Cholesterol całkowity

Pomiar stężenia cholesterolu całkowitego, (TC, CHOL), badanie przesiewowe cholesterolu, oceniające ryzyko  rozwoju miażdżycy i chorób układu sercowo-naczyniowego w skali SCORE oraz ryzyka hipercholesterolemii (podejrzenia rodzinnej hipercholesterolemii). Na podstawie stężenia TC wyliczane jest stężenie LDL (LDL-C) nie-HDL (nie-HDL-C).Stężenie TC we krwi jest uzależnione od metabolizmu lipoprotein, syntezy tkankowej oraz zawartości w spożywanych produktach. Cholesterol w 30% pochodzi z pożywienia, a w 70% z syntezy de novo w wątrobie i jelitach. Jest składnikiem błon komórkowych oraz prekursorem hormonów sterydowych: kortyzolu, aldosteronu, progesteronu, estrogenu i  testosteronu, witaminy D i kwasów żółciowych. Jako składnik błon komórkowych jest istotny dla procesu przewodzenia impulsów nerwowych oraz komórkowych mechanizmów układu odpornościowego. Cholesterol całkowity obejmuje trzy frakcje: lipoproteinę niskiej gęstości, LDL (ang. ang. low-density lipoprotein); lipoproteinę wysokiej gęstości, HDL  oraz  łącznie,  lipoproteinę bardzo małej gęstości,  VLDL (ang. very low density lipoprotein) i lipoproteinę o pośredniej gęstości, IDL (ang. intermediate density lipoprotein). Cholesterol we krwi transportowany jest w postaci lipoprotein, przy czym jego największa pula – 70% jest transportowana przez LDL, stąd stężenie TC w przybliżeniu odzwierciedla ilość cholesterolu w tych lipoproteinach.  Wzrost stężenia cholesterolu całkowitego jest charakterystyczny dla hiperlipoproteinemii (dyslipidemii) przebiegających ze zmianami w składzie ilościowym poszczególnych frakcji lipoprotein (klasyfikacja Fredricksona). Hiperlipidemie mogą być uwarunkowane genetycznie (hiperlipidemie pierwotne) lub mieć charakter wtórny, wynikający z takich schorzeń jak cukrzyca, choroby nerek, niedoczynność tarczycy, bądź nadużywania alkoholu i stosowania leków (beta-blokery, diuretyki tiazydowe, kortykosteroidy).
 

Podwyższone stężenia: hiperlipoproteinemie 

- pierwotne (genetycznie uwarunkowane)

- wtórne: niedoczynność tarczycy, nadużywanie alkoholu, choroby wątroby, cukrzyca, leki (diuretyki tiazydowe, kortykosteroidy, beta-blokery), choroby nerek.

Obniżone stężenie: przewlekłe głodzenie, nadczynność tarczycy, stan ostrej fazy (w ostrej fazie zawału), zespoły złego wchłaniania, gastroenteropatie, niewydolność wątroby, a-beta-lipoproteinemia, nowotwory. 

Dieta, leki obniżające cholesterol.

Cholesterol to tłuszczowy związek chemiczny, który pełni w ludzkim organizmie wiele istotnych funkcji. Zbyt wysokie stężenia tej substancji we krwi są jednak związane ze wzrostem ryzyka wystąpienia wielu chorób, szczególnie schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Badanie cholesterolu całkowitego pozwala na oznaczenie stężeń cholesterolu we krwi wraz z podziałem na poszczególne frakcje (tzw. „dobry” i „zły cholesterol”). Kiedy należy wykonać badanie cholesterolu całkowitego, na czym polega ten test diagnostyczny, o czym mogą świadczyć nieprawidłowe wyniki pomiaru oraz jak obniżyć cholesterol w sytuacji, gdy jego poziomy przekraczają górną granicę normy?

Cholesterol to substancja chemiczna, którą zalicza się do lipidów. Związek ten uczestniczy w wielu procesach biochemicznych oraz przemianach metabolicznych, które stale zachodzą w organizmie człowieka. Odpowiedni poziom cholesterolu we krwi jest niezbędny do właściwego przebiegu m.in. procesów takich jak:

• Produkcja określonych hormonów (szczególnie hormonów płciowych – zarówno męskich, jak i żeńskich),
• Synteza kortykosteroidów w nadnerczach,
• Prawidłowe formowanie błon komórkowych (cholesterol odpowiada za ich sztywność i odporność mechaniczną),
• Utrzymywanie właściwego funkcjonowania komórek nerwowych poprzez budowę otoczek mielinowych,
• Uczestnictwo w syntezie witaminy D,
• Ochrona skóry przed wysychaniem i nadmierną utratą wody,
• Wytwarzanie w wątrobie żółci, która jest niezbędna do prawidłowego trawienia tłuszczów pokarmowych.

W badaniach laboratoryjnych oznaczane mogą być stężenia kilku frakcji związków tłuszczowych obecnych we krwi. Podczas przeprowadzania pomiaru poziomu cholesterolu całkowitego, TC (ang. total cholesterol) we krwi żylnej oznaczane są następujące parametry:

• Lipoproteina wysokiej gęstości (HDL – ang. high density lipoprotein, tzw. „dobry cholesterol”),
• Lipoproteina niskiej gęstości (LDL – ang. low density liporotein, tzw. „zły cholesterol”),
• Łącznie - lipoproteina pośredniej gęstości (IDL, ang. intermediate density lipoprotein ) oraz lipoproteina bardzo małej gęstości (VLDL, ang. very-low-density lipoprotein).

Popularne określenia „dobry” i „zły cholesterol” odnoszą się kolejno do frakcji HDL oraz LDL lipoprotein. Nazewnictwo to wynika z faktu, że zbyt wysokie stężenia frakcji LDL znacząco zwiększają ryzyko rozwoju miażdżycy oraz związanych z nią powikłań kardiologicznych. Frakcja HDL związana jest ze zmniejszeniem ryzyka tych schorzeń, stąd określenie „dobry cholesterol”.

Na stężenia cholesterolu oraz innych związków tłuszczowych we krwi ma wpływ wiele czynników, w tym metabolizm oraz stosowana przez daną osobę dieta i poziom aktywności fizycznej. 70-80% puli cholesterolu syntetyzowane jest przez komórki organizmu, głównie wątroby (tzw. cholesterol endogenny); 20-30% pochodzi z zewnątrz  (cholesterol egzogenny). Spożywanie dużych ilości pokarmów bogatych w tłuszcze oraz siedzący tryb życia sprzyjają zaburzeniom  stężeń poszczególnych frakcji cholesterolu we krwi. Ta jednostka chorobowa nazywana jest dyslipidemią. Badanie stężenia cholestrolu całkowitego powinno być wykonywane regularnie przez osoby dorosłe, jako badanie profilaktyczne. Dzięki wczesnemu wykryciu zaburzeń w obrębie stężeń cholesterolu możliwe jest wdrożenie właściwego postępowania, które zmniejszy ryzyko rozwoju miażdżycy lub ograniczy dalszy postęp choroby, zmniejszając ryzyko różnego typu powikłań zdrowotnych.

Z czasem niewykryta oraz nieleczona dyslipidemia może prowadzić do rozwoju miażdżycy. W przebiegu miażdżycy nadmierne ilości cholesterolu (w szczególności frakcji lipoprotein LDL) odkładają się w obrębie ścian naczyń krwionośnych tworząc tak zwane „blaszki miażdżycowe”. Obecne w naczyniach blaszki zwężają ich światło oraz utrudniają prawidłowy przepływ krwi. W konsekwencji tego zjawiska może dochodzić do zaburzeń ukrwienia narządów zaopatrywanych przez naczynia tętnicze dotknięte procesem chorobowym oraz postępującego pogarszania się ich funkcjonowania w wyniku przewlekłego niedotlenienia. Mechanizm ten jest przyczyną rozwoju przewlekłej choroby wieńcowej (nazywanej także przewlekłą chorobą niedokrwienną serca). W tym schorzeniu dochodzi do zmniejszenia światła naczyń wieńcowych, odpowiadających za ukrwienie mięśnia sercowego. Typowe objawy przewlekłej choroby wieńcowej obejmują m.in. ból w klatce piersiowej, pogorszoną tolerancję wysiłku, duszność przy aktywności fizycznej. Warto zaznaczyć, że w wielu przypadkach pierwszym objawem miażdżycy naczyń wieńcowych jest zawał mięśnia sercowego. Jest to stan chorobowy, w którym światło naczynia wieńcowego (na skutek np. wykrzepiania krwi na blaszce miażdżycowej) zostaje całkowicie zamknięte, co prowadzi do ostrego niedokrwienia mięśnia sercowego. Zawał serca stanowi bezpośrednie zagrożenie życia – z tego powodu nigdy nie należy ignorować nagłego pojawienia się dolegliwości bólowych w klatce piersiowej i każdorazowo należy uzyskać niezwłoczną pomoc lekarską.

Przeprowadzenie oznaczenia stężeń cholesterolu całkowitego we krwi zaleca się wszystkim osobom dorosłym ok. raz w roku do raz na kilka lat, jako element podstawowej profilaktyki zdrowotnej. W określonych przypadkach korzystne może być przeprowadzenie dodatkowych badań diagnostycznych. Dokładny zakres profilaktyki powinien być ustalany indywidualnie przez lekarza, z uwzględnieniem dodatkowych obciążeń zdrowotnych pacjenta oraz jego współwystępujących stanów chorobowych. Do rozwoju dyslipidemii może dochodzić u osób obu płci w każdym wieku. Szczególną uwagę na poziom cholesterolu całkowitego we krwi powinny zwracać osoby zaliczające się do tzw. grup ryzyka. Pacjenci, którzy wykazują czynniki zwiększające ryzyko rozwoju miażdżycy powinni w sposób regularny wykonywać badania umożliwiające wczesne wykrycie tego schorzenia. Do czynników ryzyka wystąpienia zaburzeń stężeń cholesterolu oraz związanych z nimi powikłań sercowo-naczyniowych zaliczane są m.in.:

• Rodzinna historia występowania dyslipidemii,
• Palenie papierosów lub/oraz innych wyrobów tytoniowych,
• Współwystępowanie cukrzycy lub stanu przedcukrzycowego,
• Współwystępowanie nadciśnienia tętniczego,
• Nadwaga oraz otyłość,
• Zaburzenia czynności nerek,
• Siedzący tryb życia,
• Płeć męska,
• Dieta zwierające duże ilości tłuszczów nasyconych,
• Niski stopień aktywności fizycznej,
• Zaburzenia funkcjonowania tarczycy,
• Zaburzenia pracy wątroby,
• Wiek powyżej 45 roku życia.

Badanie stężeń cholesterolu całkowitego przeprowadzane jest w próbce krwi żylnej pacjenta, która najczęściej pobierana jest z naczynia zlokalizowanego w dole łokciowym. Przyjmuje się, że badanie profilu lipidowego powinno być przeprowadzane w warunkach codziennej aktywności i odżywiana się badanej osoby. Ponieważ przez około 16 godzin na dobę ludzie nie są na czczo, próbek krwi do rutynowego wykonania tych badań nie trzeba pobierać na czczo (Wytyczne PTL/KLRWP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021). O ile jednak ocena parametrów lipidowych we krwi pobranej nie na czczo jest zalecana w ogólnych badaniach przesiewowych ryzyka, to u osób z zespołem metabolicznym, cukrzycą lub hipertriglicerydemią wyliczane LDL-C z próbek pobranych nie na czczo powinno się interpretować z ostrożnością (Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej). Ponieważ osoba decydująca się na wykonanie lipidogramu w panelu badań przesiewowych może nie uświadamiać sobie  wspomnianych zastrzeżeń, zasadne wydaje się wykonywanie  lipidogramu na czczo zgodnie poprzednimi zalecaniami: pobranie krwi do omawianego testu wykonane w godzinach porannych, na czczo, tak aby ostatni posiłek został spożyty w dniu poprzedzającym badanie przed godziną 18:00.

Przed zgłoszeniem się na pobranie krwi zaleca się także wypicie większej ilości wody, co umożliwi lepsze wypełnienie łożyska naczyniowego krwią oraz ułatwi proces pobierania krwi.

W celu właściwej interpretacji wyników badania cholesterolu całkowitego należy zestawić otrzymane rezultaty z wartościami referencyjnymi, które umieszczone są na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Pełna, kompleksowa interpretacja wyników badania wymaga konsultacji lekarskiej. Dokładne omówienie otrzymanych danych należy przeprowadzić po zestawieniu ich z wynikami innych badań laboratoryjnych. Należy także uwzględnić m.in. współwystępujące obciążenia chorobowe pacjenta, jego historię choroby, przyjmowane leki oraz dodatkowe uwarunkowania, które mogą wpływać na stężenia cholesterolu oraz innych związków tłuszczowych we krwi. Uzyskanie konsultacji lekarskiej jest niezbędne w przypadku, gdy któryś z badanych parametrów nie mieści się w zapisanych na dokumentacji granicach normy. Zjawisko to może świadczyć o rozwoju różnego typu schorzeń oraz wymaga szybkiego ustalenia przyczyn.

Wykrycie wysokich stężeń cholesterolu całkowitego może mieć wiele przyczyn. Najczęstszą przyczyną tej nieprawidłowości są opisane powyżej czynniki ryzyka, takie jak m.in. nieprawidłowy sposób odżywiania się, siedzący tryb życia oraz współwystępująca nadwaga. Do rozwoju hipercholesterolemii może dochodzić także w przebiegu niektórych chorób, jak m.in. niedoczynność tarczycy oraz różnego typu zaburzenia funkcjonowania nerek i wątroby. Występuje także hipercholesterolemia warunkowana w sposób genetyczny, jak np. hipercholesterolemia rodzinna lub hipercholesterolemia wielogenowa – o występowaniu tego typu zaburzeń może świadczyć pojawienie się nieprawidłowych stężeń cholesterolu u osób młodych, niewykazujących czynników ryzyka.

W celu ustalenia przyczyn hipercholesterolemii konieczne może być przeprowadzenie dodatkowych testów laboratoryjnych. Dokładny zakres pogłębionej diagnostyki ustalany jest każdorazowo przez lekarza w sposób indywidualny, optymalny dla danej osoby. Ustalenie przyczyn zbyt wysokich stężeń cholesterolu jest istotne ze względu na dobór właściwej metody leczniczej oraz zaplanowanie dalszego postępowania medycznego.

Dobór właściwej metody leczenia zbyt wysokich stężeń cholesterolu we krwi zależny jest od wielu czynników. Podstawowym czynnikiem decydującym o sposobie leczenia jest stopień nasilenia zaburzeń lipidowych. W przypadku niewielkiego przekroczenia górnej granicy normy dla stężeń cholesterolu odpowiednim leczeniem może być wyłącznie zmiana trybu życia, wdrożenie większej ilości aktywności fizycznej oraz zmiana nawyków żywieniowych pacjenta. W określonych przypadkach lekarz może zadecydować o konieczności dołączenia odpowiedniej farmakoterapii. Obecnie stosowane jest kilka grup leków, które mają na celu obniżenie stężenia cholesterolu we krwi. Najbardziej właściwa metoda postępowania uzależniona jest także od dodatkowych czynników zdrowotnych, takich jak m.in. wiek, współwystępujące choroby (szczególnie nerek oraz układu krążenia), a także przyjmowane dotychczas leki. Leczenie hipercholesterolemii każdorazowo musi być konsultowane z lekarzem. W przypadku otrzymania zaleceń należy ściśle ich przestrzegać i pod żadnym pozorem nie podejmować się samodzielnej modyfikacji schematów leczenia farmakologicznego.

Zbyt niskie wartości cholesterolu we krwi mogą pojawić się w przebiegu m.in. niewyrównanej nadczynności tarczycy, uszkodzenia wątroby lub na skutek długotrwałej, wyniszczającej choroby. Znaczące obniżenie stężeń tego związku tłuszczowego może występować także jako konsekwencja przyjmowania zbyt dużych ilości leków z grupy statyn lub innych substancji mających działanie obniżające poziom cholesterolu we krwi. Nie w każdym przypadku zbyt niskie stężenia cholesterolu stanowią powód do obaw – niskie wartości cholesterolu LDL są korzystne dla zdrowia. W przypadku zbyt niskich stężeń cholesterolu HDL warto zasięgnąć porady lekarskiej w celu wyjaśnienia przyczyn tej nieprawidłowości.