Arytmia serca - objawy, przyczyny, rodzaje, leczenie

Arytmie to inaczej zaburzenia częstości uderzeń serca lub zaburzenia rytmu serca (np. rytmy niemiarowe), w związku z tym arytmie mogą dotyczyć zbyt szybkiego, zbyt wolnego bicia serca, lub nieregularnego (niemiarowego) rytmu serca. Zaburzenia rytmu serca (arytmia serca) pojawiają się, gdy sygnały elektryczne koordynujące bicie serca działają nieprawidłowo.

Arytmia serca – co to?

Wadliwe przekazywanie sygnałów elektrycznych w sercu jest przyczyną arytmii. Może powodować: zbyt szybkie bicie serca (tachykardię patologiczną), zbyt wolne bicie serca (bradykardię) lub jego nieregularną pracę. W prawidłowych, fizjologicznych warunkach przyspieszenie bicia serca podczas aktywności fizycznej lub w sytuacji stresowej i jego zwolnienie podczas odpoczynku lub snu jest normą.

Jednak nieadekwatny zbyt szybki i/lub nieregularny rytm serca może powodować, że serce nie będzie pompowało wystarczającej ilości krwi do organizmu, co z kolei objawiać się może zawrotami głowy, omdleniami lub innymi dolegliwościami.

Arytmia nadkomorowa, arytmia komorowa, arytmia napadowa? Poznaj rodzaje arytmii serca

Zaburzenia rytmu serca można sklasyfikować według szybkości bicia serca (tętna), wyróżniamy:

• Tachykardię, czyli szybkie bicie serca, gdzie tętno w spoczynku jest większe niż 100 uderzeń serca na minutę.
• Bradykardię, czyli wolne bicie serca, gdzie tętno spoczynkowe wynosi mniej niż 60 uderzeń na minutę.

Wśród zaburzeń pracy serca, przebiegających ze zbyt szybkim jego rytmem, czyli wśród tachykardii wyróżnia się między innymi:

• Migotanie przedsionków

W migotaniu przedsionków chaotyczne przekaźnictwo elektryczne w sercu skutkuje szybką i nieskoordynowaną pracą przedsionków i niemiarowym biciem serca. Stan ten może mieć charakter napadowy, czy być wywoływany pewnymi czynnikami (np. zaburzeniami elektrolitowymi). Jednak w niektórych przypadkach migotanie przedsionków może nie ustępować, chyba że zostanie poddane leczeniu. Nieleczone migotanie przedsionków może wiązać się z poważnymi powikłaniami, takimi jak udar mózgu.

• Trzepotanie przedsionków

Jest zaburzeniem sygnalizacji elektrycznej o charakterze podobnym do migotania, jednak w przypadku trzepotania bicie serca jest bardziej skoordynowane. Trzepotanie przedsionków jest również powiązane z wystąpieniem udaru mózgu.

• Inne częstoskurcze nadkomorowe

To szerokie pojęcie obejmujące arytmie rozpoczynające się powyżej dolnych jam serca, czyli komór. Częstoskurcz nadkomorowy zazwyczaj powoduje epizody kołatania serca o nagłym początku i końcu.

• Migotanie komór

Ten typ arytmii występuje, gdy szybkie, chaotyczne sygnały elektryczne powodują, że komory serca kurczą się bardzo szybko, w chaotyczny i nieregularny sposób, co uniemożliwia wypompowanie odpowiedniej ilości krwi na obwód do całego organizmu. Jeśli prawidłowy rytm serca nie zostanie przywrócony w ciągu kilku minut, ta arytmia doprowadza do nagłego zatrzymania krążenia, czyli bezpośredniej przyczyny śmierci.

• Częstoskurcz komorowy

To szybki, regularny rytm serca, który pochodzi od błędnych sygnałów elektrycznych w komorach serca. Bardzo szybki rytm nie pozwala komorom na prawidłowe napełnienie się krwią. W rezultacie serce nie jest w stanie pompować wystarczającej ilości krwi do organizmu. Częstoskurcz komorowy jest stanem wymagającym natychmiastowego leczenia.

Pomimo, iż tętno poniżej 60 uderzeń na minutę w spoczynku uważa się za bradykardię, niskie tętno spoczynkowe nie zawsze stanowi o problemie medycznym. W przypadku osób wysportowanych czy młodych, serce może być w stanie przepompować wystarczającą ilość krwi do organizmu przy mniej niż 60 uderzeniach na minutę w stanie spoczynku. Jeśli jednak wolne tętno powoduje, że serce nie pompuje wystarczającej ilości krwi na obwód (do organizmu), może być to jeden z rodzajów bradykardii, które obejmują:

• Zespół chorej zatoki

Węzeł zatokowy, pełni funkcję fizjologicznego rozrusznika serca, czyli odpowiada za prawidłowe dostosowanie jego rytmu. Jeśli węzeł zatokowy nie działa prawidłowo, tętno może zmieniać się od zbyt wolnego (bradykardia) do zbyt szybkiego (tachykardia). Zespół chorej zatoki może być spowodowany m.in. bliznami w mięśniu sercowym w pobliżu węzła zatokowego, które spowalniają, zakłócają lub blokują przepływ impulsów. Zespół chorej zatoki występuje najczęściej u osób starszych.

• Bloki przewodzenia

Blokada ścieżek elektrycznych w sercu może powodować spowolnienie lub zatrzymanie sygnałów wyzwalających bicie serca. Niektóre bloki mogą nie powodować żadnych objawów, a inne mogą powodować pomijanie niektórych uderzeń lub bradykardię (spowolnienie rytmu serca).

Do kolejnego rodzaju zaburzeń w rytmie i częstości pracy serca należą pobudzenia dodatkowe. Dodatkowe pobudzenia mogą pojawiać się pojedynczo lub według wzorców naprzemiennie z normalnym biciem serca. Dodatkowe uderzenia mogą pochodzić z przedsionków serca (górnych jam serca, jako przedwczesne skurcze przedsionków) lub z komór serca (jako przedwczesne skurcze komór, dodatkowe skurcze komorowe).

Pobudzenia dodatkowe w rytmie serca mogą powodować wrażenie „jakby serce przestało na chwilę bić”. Dodatkowe pobudzenia na ogół nie są powodem do niepokoju i rzadko oznaczają poważniejszą chorobę. Mimo to przedwczesne pobudzenia mogą czasem wywołać długotrwałą arytmię, szczególnie u osób narażonych – z chorobami serca. Czasami bardzo częste przedwczesne uderzenia serca, które trwają kilka lat, mogą doprowadzić do osłabienia serca i rozwinięcia niewydolności serca.

Arytmia – objawy

Arytmie serca mogą nie dawać żadnych objawów i zdarza się, że są wykrywane przez lekarza podczas badania pacjenta z innego powodu zdrowotnego. Jeśli jednak arytmia jest odczuwana przez pacjenta, jej oznaki i objawy najczęściej obejmują:

• Uczucie trzepotania w klatce piersiowej, „kołatanie serca”;
• Uczucie przyspieszonego bicia serca (tachykardia);
• Ból w klatce piersiowej;
• Duszność.

Inne objawy, które mogą występować to:

• Uczucie lęku;
• Uczucie zmęczenia;
• Zawroty głowy, niewyraźne pole widzenia;
• Nadmierna potliwość;
• Omdlenie, utrata przytomności lub stan bliski omdlenia (przedomdleniowy).

Arytmia serca – badania

Diagnostyka w arytmiach serca obejmuje:

• Elektrokardiogram (EKG), jest najczęstszym testem służącym do diagnozowania arytmii. EKG rejestruje aktywność elektryczną serca. Lekarz może zalecić wykonanie EKG podczas testu wysiłkowego, który rejestruje pracę serca, podczas aktywności fizycznej.

W celu zdiagnozowania arytmii możliwe jest również wykonanie innych badań obejmujących:

• Badania laboratoryjne krwi sprawdzające poziom niektórych substancji, takich jak potas i inne elektrolity oraz hormony tarczycy.
• Do długoczasowej rejestracji pracy serca zalicza się EKG metodą Holtera, który rejestruje rytm serca podczas wykonywania normalnych czynności. EKG metodą Holtera mierzy rytm serca za pomocą urządzenia umieszczonego poza ciałem, zazwyczaj przez 24 godziny.
• Badanie elektrofizjologiczne (EPS), przeprowadzane przez kardiologa, podczas którego mierzona jest aktywność elektryczna serca. Lekarz wprowadza elektrody przez naczynie krwionośne (żyłę lub tętnicę udową) do serca i mapuje potencjały elektrycznie w sercu, które mogą wyzwolić arytmię. Dzięki temu możliwe jest ustalenie miejsca pochodzenia arytmii i ewentualne wykonanie ablacji, czyli zniszczenia miejsca wyjścia arytmii.
• Test pochyleniowy może pomóc w znalezieniu przyczyny omdleń. Do testu wykorzystywany jest specjalny stół, który przesuwa się z pozycji leżącej do pozycji pionowej. Zmiana pozycji może spowodować omdlenie. Lekarz obserwuje objawy, tętno, odczyt EKG i ciśnienie krwi przez cały czas trwania badania.
• Badania obrazowe serca, takie jak tomografia komputerowa (CT) lub rezonans magnetyczny serca (MRI), mogą sprawdzić strukturę komór serca, pokazać, jak pracuje serce, poszukać śladów tkanki bliznowatej w mięśniu sercowym lub przyjrzeć się tętnicom wieńcowym, dostarczającym krew do serca.

Arytmia serca – przyczyny

Aby zrozumieć przyczynę zaburzeń w pracy serca, pomocna jest wiedza o tym, jak fizjologicznie (prawidłowo) powinno pracować serce.

Jak bije serce? Serce składa się z czterech jam – dwóch górnych: przedsionków serca i dwóch dolnych: komór serca. Rytm serca jest fizjologicznie kontrolowany i nadawany przez naturalny rozrusznik serca, czyli węzeł zatokowy znajdujący się w prawym przedsionku serca. Węzeł zatokowy wysyła sygnały elektryczne, które w prawidłowych warunkach rozpoczynają każde uderzenie serca.

Te sygnały elektryczne przemieszczają się przez przedsionki, powodując skurcz mięśniówki przedsionków i pompowanie krwi do komór. Następnie sygnały elektryczne docierają do skupiska komórek zwanego węzłem przedsionkowo- komorowym (węzłem AV), w którym fizjologicznie zwalniają. To niewielkie opóźnienie umożliwia napełnienie komór krwią. Kiedy sygnały elektryczne docierają do komór, komory kurczą się i pompują krew z prawej komory przez tętnice płucne do płuc oraz z lewej komory przez aortę (tętnicę główną) do reszty ciała.

W zdrowym sercu proces sygnalizacji elektrycznej w sercu przebiega bez zaburzeń, co skutkuje prawidłowym tętnem spoczynkowym wynoszącym od 60 do 100 uderzeń na minutę.

Do czynników, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia arytmii serca należą:

• Choroba wieńcowa, inne choroby serca, przebyte operacje serca

Czynnikami ryzyka niemal każdego rodzaju arytmii są: zwężone tętnice wieńcowe (tętnice zaopatrujące mięsień sercowy w tlen i substancje odżywcze), przebycie zawału serca, nieprawidłowości w zastawkach serca, przebyta operacja serca, niewydolność serca, kardiomiopatie i inne uszkodzenia serca.

• Nadciśnienie tętnicze

Stan ten zwiększa ryzyko rozwoju choroby wieńcowej. Może również powodować, że ściany lewej komory serca sztywnieją i grubieją, co może wpłynąć na sposób przemieszczania się sygnałów elektrycznych w sercu.

• Wrodzona wada serca

Urodzenie się z wadą serca może wpływać na zaburzenia rytmu serca.

• Choroby tarczycy

Nadczynność lub niedoczynność tarczycy może zwiększać ryzyko nieregularnego bicia serca.

• Obturacyjny bezdech senny

Ten stan polega na przerwanym oddechy podczas snu. Może powodować wolne bicie serca (bradykardię) oraz nieregularne bicie serca, w tym migotanie przedsionków.

• Brak równowagi elektrolitowej

Substancje we krwi zwane elektrolitami – takie jak potas, sód, wapń i magnez – pomagają wyzwalać i wysyłać impulsy elektryczne do serca. Zbyt niskie lub zbyt wysokie stężenia elektrolitów we krwi – mogą zakłócać sygnalizację elektryczną w sercu i prowadzić do nieregularnego bicia serca.

• Niektóre leki i suplementy

Niektóre leki na receptę oraz niektóre popularne leki na kaszel i przeziębienie zakupione bez recepty mogą powodować arytmię.

• Nadmiar alkoholu

Picie zbyt dużej ilości alkoholu może wpływać na impulsy elektryczne w sercu i zwiększać ryzyko wystąpienia migotania przedsionków.

• Kofeina, nikotyna lub zażywanie narkotyków

Kofeina, nikotyna i inne stymulanty mogą powodować szybsze bicie serca i mogą prowadzić do rozwoju poważniejszych arytmii. Nielegalne narkotyki, takie jak amfetamina i kokaina, mogą silnie wpływać na serce i powodować wiele rodzajów arytmii lub nagłą śmierć z powodu migotania komór.

Arytmia – leczenie

Leczenie arytmii serca polega na stosowaniu leków lub przejściu procedur zabiegowych wpływających na nieadekwatną częstość bicia serca lub na nieregularne rytmy. Nieleczone zaburzenia rytmu mogą spowodować uszkodzenie mięśnia sercowego, mózgu lub innych narządów. Mogą doprowadzić do zagrażającego życiu udaru mózgu, niewydolności serca lub nawet do zatrzymania akcji serca.

Powikłania arytmii serca

Ogólnie rzecz biorąc, powikłania arytmii serca mogą obejmować: udar, rozwinięcie niewydolności mięśnia sercowego i nagłe zatrzymanie krążenia.

Zaburzenia rytmu serca wiążą się ze zwiększonym ryzykiem powstawania skrzepów krwi w naczyniach lub w jamach serca (najczęściej w miejscu zwanym uszkiem lewego przedsionka). Jeśli skrzep się oderwie, może przedostać się z serca do mózgu, powodując udar niedokrwienny mózgu. Leki rozrzedzające krew – tak zwane leki przeciwkrzepliwe, zmniejszają ryzyko udaru mózgu związanego z migotaniem przedsionków i innymi arytmiami.

Podczas wizyty u lekarza po stwierdzeniu arytmii serca, lekarz ustala czy i jaki lek przeciwkrzepliwy będzie zażywany przez pacjenta. Należy pamiętać, że w przypadku zażywania niektórych leków przeciwkrzepliwych konieczne jest regularne kontrolowanie niektórych parametrów krzepnięcia krwi poprzez wykonywanie badań laboratoryjnych np. oznaczanie wartości INR.

Lekarz określa jak często i czy konieczne jest kontrolowane danych wartości podczas leczenia arytmii przy leczeniu przeciwkrzepliwym.

Czy można zapobiec wystąpieniu arytmii serca?

Zmiany stylu życia mające na celu zmniejszenie ryzyka chorób serca mogą pomóc w zapobieganiu arytmii serca. Zdrowy dla serca styl życia obejmuje:

• Stosowanie zbilansowanej diety, korzystnej dla układu krążenia np.: diety śródziemnomorskiej (bogatej w dobre tłuszcze roślinne i produkty wielozbożowe);
• Zażywanie odpowiedniej ilości aktywności fizycznej;
• Utrzymywanie zdrowej masy ciała;
• Niepalenie wyrobów tytoniowych;
• Ograniczanie lub unikanie nadmiernych ilości kofeiny i alkoholu;
• Zmniejszenie stresu, ponieważ intensywny stres i niepokój mogą powodować problemy w pracy serca;
• Stosowanie leków zgodnie z zaleceniami i informowanie lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, także tych, które wydawane są bez recepty.

Lek. med. Katarzyna Lizak

Bibliografia:

1. Arrhythmia. National Heart, Lung, and Blood Institute. https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/arrhythmia. Accessed Aug. 4, 2021.
2. Overview of arrhythmias. Merck Manual Professional Version. https://www.merckmanuals.com/professional/cardiovascular-disorders/arrhythmias-and-conduction-disorders/overview-of-arrhythmias. Accessed Aug. 4, 2021.
3. Interna Szczeklika 2022/2023.