powoli.

W badaniach laboratoryjnych pojawia się:

• podwyższone stężenie mocznika i kreatyniny,
• zaburzenia stężenia elektrolitów sodu i potasu: hiper- lub hiponatremia, hiper- lub hipokaliemia,
• kwasica mleczanowa, w przypadku utraty płynów z przewodu pokarmowego może dojść do zasadowicy,
• podwyższona aktywność amylazy,
• w przypadku utraty krwi obniżone stężenie hemoglobiny i wartości hematokrytu – ale dopiero po 1-4 godzinach od początku krwawienia, przy utracie samego osocza następują odwrotne zmiany w tych parametrach.

Do rozpoznania niezbędne jest ponadto wykonanie badań obrazowych jak USG, RTG jamy brzusznej.

Klasyfikacja wstrząsu wywołanego krwotokiem

Dla wstrząsu hipowolemicznego spowodowanego utratą krwi zaproponowano podział na 4 stadia wstrząsu. Podział ten ma ułatwić rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

• stopień I – gdy utrata krwi wynosi poniżej 15%, objawy są minimalne, nie występują żadne mierzalne zmiany w ciśnieniu tętniczym, może wystąpić tylko nieznacznie przyspieszona akcja serca, jednak nie więcej niż do 100 uderzeń na minutę, może wystąpić niepokój.
• stopień II – szacowana utrata krwi 15-30%, może wystąpić tachykardia (przyspieszenie akcji serca) >100 uderzeń /min, przyspieszenie oddechu, skóra blada, może wystąpić poczucie lęku i pobudzenie.
• stopień IIII – przy utracie krwi 30-40%, akcja serca przyspiesza do 120-140 uderzeń/min., oddech przyspiesza, występuje obniżone ciśnienie krwi, obniżone wydalanie moczu, zmieniony stan psychiczny – splątanie .
• stopień IV – przy utracie krwi powyżej 40% tętno przyspiesza do >140 uderzeń/min., następuje dalsze obniżanie ciśnienia krwi, skóra jest blada i zimna, senność aż do utraty przytomności.

Wstrząs hipowolemiczny – postępowanie i leczenie

Istotne dla właściwego wdrożenia odpowiedniego postępowania jest ustalenie przyczyny wstrząsu. Na początku ważne jest rozróżnienie przyczyn krwotocznych od niekrwotocznych. W przypadku wstrząsu o etiologii krwotocznej kolejnym etapem jest zlokalizowanie źródła krwawienia i jego zahamowanie oraz uzupełnienie ubytku krwi krążącej, osocza krwi (przetoczenie preparatów krwiopochodnych lub krwiozastępczych).

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/hipowolemia-objawy-przyczyny-leczenie/

W przypadku wstrząsu hipowolemicznego niekrwotocznego konieczne jest przetoczenie płynów o odpowiednim składzie elektrolitowym i objętości zależnie od przyczyny oraz stanu pacjenta. Wśród przetaczanych płynów istotną rolę odgrywają tzw. krystaloidy i koloidy, czyli wodne roztwory soli mineralnych, soli kwasów organicznych i węglowodanów płyny zawierające substancje nie tylko uzupełniające utracone płyny, ale i wypełniające łożysko naczyniowe w celu przywrócenia efektywności krążenia krwi. W tym celu stosowane są również koloidy, które są roztworami makrocząsteczek (np. albuminy, żelatyny, dekstranu), które pełnią również rolę preparatów osoczozastępczych i zwiększających objętość osocza.

Wstrząs hipowolemiczny – pierwsza pomoc

Ponieważ jest to stan zagrożenia życia wszystkie te czynności powinny być przeprowadzane w trybie nagłym w warunkach intensywnego nadzoru medycznego. Konieczne jest monitorowanie wszystkich parametrów życiowych: pracy serca, ciśnienia krwi tętniczej, ilości wydalanego moczu, stanu psychicznego czy obecności obrzęków. Niezbędne jest również monitorowanie skuteczności leczenia za pomocą badań laboratoryjnych.

Wstrząs hipowolemiczny u dzieci

Jest najczęściej spotykanym rodzajem wstrząsu. Często początkowo rozwija się niezauważalnie. Wynika to z różnic anatomicznych i fizjologicznych dzieci, przede wszystkim z większej procentowej zawartości wody w organizmie niż u osób dorosłych. Stąd wynika większa wrażliwość na utratę wody i elektrolitów, zwłaszcza w warunkach zwiększonego zapotrzebowania, zwiększonej utraty lub współistnienia choroby przewlekłej (np. przewlekłej biegunki, nietolerancji pokarmowej, zaburzeń wchłaniania czy trudności w ssaniu i połykaniu), która upośledza mechanizmy regulacyjne.

Powikłania wstrząsu

Zaburzenia przepływu krwi skutkuje niedokrwieniem, niedotlenieniem, a w konsekwencji uszkodzeniem ważnych dla życia narządów: mózg, nerki, mięsień sercowy. Prowadzi do powstania zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej pod postacią kwasicy mleczanowej. Skutki wstrząsu zależą od tempa jego narastania (szybkości utraty krwi lub płynów), wcześniejszych schorzeń pacjenta oraz od szybkości podjętych działań medycznych.

Rokowanie będzie zależało od ilości utraconych płynów oraz od przyczyny, które je spowodowało. Osoby z łagodniejszym stopniem wstrząsu będą szybciej wracały do zdrowia, w cięższych stopniach uszkodzenie narządów może być nieodwracalne.

Zapobieganie

Nie zawsze jesteśmy w stanie zapobiec wystąpieniu wstrząsu hipowolemicznego. Na pewno możemy starać się dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu w czasie przebywania w ciepłym otoczeniu, przy wysokiej gorączce, przy intensywnym wysiłku fizycznym, podczas biegunki i wymiotów. Należy również odpowiednio dbać o uzupełnianie płynów u osób starszych, które nie zawsze prawidłowo odczuwają pragnienie oraz u małych dzieci, które bardzo szybko ulegają odwodnieniu i są na nie szczególnie wrażliwe.

Pytania i odpowiedzi

Czy wstrząs hipowolemiczny może wystąpić w wyniku utraty krwi z innych źródeł niż trauma, np. z przewodu pokarmowego lub układu moczowego?

Wstrząs hipowolemiczny może wystąpić nie tylko w sytuacji krwotoku, ale też w sytuacji utraty płynów innymi drogami: przez przewód pokarmowy, przez układ moczowy czy przez skórę, nazywany jest wstrząsem niekrwotocznym i stanowi znaczny odsetek przyczyn tego wstrząsu.

Jakie są możliwe długoterminowe konsekwencje wstrząsu hipowolemicznego, jeśli nie zostanie on odpowiednio leczony i jak można je monitorować?

Wstrząs jest stanem zagrożenia życia a jego konsekwencją zależą od rozległości zaburzeń, szybkości rozpoznania i wdrożenia postępowania leczenia. Jego długoterminowe konsekwencje zależą od tego do jakich zaburzeń w jego trakcie doszło. Do najpoważniejszych należą uszkodzenia niedokrwienne narządów np. serca czy nerek. Monitorowanie odległych następstw jest zależne od tego jakiego narządu funkcjonowanie uległo zaburzeniu.

Czy istnieją różnice w objawach wstrząsu hipowolemicznego między dorosłymi a dziećmi? Ze względu na różnice fizjologiczno-anatomiczne u dzieci szybciej dochodzi do utraty płynów, do rozwoju odwodnienia i w konsekwencji do wstrząsu hipowolemicznego. Im młodsze dziecko tym bardzie narażone na zaburzenia wodno-elektrolitowe. Nawet wymioty i biegunka w przebiegu infekcji przewodu pokarmowego mogą doprowadzić do ciężkiego odwodnienia i nawet wstrząsu. U dzieci wstrząs często początkowo przebiega niezauważalnie, by następnie zacząć gwałtowanie narastać.