Zapalenie jamy ustnej - najważniejsze informacje o wybranych postaciach choroby

Zapalenie jamy ustnej może być wywołane przez szereg czynników. Może mieć podłoże wirusowe, bakteryjne lub grzybicze. Stan zapalny rozwija się w wyniku działania niektórych leków. Do jego powstania predysponują również urazy mechaniczne, jak drażnienie błony śluzowej źle dobraną protezą.

Zapalenie jamy ustnej – objawy

Mimo że stan zapalny jamy ustnej może być wywołany przez różne czynniki, to wszystkie przypadki mają zbliżony obraz kliniczny. Typowymi objawami zapalenia jamy ustnej są: nieprzyjemny zapach z ust, pieczenie, dyskomfort, a nawet ból, który może być na tyle uciążliwy, że uniemożliwia przyjmowanie pokarmów, a niekiedy nawet płynów. W wyniku toczącego się stanu zapalnego jamy ustnej dochodzi do zmiany zabarwienia błony śluzowej – staje się ona żywoczerwona, pojawiają się obrzęk, tkliwość, zwiększona wrażliwość na różne pokarmy, zwłaszcza pikantne, a niekiedy nawet nadżerki i owrzodzenia. Niektórym rodzajom zapalenia jamy ustnej towarzyszą charakterystyczne dla nich objawy, które ułatwiają postawienie rozpoznania.

Grzybicze zapalenie jamy ustnej

Grzybicze zapalenie jamy ustnej wywołane jest przeważnie przez drożdżaki z rodzaju Candida, w tym gatunek Candida albicans, czyli bielnika białego. W sposób szczególny na nadmierne namnażanie się tych grzybów narażone są osoby o obniżonej odporności, po antybiotykoterapii, w starszym wieku i niemowlęta, osoby niedożywione, zmagające się z chorobami metabolicznymi, niedoczynnością gruczołów ślinowych, po radioterapii. Choroba może mieć charakter ostry lub przewlekły, któremu sprzyjają m.in.: niewłaściwa higiena protez, ciągłe noszenie uzupełnień protetycznych, źle dopasowane, stare protezy. Grzybicze zapalenie w jamie ustnej charakteryzuje się występowaniem na błonie śluzowej białych/kremowych grudek, nalotów o konsystencji zsiadłego mleka. Zbudowane są one ze złuszczonych komórek nabłonkowych, grzybni drożdżaków, komórek układu odpornościowego. Po usunięciu białego nalotu uwidacznia się podkrwawiająca błona śluzowa.

Wirusowe zapalenie jamy ustnej

Stan zapalny w jamie ustnej może mieć podłoże wirusowe. Czynnikiem sprawczym mogą być m.in.: wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV), wirus brodawczaka ludzkiego (HPV), wirus Epsteina-Barr (EBV), cytomegalowirus (CMV). W wirusowym zapaleniu jamy ustnej pojawiają się pęcherze, nierzadko wypełnione płynem surowiczym. W wyniku ich pękania dochodzi do powstania bolesnych nadżerek. U chorych obserwuje się podwyższenie temperatury ciała, a dolegliwości bólowe mogą sięgać nawet do gardła. Szczególnym rodzajem stanu zapalnego jamy ustnej o podłożu wirusowym jest opryszczkowe zapalenie jamy ustnej wywołane przez wirus opryszczki typu 1 (HSV-1). Charakterystyczne pęcherzyki rozwijają się na wargach, po wewnętrznej stronie policzków, w okolicy kątów ust, w gardle. Ich pojawienie się poprzedzone jest gorączką. Choroba ta powstaje w wyniku aktywacji infekcji wirusami bytującymi już w zwojach nerwowych w wyniku spadku odporności gospodarza. Może on zostać wywołany m.in. przemęczeniem, współistnieniem innych chorób, nasłonecznieniem lub wyziębieniem, stresem.

Kontaktowe zapalenie jamy ustnej

Kontaktowe zapalenie jamy ustnej to choroba o podłożu alergicznym. Dochodzi do niej w wyniku nadwrażliwości na określone składniki. Za powstawanie alergii odpowiadać mogą środki przeznaczone do higieny jamy ustnej – pasty do zębów, płyny do płukania ust, nici dentystyczne, elementy protez stomatologicznych. Czynnikami uczulającymi mogą być również: żywność, leki czy dym tytoniowy. Kontaktowe zapalenie jamy ustnej związane jest z typem IV reakcji nadwrażliwości, czyli z nadwrażliwością opóźnioną.

Aftowe zapalenie jamy ustnej

Aftowe zapalenie jamy ustnej, zwane zwyczajowo aftami, przedstawić można jako otwarte owrzodzenie na błonie śluzowej jamy ustnej, języka, warg, z wytworzeniem miejscowego stanu zapalnego. Typowe dla tego rodzaju zapalenia są niewielkich rozmiarów, okrągłe, czerwone nadżerki. Choroba ma charakter nawracający. Do jej powstania predysponują: gorączka, stres, zmiany hormonalne, niedobór witaminy B12, żelaza lub kwasu foliowego, podrażnienia, obniżona odporność. Afty rozwinąć się mogą w wyniku urazu mechanicznego powstałego podczas zabiegów higienizacyjnych czy przypadkowo (lub celowo z powodu autoagresji) w wyniku przygryzienia policzka lub języka. Aftowemu zapaleniu jamy ustnej może towarzyszyć powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.

Wrzodziejące zapalenie jamy ustnej

Wrzodziejące zapalenie jamy ustnej to choroba o przewlekłym przebiegu z okresami remisji i nawrotów. W przeważającej większości dotyczy kobiet dojrzałych, w piątej, szóstej dekadzie życia. Wrzodziejące zapalenie jamy ustnej to stosunkowo rzadko występująca choroba błony śluzowej o charakterze owrzodzeń i nadżerek. Zmiany mogą pojawić się na błonie śluzowej policzków, dziąseł, na wargach, języku, czy podniebieniu twardym. Sporadycznie w przebiegu choroby dochodzi do zajęcia skóry, błon śluzowych narządów płciowych, spojówek. Głównym podłożem choroby jest reakcja autoimmunologiczna. W badaniach stwierdzane są przeciwciała skierowane przeciwko antygenom jądrowym komórek warstwy podstawnej nabłonka wielowarstwowego płaskiego.

Wysiękowe zapalenie jamy ustnej

Wysiękowe zapalenie jamy ustnej najczęściej obserwowane jest u dzieci w wieku niemowlęcym. Do powstania choroby dochodzi w wyniku przenoszenia do jamy ustnej chorobotwórczych drobnoustrojów poprzez wkładanie nieumytych rąk do buzi. Wysiękowemu zapaleniu jamy ustnej poza typowymi objawami towarzyszą czerwone plamy na śluzówce, które mogą krwawić. Dziecko jest niespokojne i rozdrażnione. Może gorączkować i odmawiać jedzenia. Podczas choroby trzeba zadbać o jego nawodnienie, aby nie dopuścić do odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. I. Molenda, Z. Kozłowski, Przewlekłe wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej. Opis przypadku, „Dental Forum” 2014, nr 2, s. 107–112.
2. M. Nowak, Dolegliwości błony śluzowej jamy ustnej najczęściej występujące u dzieci i młodzieży, „Forum Stomatologii Praktycznej” 2019, nr 50. Online: https://www.praktycznastomatologia.pl/artykul/dolegliwosci-blony-sluzowej-jamy-ustnej-najczesciej-wystepujace-u-dzieci-i-mlodziezy [dostęp: 21.10.2022].
3. M. Szulc, Grzybicze zapalenie jamy ustnej, „Medycyna po Dyplomie” 2020, nr 11. Online: https://podyplomie.pl/medycyna/35398,grzybicze-zapalenie-jamy-ustnej [dostęp: 21.10.2022].