Homocysteina

 Pomiar stężenia homocysteiny (HCY) wykorzystuje się w ocenie ryzyka chorób o podłożu miażdżycowym i zakrzepowym. Wysoki poziom HCY w osoczu jest istotnym czynnikiem ryzyka wystąpienia: choroby wieńcowej, zawału serca, miażdżycy tętnicy szyjnej, miażdżycy tętnic obwodowych, miażdżycy tętnic mózgowych, udaru mózgu, zakrzepicy żylnej i zatorowości tętnicy płucnej. Oznaczenie HCY jest zalecane u osób z wysokim ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych: cierpiących na nadciśnienie, nadwagę, palaczy, z podniesionym poziomem lipidów, chorych na niewydolność nerek, cukrzycę, z zespołem metabolicznym, chorobami sercowo-naczyniowymi w historii rodzinnej.HCY jest aminokwasem syntetyzowanym w organizmie z metioniny i stanowi produkt pośredni w procesie syntezy cysteiny. Może być również wykorzystana do wytwarzania metioniny przy udziale kwasu foliowego i witaminy B12.
Niedobory witamin B12, B6 i  kwasu foliowego prowadzą do wzrostu stężenia HCY.
Wysoki poziom HCY w krążeniu może mieć również charakter wrodzony (homocystynuria, polimorfizm genu reduktazy metyleno-tetrahydrofolianowej). Homocysteina powoduje degradację i hamuje tworzenie głównych składników naczyń: kolagenu, elastyny, i proteoglikanów, prowadząc do zmian architektury naczynia, a tym samym wpływając na jego funkcję. W wysokich stężeniach HCY ulega autoutlenianiu i reaguje z reaktywnymi formami tlenu,  prowadząc do uszkodzenia komórek endotelium, co zwiększa ryzyko formowania zakrzepów. 

Przyczyny wzrostu stężenia: niedobór witamin: B12, B6, kwasu foliowego; homocystynuria, polimorfizm genu reduktazy metyleno-tetrahydrofolianowej (MTHFR), palenie, cukrzyca, upośledzona funkcja nerek, niedoczynność tarczycy, upośledzone wchłanianie jelitowe, chroniczne zapalenie jelita, uboga dieta, leki przeciwpadaczkowe, methotrexate, teofilina.

Leczenie specyfikami zawierającymi  S-adenozylo-metioninę może prowadzić do fałszywego zawyżenia wyników.

Homocysteina to aminokwas obecny we krwi obwodowej. Oznaczenie stężeń tego związku podczas badania homocysteiny przeprowadzane jest m.in. w celu oceny ryzyka rozwoju różnego typu chorób układu sercowo-naczyniowego. Dodatkowo pomiar poziomu homocysteiny może być wykorzystywany podczas diagnozowania określonych, wrodzonych zaburzeń metabolicznych. Jakie funkcje pełni homocysteina, na czym polega badanie homocysteiny, kiedy należy oznaczyć poziom homocysteiny oraz o czym świadczy zbyt wysoka homocysteina?

Homocysteina to związek biochemiczny, który zaliczany jest do grupy aminokwasów. W ludzkim organizmie powstaje on na drodze rozkładu białek, które zawierają w sobie inny, określony aminokwas – metioninę. Zarówno metionina, jak i homocysteina (będąca produktem jej rozkładu) zawierają w sobie atom siarki. Po powstaniu homocysteiny wewnątrz komórek transportowana jest ona do krwi, gdzie jej stężenie może zostać oznaczone.

Homocysteina w dużych ilościach wywiera niekorzystne działanie na organizm. Z tego powodu jej stężenie musi być ściśle kontrolowane. Do obniżenia ilości homocysteiny we krwi dochodzi m.in. w nerkach, gdzie aminokwas ten ulega filtracji z krwi do moczu, z którym następnie jest wydalany z organizmu. Homocysteina przekształcana jest także do cysteiny – aminokwasu uczestniczącego w syntezie wielu białek ludzkiego organizmu. Reakcja ta wymaga obecności określonych enzymów oraz właściwych stężeń witaminy B6 (pirydoksyna), która stanowi jeden z kofaktorów reakcji przemian homocysteiny.

Dodatkowo homocysteina może zostać z powrotem przekształcona do metioniny, jeżeli zachodzi taka potrzeba metaboliczna. W tym procesie uczestniczą inne witaminy z grupy B – witamina B12 (kobalamina) oraz B9 (kwas foliowy). Z tego powodu właściwe stężenia obydwu tych witamin są niezbędne do utrzymywania prawidłowych, niskich stężeń homocysteiny w ludzkim organizmie.

W prawidłowych warunkach homocysteina stanowi fizjologiczny produkt rozkładu aminokwasów, którego stężenia we krwi utrzymywane są na ściśle określonych poziomach. W przebiegu niektórych schorzeń może jednak dochodzić do nadmiernego wzrostu stężenia homocysteiny we krwi, co związane jest z ryzykiem rozwoju określonych powikłań zdrowotnych.

Przeprowadzenie badania homocysteiny pozwala na wczesne wykrycie nieprawidłowych, zbyt wysokich stężeń tego aminokwasu we krwi oraz wdrożenie właściwego postepowania profilaktycznego, które zmniejszy ryzyko rozwoju powikłań zdrowotnych.

Podwyższone wartości homocysteiny we krwi (nazywana hiperhomocysteinemią) mogą w sposób niekorzystny wpływać na przebieg wielu reakcji komórkowych. Prowadzi to do zwiększonego ryzyka rozwoju schorzeń takich jak m.in.:

• Zakrzepica,
• Otępienie naczyniopochodne,
• Choroba Alzhaimera,
• Miażdżyca,
• Zawał mięśnia sercowego,
• Udar mózgu.

W celach profilaktycznych zaleca się wykonywanie szeregu badań, które mogą uwidocznić nieprawidłowości zwiększające ryzyko chorób sercowo0naczyniowych. Obejmują one regularne przeprowadzanie podstawowych badań laboratoryjnych, takich jak m.in. lipidogram, pełna morfologia krwi żylnej oraz podstawowe badania oceniające funkcjonowanie nerek i wątroby. Oznaczenie stężenia homocysteiny może także być przydatne jako element profilaktyki zdrowotnej, jednak na ten moment nie jest rutynowo zlecane.

Przeprowadzenie badania poziomu homocysteiny szczególnie zalecane jest osobom, które prezentują dodatkowe czynniki ryzyka rozwoju chorób układu krążenia, w szczególności miażdżycy. Są to m.in.:

• Obciążenie genetyczne (występowanie chorób serca w rodzinie),
• Hiperlipidemia (wysokie stężenie związków tłuszczowych we krwi),
• Cukrzyca oraz stan przedcukrzycowy,
• Otyłość,
• Palenie wyrobów tytoniowych,
• Nadciśnienie tętnicze,
• Niski stopień aktywności fizycznej,
• Przewlekłe narażenie na stres,
• Siedzący tryb życia.

Badanie homocysteiny stanowi podstawowe narzędzie diagnostyczne podczas rozpoznawania hiperhomocysteinemii pierwotnych. Jest to grupa chorób warunkowanych genetycznie, w przebiegu których dochodzi do zaburzeń metabolicznych w obrębie szlaków odpowiedzialnych za przetwarzanie metioniny oraz homocysteiny. Przykładową postacią tego schorzenia jest np. niedobór enzymu syntazy beta-cystationowej. Ze względu na ryzyko powikłań opisanych powyżej niezwykle istotne jest wczesne postawienie rozpoznania tych defektów metabolicznych oraz wdrożenie właściwego leczenia, które pozwoli na obniżenie poziomów homocysteiny we krwi.

Ze względu na różne metody analityczne dokładne normy homocysteiny mogą różnić się pomiędzy poszczególnymi laboratoriami. W celu interpretacji wyników badania stężenia homocysteiny we krwi należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym, który umieszczany jest na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Podobnie jak w przypadku większości badań laboratoryjnych pełna interpretacja wyników tego testu wymaga zestawienia ich z wynikami innych badań, stanem klinicznym pacjenta, jego dodatkowymi uwarunkowaniami zdrowotnymi, stosowanymi lekami itp. Z tego powodu najlepiej jest skonsultować się z lekarzem, który poza omówieniem otrzymanych wyników zaplanuje także dalsze postępowanie medyczne – zarówno w zakresie diagnostyki, jak i ewentualnego leczenia.

Zbyt niski poziom homocysteiny we krwi jest zjawiskiem dość rzadkim, o nie do końca przebadanym znaczeniu klinicznym. Hipohomocysteinemia może wystąpić w przebiegu stosowania niewłaściwej diety, ubogiej w metioninę oraz cysteinę, które znajdują się przede wszystkim w mięsie. Niektóre prace sugerują, że stan ten może wynikać ze zbyt wysokich wartości witamin B w organizmie, na przykład na skutek nadmiernej, nieprawidłowej suplementacji tych substancji. Niskie stężenia homocysteiny mogą prowadzić do zwiększonego ryzyka rozwoju neuropatii obwodowych, jednak dokładny związek tej nieprawidłowości z poszczególnymi jednostkami chorobowymi nadal jest przedmiotem badań.

Wysoka homocysteina może wynikać z wielu czynników. Jednym z możliwych źródeł tej nieprawidłowości są wrodzone zaburzenia enzymów odpowiedzialnych za przetwarzanie tego aminokwasu. O wiele częściej etiologia hiperhomocysteinemii jest jednak wtórna, czyli rozwija się podczas życia pacjenta. Możliwe przyczyny wysokich stężeń homocysteiny we krwi to m.in.:

• Niedobory witamin uczestniczących w metabolizowaniu homocysteiny – witamin B9, B6 oraz B12,
• Stosowanie niektórych leków, które mogą blokować przetwarzanie homocysteiny, jak np. metotreksat,
• Choroba Addisona-Biermera,
• Niektóre schorzenia nowotworowe, np. rak jajnika,
• Nasilona łuszczyca,
• Przewlekła niewydolność nerek.

W celu obniżenia stężeń homocysteiny oraz zmniejszenia ryzyka rozwoju powikłań jej wysokich wartości należy przestrzegać ogólnych zaleceń związanych z profilaktyką chorób sercowo-naczyniowych. Dodatkowo, niektóre badania wykazały korzystny wpływ suplementacji witamin B6, B9 oraz B12 na obniżenie wartości homocysteiny we krwi. Podobnie jak w przypadku innych suplementów nie należy ich stosować bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem, jako że nieprawidłowe dawkowanie tych preparatów może prowadzić do wystąpienia szeregu działań niepożądanych.