Znaczenie diagnostyczne lutropiny (LH)

Hormon luteinizujący (lutropina, LH) jest wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej. Jest częścią szlaku podwzgórze-przysadka-gonady regulującego czynność gruczołów płciowych. Uwalnianie LH jest pobudzane przez hormon uwalniający gonadotropinę (GnRH), a hamowane przez estrogen u kobiet i testosteron u mężczyzn. Hormon luteinizujący wpływa na dojrzewanie komórek rozrodczych zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.  U mężczyzn LH wywołuje produkcję testosteronu przez jądra. U kobiet wyzwala produkcję hormonów płciowych w jajnikach, reguluje cykl miesiączkowy, odgrywa rolę w owulacji, produkcji progesteronu i w zagnieżdżeniu komórki jajowej w macicy.

Poziom LH jest niski we wczesnym dzieciństwie i zaczyna wzrastać przed okresem dojrzewania.

U kobiet występują wahania poziomu LH w trakcie cyklu miesięcznego. Najwyższe stężenia występują w okresie okołoowulacyjnym (ok. 12-14 dnia przy cyklu 28-dniowym), dlatego należy wykonać badanie w tym czasie w przypadku monitorowania owulacji.

Niedobór lutropiny

Niedobór LH prawie zawsze występuje razem z niedoborem hormonu folikulotropowego FSH ze względu na wspólne miejsce wydzielania. Wiele stanów prowadzi do jego niedoboru, ale izolowany niedobór LH występuje rzadko i najczęściej związany jest ze stosowaniem egzogennego testosteronu. Nieleczony niedobór hormonu luteinizującego prowadzi do niepłodności, a jeśli wystąpi przed okresem dojrzewania, nie rozwiną się cechy płciowe. U mężczyzn pociąga to za sobą niedobór testosteronu, a to z kolei do utraty masy mięśniowej, utraty gęstości kości i utraty popędu płciowego. U kobiet niedobór LH prowadzi do zaburzeń miesiączkowania lub wtórnego braku miesiączki, obniżenia gęstości mineralnej kości oraz zwiększenia ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Obraz kliniczny niedoboru LH zależy od momentu jego wystąpienia — przed czy po okresie dojrzewania. Niedobór może być wrodzony lub nabyty, może mieć przyczynę podwzgórzową lub przysadkową.

• zespół Kallmanna – wrodzony niedobór, spowodowany mutacją prowadzącą do braku dojrzewania płciowego, brakiem drugorzędnych cech płciowych.
• hipogonadyzm hipogonadotropowy – charakteryzuje się niskim stężeniem hormonów płciowych, może mieć charakter idiopatyczny czyli o nieustalonej przyczynie, polega na całkowitym braku lub zmniejszonym wydzielaniu LH i FSH pod wpływem GnRH. Może wystąpić pod wpływem stresu, intensywnego wysiłku fizycznego lub ekstremalnej utraty wagi. Często występuje u młodych kobiet i jest przyczyną wtórnego braku miesiączku u 30% kobiet. W przebiegu idiopatycznego hipogonadyzmu obserwuje się obniżenie libido i zaburzenia erekcji u mężczyzn oraz wtórny brak miesiączki u kobiet.
• przyczyny przysadkowe – obejmują guzy przysadki, hiperprolaktynemię, infekcje i stany zapalne, urazy i udary mózgu. Wszystkie wymienione schorzenia mogą prowadzić do obniżenia stężenia LH i FSH, najczęściej w wyniku zaburzonej produkcji lub wydzielania, a w przypadku hiperprolaktynemii — do ich wtórnego zahamowania.

Typowe objawy guza przysadki obejmują bóle głowy, zaburzenia widzenia, brak miesiączki i mlekotok u kobiet, a także impotencję, niepłodność oraz hipogonadyzm u mężczyzn.

Nadmiar lutropiny

Przyczyny wysokiego stężenia LH

U kobiet:

• niewydolność jajników,
• zaburzenia chromosomalne: zespół Turnera,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• guz przysadki
• okres menopauzy.

U mężczyzn:

• zaburzenia chromosomalne: zespół Klinefeltera,
• guz komórek rozrodczych,
• hipogonadyzm hipergonadotropowy – polega na braku produkcji hormonów płciowych przez gonady (jajniki, jądra) co skutkuje wzrostem wydzielania GnRH oraz LH i FSH. Przyczyną może być: uszkodzenie jąder z powodu urazu, chemio- i radioterapii, powikłania zakażenia wirusem świnki.

Leczenie niedoboru LH

Leczenie niedoboru LH zależy od wieku płci oraz od oczekiwanego wyniku w zakresie płodności. Jest zależne również od przyczyny wywołującej ten niedobór.

U chłopców przed okresem pokwitania terapia zastępcza testosteronem stymuluje rozwój płciowy.

U mężczyzn po okresie dojrzewania leczenie uzupełniające testosteronem pozwala wyeliminować objawy hipogonadyzmu, a także pomaga w leczeniu schorzeń związanych z jego niedoborem jak. Anemia, zmniejszona gęstość kości czy zmiany nastroju. U mężczyzn planujących ojcostwo podawanie hormonu uwalniającego gonadotropinę GnRH wspomaga poprawę płodności.

Należy pamiętać, że na efekt leczenia trzeba poczekać nawet do 2 lat i może być zróżnicowany.

U dziewcząt przed okresem pokwitania terapia estrogenowa stymuluje rozwój płciowy i wejście w okres dojrzewania. U kobiet planujących ciążę owulacja jest indukowana za pomocą gonadotropin w połączeniu z terapią estrogenową.

W przypadkach obniżonego poziomu LH u kobiet na tle stresowym, objawy ustępują zazwyczaj po redukcji stresu lub zastosowaniu skutecznych strategii radzenia sobie z jego wpływem. Również przyrost masy ciała niweluje objawy hipogonadyzmu wywołanego obniżeniem zawartości tkanki tłuszczowej.

Zaburzenia czynności przysadki mózgowej leczy się w zależności od etiologii i rodzaju zaburzeń hormonalnych.

Leczenie podwyższonego stężenia LH

Leczenie podwyższonego stężenia LH również zależy od przyczyny. Terapia dobierana jest indywidualnie, z uwzględnieniem wieku pacjenta oraz jego planów prokreacyjnych. W przypadku kobiet z przedwczesnym ustaniem czynności jajników podstawowym leczeniem jest hormonalna terapia zastępcza, czyli stosowanie preparatów estrogenowo-progesteronowych. W przypadku zespołu policystycznych jajników zastosowanie znajduje lek przeciwcukrzycowy metformina oraz leczenie hormonalne w postaci leków antyandrogennych.

Zarówno więc w przypadku nadmiaru jak i niedoboru lub braku LH, poza leczeniem przyczynowym, podstawą jest wyrównanie zaburzeń hormonalnych.

Kiedy wykonać oznaczenie LH?

U kobiet:

• przy diagnostyce problemów z zajściem w ciążę – gdy pomimo regularnego współżycia po roku nie udało się zajść w ciążę,
• monitorowaniu owulacji przy staraniach o zajście w ciążę – dostępne są testy do badania w próbce moczu wzrostu stężenie LH wyzwalającego owulację,
• diagnostyce nieregularnych miesiączek bądź zatrzymania miesiączki,
• przy ustalaniu wejścia w okres okołomenopauzalny – następuje wtedy wygaszanie owulacji i wzrost stężenia LH.

U mężczyzn:

• diagnostyka niepłodności,
• diagnostyka niskiej liczby plemników w nasieniu,
• w przypadku niskiego libido,
• poszukiwanie przyczyny niskiego poziomu testosteronu.

Oznaczenie LH u dzieci stosuje się w diagnostyce przedwczesnego lub opóźnionego dojrzewania płciowego. Oznaczenia stężenia LH wraz z innymi hormonami przysadkowymi jest wykorzystywane również do diagnostyki funkcji przysadki mózgowej i wykrywania ewentualnych zmian w jej obrębie.

Oznaczenie hormonu luteinizującego nie powinno być jedynym badaniem podczas oceny funkcjonowania układu rozrodczego czy przysadki. Złotym standardem jest oznaczanie innych hormonów przysadki: FSH, prolaktynę, TSH a także hormony płciowe: estradiol, progesteron, testosteron, DHEA-S czy AMH u kobiet. Ze względu na rytmiczne wydzielanie LH, u kobiet miesiączkujących jego oznaczenie powinno być wykonywane w ściśle określonym dniu cyklu.

Pytania i odpowiedzi

1. Czy wysoki poziom LH zawsze oznacza owulację – czy może być też objawem zaburzeń hormonalnych?

LH oznaczane w połowie cyklu oznacza owulację, ale może być również sygnałem występowania zaburzeń: niewydolności jajników, zespołu policystycznych jajników czy guza przysadki.

2. Jak poziom LH wygląda u kobiet po menopauzie – i czy ma wtedy znaczenie kliniczne?

Menopauzę rozpoznaje się na podstawie objawów oraz braku miesiączki. Nie jest niezbędne do diagnostyki oznaczanie LH oraz FSH za wyjątkiem kobiet, u których podejrzewa się przedwczesną menopauzę, czyli występującą przed 45 rokiem życia. W czasie premenopauzy, czyli po pojawieniu się objawów naczynioruchowych (uderzenia gorąca, napadowe pocenie się, zmienność nastrojów, kołatanie serca) wzrasta poziom FSH natomiast LH pozostaje na poziomie I fazy cyklu. Po ustaniu miesiączkowania jego poziom również wzrasta i uzyskuje maksymalny poziom po 1-3 latach od menopauzy.

3. Czy LH ma wpływ na libido zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn?

LH u mężczyzn warunkuje produkcję testosteronu, który związany jest z odczuwaniem libido. Jednak u kobiet LH wraz z jego cyklicznymi zmianami w czasie cyklu miesiączkowego również związany jest z odczuwanym przez nie libido. Co ma szczególne znaczenie w dniach poprzedzających owulację.

4. W jaki sposób stres może zakłócać wydzielanie LH i wpływać na płodność?

Stres wywołuje wzrost poziomu hormonu uwalniającego kortykotropinę (CRH) co z kolei działa hamująco na uwalnianie GnRH z podwzgórza. Konsekwencją jest wzrost LH i również FSH.