OB

Odczyn Biernackiego (OB), określający szybkość sedymentacji erytrocytów w próbce wynaczynionej krwi, jest nieswoistym badaniem krwi przydatnym w diagnostyce szeregu chorób przewlekłych przebiegających ze stanem zapalnym (m.in. jak infekcja, uraz, zaburzenia układu odpornościowego, choroby nowotworowe czy stany patologiczne – dysproteinemie krwi).  Podniesiony wynik wskazuje na przewlekłą patologię wpływającą na zmiany składu krwi – głównie obecność białek ostrej fazy i zmiany stężenia globulin, przyśpieszających szybkości opadania krwinek czerwonych. Podwyższony OB towarzyszy wielu chorobom i zaburzeniom, takim jak: bakteryjne (głównie) choroby zakaźne, choroby zapalne tkanki łącznej (kolagenozy) i naczyń, choroby nerek, niedobory białkowe, zespoły utraty białka, nowotwory nabłonkowe, choroby układu krwionośnego (szpiczak, białaczki, czerwienica, anemia, zmiany jakościowe erytrocytów). Na wynik OB wpływa również skład elementów morfotycznych krwi. OB stanowi podstawę dla przesiewowej oceny nieprawidłowości wynikających z dysproteinemii (zaburzenia stężenia i proporcji frakcji białek oraz obecności paraprotein, nieprawidłowych białek pochodnych immunoglobulin, fibrynogenu etc.) lub znacznych zmian ilościowych elementów morfotycznych, co odbija się na szybkości opadania krwinek czerwonych w wystandaryzowanym układzie pomiarowym. Białka osocza oddziałują z powierzchnią erytrocytów, zmieniając zewnętrzny potencjał ich błony komórkowej lub, jak w przypadku przeciwciał klasy IgM i fibrynogenu, bezpośrednio łącząc erytrocyty. Mechanizmy te wpływają na stopień agregacji erytrocytów, a tym samym na ich prędkość opadania w osoczu.

Leki przeciwzapalne, dekstrany (w ciągu 2 tyg. po zakończeniu terapii), leki antykoncepcyjne - podwyższenie wartości OB; ciąża - podwyższenie wartości OB (nawet do 45 mm/h).

Podwyższone wartości: zakażenia bakteryjne, posocznica (sepsa); stany zapalne np.: nerek, trzustki, jelit; schorzenia autoimmunologiczne; martwica tkanek (np. zawał serca); urazy; dysproteinemie: szpiczak mnogi, makroglobulinemia, zespół nerczycowy; choroby nowotworowe: przerzuty nowotworowe, białaczki, chłoniaki.
Wartości fałszywie wysokie: miesiączka, środki antykoncepcyjne, ciąża, hiperlipoproteinemia, niedokrwistość.
Obniżone wartości: czerwienica prawdziwa, krioglobulinemia, mikrosferocytoza, stany zwiększonej produkcji erytropoetyny.

Wartości fałszywie niskie: leki przeciwzapalne.

OB, czyli odczyn Biernackiego, w piśmiennictwie wskaźnik sedymentacji erytrocytów, SER (ang. erythrocyte sedimentation rate) to jeden z parametrów laboratoryjnych krwi, które często oznaczane są w diagnostyce różnego typu schorzeń i badaniach okresowych. Wskaźnik ten związany jest ze stanem zapalnym w organizmie, niezależnie od jego bezpośredniej przyczyny. W większości przypadków badanie OB wykonywane jest jednoczasowo z innymi testami laboratoryjnymi, takimi jak m.in. morfologia krwi obwodowej lub oznaczenie stężenia CRP. Czym dokładnie jest OB, kiedy należy wykonać badanie OB oraz o czym może świadczyć podwyższone OB?

OB, czyli odczyn Biernackiego to parametr laboratoryjny krwi, który polega na pomiarze szybkości opadania erytrocytów w próbce. Angielska nazwa tego badania to ESR, czyli tempo sedymentacji erytrocytów (erythrocyte sedimentation rate). Badanie OB to jeden z najbardziej podstawowych testów diagnostycznych wykonywanych w celu rozpoznania stanu zapalnego w organizmie. Test ten jest szybki, łatwo dostępny oraz wszechstronny. Należy jednak pamiętać, że cechuje się  dość niską swoistością – oznacza to, że nie jest w stanie określić źródła stanu zapalnego. Z tego powodu badanie OB najczęściej przeprowadzane jest jednoczasowo z innymi badaniami, które pozwalają  na  wskazanie etiologii schorzenia zapalnego.

W fizjologicznych warunkach zdrowia, tempo opadania erytrocytów w ochłodzonej próbce krwi jest dość powolne. W przypadku obecności w organizmie stanu zapalnego, we krwi znajdują się względnie duże ilości różnego typu czynników prozapalnych, w tym tzw. białek ostrej fazy. Ich  obecność przyspiesza  proces aglomeracji oraz sedymentacji erytrocytów, co skutkuje wzrostem wartości parametru OB. Warto pamiętać, że do zaburzeń wartości OB może dochodzić nie tylko w przebiegu różnego typu schorzeń, ale także w wyniku ciąży, miesiączki, stosowania określonych grup leków lub po różnego typu urazach i operacjach chirurgicznych. Prawidłowy wynik badania OB nie wyklucza rozwoju choroby – wyniki tego testu zawsze powinny zostać zestawione ze stanem klinicznym oraz rezultatami innych badań.

CRP, czyli białko C-reaktywne (ang. C-Reactive Protein) to inny parametr stanu zapalnego, który często wykorzystywany jest w tym samym celu co badanie OB. CRP zalicza się do tzw. białek ostrej fazy. Są to substancje produkowane przez wątrobę w odpowiedzi na pojawienie się czynnika zapalnego w  organizmie. Podobnie jak badanie OB, oznaczenie stężenia CRP we krwi nie wskazuje dokładnie  źródła  stanu zapalnego. Podwyższone wartości zarówno jednego, jak i drugiego parametru mogą wskazywać na występowanie m.in. różnego typu infekcji, chorób autoimmunologicznych, martwicy tkanek lub też schorzeń nowotworowych.

Ze względu na powolność zmian, oznaczenie OB, w porównaniu z pomiarem stężenia CRP we krwi wykazuje przewagę w rozpoznawania i monitorowania przewlekłych chorób o charakterze zapalnym. Najogólniej przyjmuje się, że zaostrzenie przebiegu monitorowanej choroby łączy się ze wzrostem OB. CRP natomiast jest wskaźnikiem szybszym, przydatnym w diagnostyce stanów zapalnych nagłych i krótkotrwałych Warto pamiętać, że OB może ulegać zaburzeniom w przypadku określonych stanów fizjologicznych, takich jak np. ciąża. Decyzja co do wyboru parametru diagnostycznego każdorazowo uzależniona jest od całościowego obrazu klinicznego i powinna zostać podjęta przez lekarza prowadzącego dany przypadek.

Przeprowadzenie badania OB zalecane jest w przypadku podejrzenia choroby, która przebiega ze stanem zapalnym. Stan zapalny jest nieswoistą aktywacją układu odpornościowego w odpowiedzi na czynnik wyzwalający, którym mogą być m.in.:

• Różnego typu infekcje, wywołane przez wirusy, bakterie lub pasożyty,
• Schorzenia autoimmunologiczne, wynikające z zaburzeń układu odpornościowego,
• Różnego typu choroby nowotworowe,
• Martwica tkanek, wywołana np. niedokrwieniem (m.in. zawał mięśnia sercowego),
• Choroba zakrzepowo-zatorowa.

Oznaczenie OB krwi żylnej może zostać zlecone w diagnozowaniu przyczyn wielu dolegliwości. Najogólniej wskazaniami jest diagnostyka schorzeń przebiegających z zapaleniem oraz dysproteinemią. Ze względu na szerokie zastosowanie tego badania trudno jest wymienić precyzyjny zestaw objawów, który powinien stanowić bezpośrednie wskazanie do pomiaru OB.

W przypadku nasilonego stanu zapalnego, niezależnie od jego źródła może dojść do wystąpienia dolegliwości takich jak m.in.:

• Podwyższona temperatura ciała (gorączka),
• Uogólnione pogorszenie samopoczucia,
• Uczucie zmęczenia,
• Bóle głowy,
• Zwiększona potliwość,
• Bóle mięśni i stawów,
• Pogorszenie apetytu.

Oznaczenie wartości OB zlecane bywa także w celu kontrolowania skuteczności wdrożonego leczenia chorób przewlekłych, przebiegających ze stanem zapalnym. Należy jednak pamiętać, że OB reaguje z pewnym opóźnieniem w stosunku do przyczyny  przyspieszenia sedymentacji  krwinek, czyli wzrostu wyniku.

Oznaczenie OB przeprowadzane jest w próbce krwi żylnej pacjenta. Materiał do badania najczęściej pobierany jest z żyły zlokalizowanej w dole łokciowym. Przeprowadzenie badania OB nie wymaga specjalnego przygotowania – nie występuje konieczność stawienia się na badanie na czczo. Przed pobraniem krwi warto zadbać o prawidłowy stan nawodnienia organizmu, jako że zwiększy to wypełnienie łożyska naczyniowego krwią oraz ułatwi proces pobierania krwi. Ze względu na możliwe,  dodatkowe testy przeprowadzane podczas tej samej wizyty przed pobraniem warto skonsultować się z lekarzem zlecającym badania, jako że inne testy mogą wymagać specjalnego przygotowania przez pacjenta.

Każde laboratorium medyczne może stosować nieco odmienny zakres norm dla każdego z badanych parametrów. Z tego powodu w celu interpretacji wyników badania OB należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem norm referencyjnych, które każdorazowo umieszczane są na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Warto mieć na uwadze, że norma OB zależna jest od wieku oraz płci osoby badanej. Dla mężczyzn prawidłowe wartości OB są nieco wyższe niż dla kobiet.

W przypadku otrzymania rezultatów odbiegających od norm zaznaczonych na dokumentacji należy skonsultować się z lekarzem. W celu ustalenia źródła tych nieprawidłowości może być konieczne przeprowadzenie dodatkowych badań laboratoryjnych, których dokładny zakres zależny jest m.in. od objawów prezentowanych przez pacjenta, jego historii choroby oraz współwystępujących obciążeń zdrowotnych.

Obniżenie wartości OB poniżej dolnego zakresu normy można zaobserwować m.in. w przebiegu zwiększonej liczby krwinek czerwonych, występującej np. w czerwienicy prawdziwej. Dodatkowo, zbyt niskie OB (czyli spowolnienie tempa odpadania krwinek czerwonych) może pojawić się w przebiegu anemii sierpowatej, niewydolności krążenia oraz różnego typu zaburzeń krzepnięcia krwi. Wykrycie przyczyn obniżonego OB wymaga pogłębionej diagnostyki. Warto mieć na uwadze, że niektóre leki stosowane na stałe (takie jak m.in. aspiryna lub glikokortykosteroidy) także mogą prowadzić do obniżenia się wartości OB.

Podwyższona wartość OB wskazuje na występowanie w organizmie osoby badanej stanu zapalnego. Do rozwoju stanu zapalnego może prowadzić wiele chorób oraz zaburzeń funkcjonowania organizmu. Przykładowe przyczyn podwyższonego OB to m.in.:

• Infekcje wywoływane przez różne patogeny,
• Dna moczanowa,
• RZS (reumatoidalne zapalenie stawów),
• Przebyty zawał serca,
• Schorzenia nerek,
• Zatrucia metalami ciężkimi,
• Stan po rozległym urazie lub operacji chirurgicznej,
• Określone schorzenia onkologiczne.

Metody obniżania OB zależne są od bezpośredniej przyczyny odpowiedzialnej za wzrost tego parametru. W niektórych przypadkach, jak np. proste infekcje wirusowe parametr ten będzie ulegał samoistnemu obniżeniu wraz z ustępowaniem schorzenia. Inne choroby mogą wymagać wdrożenia specjalistycznego postępowania medycznego, które każdorazowo musi być ustalane wraz z lekarzem.