Badanie na paciorkowca - jakie masz możliwości?

Paciorkowce zwane streptokokami to bakterie zasiedlające nasz organizm jako naturalny mikrobiom skóry, błon śluzowych czy przewodu pokarmowego, ale to również groźne bakterie wywołujące anginę, zapalenie płuc czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Badania w kierunku paciorkowca to przede wszystkim badania bakteriologiczne.

Paciorkowce – co to za bakterie?

Paciorkowce, czyli z łaciny Streptococcus to liczna rodzina bakterii, obejmująca wiele gatunków, niektóre z nich bytują naturalnie na błonie śluzowej gardła, jamy ustnej, przewodu pokarmowego, a inne są chorobotwórcze dla człowieka. Spotykane jest też zjawisko nosicielstwa, gdy bakterie potencjalnie chorobotwórcze są obecne w naszym organizmie nie wywołując objawów chorobowych.

Podzielone zostały ze względu na budowę ściany komórkowej na grupy od A do R, chorobotwórcze dla człowieka paciorkowce należą do grup A, B, C, D i G. Ze względu na sposób wzrostu na pożywkach mikrobiologicznych zostały podzielone na 3 grupy: α-, β-, γ-hemolizujące.

Dla człowieka najbardziej niebezpieczne są: Streptococcus pyogenes zwany paciorkowcem ropotwórczym, Streptococcus agalactiae, Streptococcus pneumoniae, czyli dwoinka zapalenia płuc.

• Streptococcus pyogenes jest przyczyną zapalenia gardła i migdałków, czyli anginy oraz płonicy (szkarlatyny), może także wywoływać zakażenie skóry i tkanki podskórnej, czyli różę, a także liszajec czy ropnie. Nieleczona angina może prowadzić do wystąpienia późnego powikłania w postaci gorączki reumatycznej.
• Streptococcus agalactiae jest niebezpieczny głównie dla kobiet w ciąży i noworodków.
• Streptococcus pneumoniae często wywołuje stan nosicielstwa a miejscem jego bytowania jest część nosowa gardła. Może wywoływać zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc, ropne zapalenie stawów, a nawet posocznicę. Groźny dla małych dzieci oraz dla osób starszych. Istnieje szczepionka zalecana dla dzieci, osób z obniżoną odpornością oraz osób po 65 r.ż.
• Streptococcus viridans jest mikroorganizmem naturalnie zasiedlającym naszą jamę ustną. Może być przyczyną próchnicy zębów, a po dostaniu się do krwiobiegu np. po zabiegach stomatologicznych – bakteryjnego zapalenia wsierdzia.

Paciorkowce – badanie

Poniżej zestawiono wykaz badań wykorzystywanych w diagnostyce zakażeń paciorkowcowych.

• Badanie na paciorkowca – ASO

Jest to badanie poziomu przeciwciał wytwarzanych przez nasz organizm w odpowiedzi na infekcję przeciwko streptolizynie O – toksynie wytwarzanej paciorkowce β-hemolizujące z grupy A (PBHA) czyli Streptococcus pyogenes. Miano ASO zaczyna wzrastać w ciągu 7-10 dniach od zakażenia, najwyższe wartości osiąga około 3-6 tygodni, a następnie stopniowo się obniża w ciągu 6 miesięcy.

Podwyższone wartości ASO mogą niekiedy utrzymywać się dłużej, mogą wystąpić jako reakcja na zakażenie paciorkowcami z grupy C lub G, może również być wysokie w przypadku nosicielstwa, czyli stanu bezobjawowej obecności S. pyogenes na błonie śluzowej gardła lub jamy ustnej.

Zalecane jest oznaczanie ASO przy podejrzeniu ostrej fazy choroby, dwukrotne w odstępie 10-14 dni. Za kryterium rozpoznania czynnej infekcji PBHA uznaje się co najmniej czterokrotne zwiększenie miana ASO.

Badanie to jest również wykorzystywane pomocniczo w rozpoznawaniu gorączki reumatycznej jako powikłania przebytej infekcji PBHA.

• Badanie na paciorkowca w ciąży – badanie w kierunku GBS

Paciorkowiec grupy B (group B streptococcus – GBS) czyli Streptococcus agalactiae jest jednym ze składników mikrobiomu zasiedlającego przewód pokarmowy i pochwę u kobiet, nosicielstwo stwierdza się u ok. 10-30% kobiet. W większości wypadków kobiety nie odczuwają żadnych objawów chociaż przy obniżonej odporności oraz w czasie ciąży może wywoływać infekcję okładu moczowego, zapalenie błony śluzowej macicy, zapalenie błon płodowych i łożyska. Ryzyko przeniesienia infekcji z matki na noworodka może sięgać nawet 70%. Do przeniesienia zakażenia dochodzi w trakcie porodu na skutek kontaktu błon śluzowych noworodka z drogami rodnymi matki lub w trakcie trwania ciąży wskutek połknięcia zakażonego płynu owodniowego przez płód.

Zakażenie GBS jest jedną z przyczyn porodu przedwczesnego czy przedwczesnego pęknięcia błon płodowych.

Paciorkowce grupy B są szczególnie niebezpieczne dla noworodków w okresie okołoporodowym, jest najczęstszą przyczyną sepsy u noworodków a także takich powikłań jak: zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zakażenia układu moczowego czy oddechowego.

Badanie paciorkowca w kierunku GBS należy do badań przesiewowych wykonywanych u każdej ciężarnej. Według zaleceń powinno być wykonane nie wcześniej niż na 5 tygodni przed spodziewanym porodem, czyli między 35 a 37 tyg. ciąży. Pobierany jest wymaz bakteriologiczny z dolnej 1/3 pochwy oraz z odbytnicy.

U kobiet w pierwszym trymestrze ciąży zalecane jest również wykonanie posiewu bakteriologicznego moczu.

Uzyskanie dodatniego wyniku wymazu a także stwierdzenie obecności GBS w moczu jest wskazaniem do okołoporodowej profilaktyki antybiotykowej. Inne wskazania do takiego postępowania to wystąpienie zakażenia GBS u noworodka w poprzedniej ciąży, poród przed 37 tyg. ciąży, przedwczesne odpłynięcie wód płodowych i śródporodowa gorączka 38,0ºC.

Nie jest natomiast wskazaniem do antybiotykoterapii nosicielstwo bezobjawowe GBS przed porodem.

• Badanie w kierunku paciorkowca – wymaz z gardła

Wymaz może być wykorzystany do wykonania szybkiego testu antygenowego, posiewu mikrobiologicznego lub testu genetycznego.

Badanie wymazu z gardła lub migdałków jest niezbędne, gdy chcemy ustalić przyczynę odczuwanych dolegliwości charakterystycznych dla infekcji paciorkowcowej:

• ból gardła, zaczerwienienie i obrzęk,
• trudności w połykaniu,
• biały nalot na migdałkach,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• gorączka, dreszcze,
• bóle brzucha, nudności wymioty,
• ból głowy, bóle mięśni,
• uczucie ogólnego rozbicia.

Należy jednak pamiętać, że posiew bakteriologiczny trwa kilka dni, z tego względu przy ostrych infekcjach bardziej przydatne są szybkie testy antygenowe (kasetkowe) w kierunku paciorkowców, które pozwalają uzyskać wynik już w kilka, kilkanaście minut. Szybkie rozpoznanie infekcji paciorkowcowej umożliwia też szybkie wdrożenie odpowiedniego antybiotyku.

Badanie bakteriologiczne jest przydatne, gdy cierpimy na nawracające infekcje gardła bądź migdałków lub gdy dotychczasowe leczenie jest nieskuteczne.

Wymaz wykonywany jest za pomocą jałowej wymazówki (patyczka z wacikiem) z tylnej ściany gardła bądź migdałków poprzez pocieranie o błonę śluzową. Następnie wymaz umieszczany jest w specjalnym medium, różniącym się w zależności od rodzaju badania.

W przypadku badania bakteriologicznego jest to specjalne podłoże transportowe umożliwiające przeżycie drobnoustrojów aż do momentu dostarczenia do laboratorium. Posiew wykonywany jest na specjalne podłoża hodowlane umożliwiające namnażanie się mikroorganizmów, które następnie są identyfikowane i ewentualnie określana jest ich wrażliwość na antybiotyki.

Przed pobraniem wymazu należy:

• być na czczo,
• nie myć zębów,
• nie płukać jamy ustnej,
• nie stosować leków miejscowych,
• nie palić papierosów ani nie żuć gumy.

Autor: Mgr Renata Grzelik

Bibliografia:

1. https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63100,paciorkowiec-grupy-b-gbs-w-ciazy-gbs-dodatni-w-ciazy
2. https://podyplomie.pl/ginekologia/15392,badania-przesiewowe-na-obecnosc-paciorkowcow-grupy-b-uaktualnienie-wytycznych-i-informacji
3. https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/110931,jaka-jest-przydatnosc-oznaczania-miana-aso-u-dzieci
4. Ocena oporności paciorkowców β hemolizujących grupy B na podstawie badań własnych. Prośniewska M., Kalinka J., Bigos M., Gołąb-Lipińska M. Ginekol.Pol. 2014, 85
5. Epidemiologia zakażeń Streptococcus pyogenes struktura klonalna populacji i antybiotykooporność. Szczypa K., Wilemska J., Hryniewicz W., Sitkiewicz I. Post.Mikrobiol. 2013, 52,3,223-232.