Ból z tyłu głowy - co oznacza i jak sobie z nim radzić?

Ból głowy jest jednym najpowszechniejszych bólów jakie doświadczamy. Najczęściej pojawia się w stanach przemęczenia, zmian ciśnienia, infekcji takich jak przeziębienie, grypa, zapalenie zatok czy alergie. Nasilenie bólu może wahać się od irytującego do uciążliwego. Określany jest również przez pacjentów jako tępy, silny, uciskowy, promieniujący czy też pulsujący. W jakich okolicznościach pojawia się ból z tyłu głowy i o czym może świadczyć?

Ból z tyłu głowy – przyczyny

Ból w tylnej części głowy jest najczęściej spowodowany napięciowymi bólami głowy, które są powszechne i nie stanowią powodu do większego niepokoju. Jednak nagły, silny lub nawracający ból w okolicach potylicy może być oznaką poważnej choroby i powinien zostać oceniony przez lekarza. Bóle z tyłu głowy mogą być również wtórnym objawem wynikającym z innych dolegliwości czy też chorób istniejących w organizmie takich jak np. nadciśnienie tętnicze.

Bólowi głowy mogą towarzyszyć inne objawy takie jak nudności, wymioty, zawroty, światłowstręt, a w skrajnych przypadkach również utrata przytomności. Taki stan, który jest bardzo dokuczliwy dla pacjenta i pogarsza jakość życia, może mieć wiele różnych przyczyn, określanych jako pierwotne albo wtórne. Rodzaj i lokalizacja bólu są bardzo ważne w diagnozowaniu przyczyn tego stanu.

Pierwotne bóle głowy

Ból głowy pojawiający się z tyłu i nie wynikający z wyraźnej przyczyny nazywany jest pierwotnym bólem głowy. Może być spowodowany nadmierną aktywnością lub przemęczeniem. Pierwotne bóle głowy nie zagrażają życiu, ale na pewno wpływają negatywnie na jakość życia.

Napięciowe bóle głowy są najczęstszą przyczyną bólu w tylnej części głowy. Spowodowane stresem fizycznym lub psychicznym. Zmęczenie, brak snu, pomijanie posiłków, zła postawa ciała, silny stres lub picie niewystarczającej ilości wody może powodować bóle tego typu. Pacjenci zwykle odczuwają ucisk z tyłu głowy, a ból może promieniować od mięśni karku (ból głowy z tyłu nad karkiem), szyi po napięcie mięśni twarzy. Najważniejsze w skutecznym zmaganiu się z przewlekłym napięciowym bólem głowy jest:

• zastosowanie modyfikacji stylu życia (ograniczenie stresu, sen minimum
  8 godzin na dobę, nawodnienie),
• masaż redukujący napięcie mięśni karku,
• techniki relaksacyjne (np. medytacje),
• utrzymanie odpowiedniej pozycji ciała,
• ruch, spacery w ciągu dnia,
• ewentualne uśmierzenie bólu ogólnodostępnymi środkami przeciwbólowymi.

Migrenowe bóle głowy mogą cechować się bólem głowy z tyłu. Objawy obejmują silny ból, który może promieniować do lewej lub prawej skroni, często łącznie z nudnościami, wymiotami i zaburzeniami widzenia. Pacjenci są zwykle wrażliwi na światło, hałas lub zapach. Ból może trwać od kilku godzin do kilku dni. Przyczyny obejmują stres emocjonalny lub fizyczny, czynniki środowiskowe i zmiany w diecie. Leczenie migreny składa się z przyjmowania środków przeciwbólowych oraz tryptanów (agonistami receptorów serotoninowych) i odpoczynek w zaciemnionym pomieszczeniu.

Klasterowe bóle głowy przybierają postać napadowych, silnie dokuczliwych, jednostronnych bólów oczodołu i skroni. Promieniować mogą również od potylicy (ból potylicy) i barku. Cechą charakterystyczną jest to, że ból ten występuje codziennie przez pewien okres (zwany klasterem). Bólom współtowarzyszy zaczerwienienie oka, obrzęk powieki, łzawienie i wyciek surowiczy z nosa lub uczucie jego zatkania.

Wtórne bóle głowy

Bóle głowy spowodowane innym stanem chorobowym występującym w naszym organizmie nazywane są wtórnymi bólami głowy. Obejmują one infekcje, urazy oraz ciężkie obrażenia, guzy, krwawienia w mózgu czy też choroby związane z ciśnieniem tętniczym.

Nadciśnienie tętnicze; ból głowy wywołany nadciśnieniem występuje najczęściej po porannym przebudzeniu, kiedy pacjent wstaje i zmienia pozycję ciała. Przy wysokim ciśnieniu objawia się w części potylicznej i określany jest przez pacjentów jako tępy lub pulsujący ból głowy z tyłu. Taki ból jest znakiem wtórnym choroby i wymaga wizyty u lekarza i wprowadzenia leków wyrównujących ciśnienie. Jest to bardzo ważne, ponieważ długotrwałe wysokie ciśnienie krwi może prowadzić do stanu zagrażającego zdrowiu, którym mogą być udar mózgu, zawał serca, uszkodzenie nerek, utrata pamięci i innych poważnych powikłań, takich jak kryzys nadciśnieniowy zwany również przełomem nadciśnieniowym, prowadzącym do zagrażających życiu powikłań narządowych. Eliminowanie bólu głowy wywołanego nadciśnieniem tętniczym polega na:

• regularnym przyjmowaniu leków zaleconych przez lekarza,
• zwiększenie ruchu np. przez codzienne spacerowanie, fitness,
• odpowiednie nawodnienie,
• ograniczenie napojów zawierających kofeinę,
• wprowadzenie diety niskosodowej,
• codzienne monitorowanie ciśnienia krwi poprzez wprowadzenie dzienniczka (ułatwia to wychwycenie momentu zwiększonego ciśnienia).

Neuralgia potyliczna oraz szyjopochodny ból głowy; czasami bóle są odczuwalne z tyłu głowy, ale tylko po jednej stronie (ból z tyłu głowy po lewej stronie, ból z tyłu głowy po prawej stronie). Szyjopochodny ból głowy i nerwoból potyliczny to wtórne bóle, które objawiają się w poniżej opisany sposób.

Neuralgia objawia się silnym bólem głowy, który rozpoczyna się z tyłu głowy lub szyi. Rozprzestrzenia się za uszami, zwykle powodując ból po lewej lub po prawej stronie, a kończy na czubku głowy. Nerwoból ten wynika z uwięzienia lub podrażnienia nerwu potylicznego przez napięty mięsień, naczynie krwionośne lub uraz kręgosłupa szyjnego. Ból jest silny z uczuciem pieczenia lub strzelania i często nasila się wraz z ruchem szyi. Przyczyny neuralgii potylicznej obejmują napięcie lub nadwyrężenie mięśni karku. Do poważniejszych przyczyn należą: uszkodzenie rdzenia kręgowego, nowotwory, uszkodzenie nerwów spowodowane cukrzycą, obrzęk naczyń krwionośnych i infekcja.

Szyjopochodne bóle glowy objawiają się sztywnością karku i bólem w tyłu głowy wynikającym ze zmian zwyrodnieniowych, bądź pourazowych kręgosłupa szyjnego.  Opcje leczenia w tych przypadkach obejmują stosowanie:

• okładów rozgrzewających,
• odpoczynek,
• akupunktura,
• terapie manualna bądź elektroterapia,
• przyjmowanie środków przeciwbólowych,
• farmakoterapia obrzęku lub stanu zapalnego mięśni lub nerwów (antybiotyki, sterydy),
• leczenie chirurgiczne (w ostateczności).

Ucisk z tyłu głowy a nerwica

Bóle z tyłu głowy mogą występować również w stanach nerwicowych, lękowych czy też depresyjnych. Nerwica to poważna choroba, której nie można lekceważyć. Stan ten wywiera paraliżujący wpływ na życie człowieka obniżając jego jakość oraz ograniczając funkcjonowanie. Nerwica lękowa to zaburzenie odnoszące się do uczucia strachu, zmartwienia lub ciągłego stresu. Atak lęku czy nerwica sama w sobie może prowadzić do uczucia ucisku z tyłu głowy i ciężkości w głowie, a także przyspieszonego bicia serca, problemów z koncentracją i poceniem się. Ciągłe napięcie może prowadzić do wtórnych napięciowych bólów głowy, migren, które dodatkowo utrudniają prawidłowe codzienne funkcjonowanie. Leczenie powinno obejmować wyeliminowanie pierwotnej przyczyny napięcia w organizmie (psychoterapia łączona z farmakoterapią).

Ból głowy a postawa ciała

Coraz więcej bólów pojawiających się z tyłu głowy wynika ze złej postawy i złego stylu życia. Siedzący tryb życia, praca przez wiele godzin przy komputerze wymusza pozycję „garbienia się”. Korzystanie z telefonów komórkowych nie tylko do komunikacji, ale jako małe przenośne komputery, również przyczynia się do przyjęcia ciągłej pochylonej postawy. Syndrom szyi SMSowej to zgięcie odcinka szyjnego, który w perspektywie czasu prowadzi do przeciążeń oraz mikrourazów w obrębie tego obszaru. Garbienie się zwiększa ciśnienie w mięśniach szyi i ramion, prowadząc do napięcia w tym obszarze. Może to wywołać napięciowy ból głowy, który odczuwany jest z tyłu głowy. Najgroźniejsze jest to, że problem ten coraz częściej dotyka dzieci i młodzież, które również doświadczają napięciowych bólów głowy, a leczeniem z wyboru niejednokrotnie jest podanie leków przeciwbólowych.

Bóle głowy wynikające z niewłaściwej postawy można wyeliminować poprzez korektę postawy oraz wprowadzenie właściwych nawyków takich jak:

• siedzenie prosto na krześle podczas korzystania z komputera,
• siedzenie na krześle, które wspiera dolną część pleców,
• robienie regularnych przerw w celu zmniejszenia stresu i napięcia mięśni pleców,
• odchodzenie od komputera co godzinę np. żeby napić się wody,
• regularny ruch, spacery,
• nawodnienie,
• masaże relaksacyjne,
• joga.

Ból z tylu głowy – diagnostyka i leczenie

W celu zdiagnozowania dyskomfortu związanego z bólem w tylnej części głowy bądź przewlekłego bólu pojawiającego się po lewej lub prawej stronie głowy, należy zwrócić się do lekarza pierwszego kontaktu. Lekarz przeprowadza badanie fizykalne, podstawowe badanie neurologiczne, pomiar ciśnienia krwi oraz wywiad. Jeśli przyczyny dotyczą nadciśnienia lekarz pierwszego kontaktu może przepisać odpowiednie leki oraz zalecenia i nie będzie konieczności udawania się do specjalisty. Jeśli ocena fizyczna, neurologiczna czy też wywiad nie są jednoznaczne, przeprowadza się dodatkowe badania, aby wykluczyć lub potwierdzić inne potencjalne przyczyny bólu. Lekarz może zlecić:

• podstawowe badania krwi,
• badania obrazowe takiej jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny głowy,
• RTG kręgosłupa szyjnego,
• konsultację lub skierowanie do fizjoterapeuty,
• skierowanie do neurologa,
• skierowanie do laryngologa,
• skierowanie do psychiatry/psychologa

Dla większości z nas okazjonalny ból głowy to nic innego jak chwilowe napięcie w ciągu pracowitego dnia. Większość osób łagodzi problem za pomocą prostych środków związanych ze stylem życia i lekami bez recepty. Pomocne mogą być również techniki relaksacyjne, biofeedback, joga i akupunktura. Jednak przewlekłe czy migrenowe bóle głowy są dużym problemem i wymagają pomocy medycznej.

Autor: Dr n.med. Iwona Chromik

Bibliografia:

1. Współczesne zasady farmakoterapii migreny. Owecki M., Łukasik M., Kozubski W. Nowiny Lekarskie 2011, 80, 2, 116–125.
2. Dehydration and Headache. Arca KN, Halker Singh RB. Curr Pain Headache Rep. 2021 Jul 15;25(8):56.
3. Leczenie samoistnych bólów głowy w praktyce lekarza rodzinnego. Stopińska K., Domitrz I. Lekarz POZ 5/2019.
4. Pierwotne bóle głowy. Tabak J,  Kopański Z, Kulesa-Mrowiecka M, Rowiński J, Furmanik F, Liniarski L. Journal of Clinical Healthcare 2/2018.
5. Headache: classification and diagnosis. Carbaat PA, Couturier EG. Ned Tijdschr Tandheelkd. 2016 Nov;123(11):539-544.
6. Secondary headaches attributed to arterial hypertension. Assarzadegan F, Asadollahi M,Hesami O, Aryani O. Mansouri. Ir J neurol 2013; 12(3): 106-110.
7. Updates in the Diagnostic Approach of Headache. Do TP, la Cour Karottki NF, Ashina M. Curr Pain Headache Rep. 2021 Dec 11;25(12):80.