Brak apetytu u dziecka – jakie są przyczyny odmawiania jedzenia u dzieci?

Brak apetytu u dziecka jest dla rodzica zazwyczaj sygnałem alarmowym, skłaniającym do obserwacji malucha. Czy zawsze odmawianie jedzenia przez dziecko jest objawem choroby, czy są również niemedyczne przyczyny braku apetytu?

Brak apetytu – gdzie regulowane jest odczuwanie głodu i sytości?

Ośrodki głodu i sytości to dwa obszary mózgu odpowiedzialne za regulowanie apetytu. Dodatkowo na odczuwanie głodu wpływają zmysły: węch, wzrok i smak. Ośrodek głodu znajduje się w podwzgórzu i odpowiada za włączenie mechanizmów poszukiwania pokarmu i jego spożywania. Za jego pobudzenie odpowiada szereg mechanizmów takich jak: skurcze żołądka, hipoglikemia, obniżenie temperatury ciała, niska temperatura otoczenia, wolne kwasy tłuszczowe krążące w większej ilości, mała ilość tkanki tłuszczowej. Ośrodek sytości znajduje się w jądrze podwzgórza i jest aktywowany uczuciem sytości odczuwanym po posiłku. Oba te ośrodki działają na zasadzie sprzężenia, co oznacza, że pobudzenie jednego z nich hamuje działanie drugiego.

Brak apetytu u dziecka – z czego wynika?

Wśród problemów z apetytem wyróżnia się zaburzenia karmienia oraz zaburzenia odżywiania. Zaburzenia karmienia dotyczą nawet do 40% dzieci do 3 roku życia i są jedną z najczęstszych przyczyn wizyt w gabinecie pediatrycznym. 

Wymienia się wśród nich:

• odmawianie przyjmowania pokarmu,
• spożywanie posiłków o zbyt małej objętości,
• jedzenie wybiórcze (ang. picky eating),
• występowanie zaburzeń i dolegliwości podczas posiłków.

Zaburzenia karmienia zazwyczaj ustępują samoczynnie i nie są próbą specjalnego ograniczenia jedzenia, a jedynie pokazaniem swoich preferencji żywieniowych w sposób najłatwiejszy dla dziecka. Zaburzenia odżywiania to już szerszy problem, który dotyczy dzieci starszych i młodzieży świadomych podejmowanych decyzji co do spożywanych pokarmów. Wśród zaburzeń odżywiania wymienia się anoreksję, bulimię, a także rzadziej występujące: pica, zespół nocnego jedzenia, zespół przeżuwania, ortoteksja, pregoreksja, diabulimia.

Brak apetytu u dziecka

Brak apetytu u małego dziecka najczęściej wynika z przyczyny łatwej do wyeliminowania. Zwykle ilość przyjmowanych przez dziecko kalorii w ciągu dnia jest stała, nawet jeżeli rodzicom wydaje się, że zjada ono dużo mniej. Wynika to raczej z faktu mniejszej ochoty na daną rzecz oraz większej na inną.

Jadłowstręt u dziecka może być skutkiem:

1. Neofobii, czyli awersji do próbowania nowych rzeczy.
2. Narzucania dziecku sposobu jedzenia – dziecko odmawiając jedzenia zaznacza swoją autonomię.
3. Przepajania dziecka między posiłkami (soki owocowe, napoje, mleko).
4. Podawania przekąsek między posiłkami (batony, słone przekąski), które zapewniają dziecku energię i powodują brak apetytu w czasie właściwego posiłku.
5. Karmienia dziecka słodyczami, przez które dziecko może odmawiać spożycia pełnowartościowego posiłku.
6. Zachowań dorosłych przy stole (zmuszanie do jedzenia, krzyczenie, karanie).
7. Naśladownictwa – jeżeli rodzic nie je, to dlaczego ja mam to robić?
8. Infekcji, szczególnie przebiegających z bólem gardła lub wymiotami i biegunką.
9. Wad anatomiczny układu pokarmowego: rozszczepy podniebienia i wargi, zwężenie przełyku, przetoki.
10. Wad układu krążenia i oddechowego (np. przewlekłe zapalenia dróg oddechowych, wady serca).
11. Zaburzeń pokarmowych – alergie, zaburzenia czynnościowe (np. refluks), zaparcia.
12. Chorób metabolicznych (kwasice organiczne, zaburzenia cyklu mocznikowego) oraz schorzeń neurologicznych (padaczka, mózgowe porażenie dziecięce).

Brak apetytu u niemowlaka

Za okres niemowlęctwa uważa się czas od 2 m.ż. do około 12 m.ż. dziecka. Brak apetytu u niemowlęcia związany jest z:

• rozszerzaniem diety,
• ząbkowaniem,
• przepajaniem dziecka mlekiem matki,
• alergią pokarmową,
• infekcją (rotawirusy, zapalenie w obrębie jamy ustnej),
• chorobami przewlekłymi (Leśniowskiego-Crohna, celiakia),
• wstępowaniem aft,
• dolegliwościami ze strony brzucha (kolki, zaparcia).

Mimo, że rozszerzanie diety u niemowlaka kojarzy się z nowym etapem w życiu mamy i dziecka, często okazuje się być drogą przez mękę. Po początkowym entuzjastycznym zajadaniu nowych posiłków przez dziecko, jego ciekawość poznawania nowych smaków się zmniejsza (neofobia). Wynika to z tego, że dziecko powoli zaczyna określać, co mu smakuje i w jakiej formie (np. marchewka surowa – tak, a ugotowana – nie). Jest to naturalny proces, w którym brak apetytu u niemowlęcia nie powinien niepokoić, chyba, że wiąże się ze zbyt małymi przyrostami masy lub zmniejszeniem wagi ciała. Infekcje, zmiany w obrębie jamy ustnej i gardła, czy inne choroby zakaźne (np. świnka) podobnie jak u dorosłych mogą objawiać się brakiem apetytu. Jest to związane z bólem przy żuciu i przełykaniu, przez co jedzenie kojarzy się z czymś nieprzyjemnym. Objawy towarzyszące spożyciu alergenu jak kolka, zaparcia, ulewanie, wysypka czy nawet reakcja anafilaktyczna także zniechęcają malucha do jedzenia. Przepajanie dziecka również może sprawiać, że dziecko nie ma ochoty na posiłki stałe. Szczególnie bolesnym doświadczeniem dla dziecka jest ząbkowanie, któremu towarzyszy często gorączka i brak apetytu u dziecka oraz zwiększona podatność na infekcje. Afty, czyli bolesne nadżerki, często towarzyszące karmieniu piersią, również powodują jadłowstręt. 

Brak apetytu u przedszkolaka

Między 2. a 5. rokiem życia spadek apetytu jest rzeczą normalną. Związane jest to ze zmniejszeniem tempa wzrostu dziecka po intensywnym pierwszym roku życia. Czas ten nakłada się z wiekiem przedszkolnym, czyli czasem wielkich zmian dla dziecka. W tym wieku pojawiają się zachcianki żywieniowe, wybrzydzanie, oczekiwania co do sposobu podana pokarmu (co do formy, koloru, rodzaju jedzenia). Może się okazać, że dziecko je tylko posiłki o określonej konsystencji i kolorze. Póki brak apetytu nie prowadzi do pojawienia się patologicznych objawów, w tym braku przyrostów masy ciała, chudnięcia, bólów brzucha, wymiotów, biegunek, gorączki, to nie musi być powodem do niepokoju. Duży wpływ na nawyki żywieniowe dziecka może mieć zachowanie dzieci w przedszkolu oraz ich opiekunów. Brak jedzenia przez rówieśnika może skutkować niechęcią do przyjmowania pokarmu przez malucha. Także sytuacje stresujące dla przedszkolaka: zmuszane do jedzenia, agresja ze strony innych wychowanków, brak poczucia wpasowania w grupę, mogą objawiać się brakiem apetytu.

Brak apetytu u nastolatków

W przypadku młodzieży brak apetytu częściej związany jest z zaburzeniami odżywania, czyli w pełni świadomym ograniczaniem spożywania pewnych posiłków lub wszystkich pokarmów. Czasem decyzja odnośnie do eliminacji niektórych pokarmów z diety podyktowana jest chęcią prowadzenia zdrowego trybu życia, nie powielając złych wzorców żywieniowych wyniesionych z domu. Może się to stać też chorobliwą obsesją (ortotreksja). Niestety w tej grupie wiekowej pojawiają się w głównej mierze takie problemy jak: anoreksja i bulimia. Brak apetytu u nastolatków wynika w znacznym stopniu z problemów emocjonalnych: z adaptacją w nowym środowisku, akceptacją swojego ciała i potrzeb, stresem, złą sytuacją w domu. Również chęć pójścia za modą może być przyczyną braku apetytu u nastolatków (wegetarianizm). Podobnie jak u młodszych dzieci brak apetytu może być konsekwencją toczącego się procesu chorobowego (infekcja, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego). Zaburzenia odżywiania u nastolatków wymagają bacznej obserwacji rodzica, a czasem mogą wymagać pomocy z zewnątrz (w tym opinii psychoterapeuty).

Nagły brak apetytu u dziecka

Nagły brak apetytu u dziecka jest wynikiem toczącego się procesu chorobowego w jego organizmie. Utrata chęci przyjmowania pokarmu może korelować z pojawieniem się u dziecka płaczu czy nawet agresji, czym maluch sygnalizuje, że dzieje się coś złego. Gorączka i brak apetytu u dzieci zwykle sygnalizują o toczącym się procesie infekcyjnym. Dodatkowo mogą pojawiać się: ból brzucha, zaparcie, ból gardła, dyskomfort w czasie żucia (afty, ból zęba). Nagły brak apetytu u dziecka może towarzyszyć infekcji np. zapalenia dróg moczowych czy ucha (które nie zawsze łatwo jest zauważyć), przeziębienia. Jadłowstręt u dzieci pojawia się też w przebiegu chorób wirusowych wieku dziecięcego: różyczki, odry, ospy, świnki.

Biegunka i brak apetytu u dziecka oraz gorączka mogą towarzyszyć zakażeniu rotawirusem, które to jest dość częstym, jeżeli chodzi o przyczyny biegunki u dzieci poniżej 5 r.ż. Zazwyczaj zakażenia takie mijają samoczynnie, maksymalnie do 10 dni, ważne jest jednak pilnowanie, aby dziecko przez ten czas się nie odwodniło oraz nie doszło do wyjałowienia układu pokarmowego. Jadłowstręt u dzieci powoduje, że nie ma ono ochoty na spożywanie posiłków, jednak, gdy stan ten nie jest permanentny, a jedynie jest wynikiem jakiegoś zaistniałego zdarzenia patologicznego, wszystko powinno wrócić do normy w niedługim czasie po wyleczeniu.

Podsumowanie – FAQ

1. Czy brak apetytu u dziecka przy infekcji jest normalny?

Brak apetytu w czasie infekcji to normalne zjawisko. Dziecko jest wówczas osłabione, źle się czuje, zatem nie odczuwa głodu. Gorączka i brak apetytu u dziecka są symptomami, które w tym stanie są zupełnie zrozumiałe, ponieważ nawet dorośli, gdy nie czują się najlepiej, miewają w tym czasie brak chęci na jedzenie. 

2. Kiedy mija brak apetytu po wymiotach u dziecka?

Brak apetytu po zatruciu to stan normalny i może utrzymywać się kilka dni po ustąpieniu objawów. W czasie choroby dziecko intuicyjnie odmawia jedzenia, gdyż skutkuje ono wymiotami, przez co jedzenie źle się dziecku kojarzy. Przez jakiś czas po chorobie dziecko wciąż może odmawiać przyjmowania pokarmów ze względu na negatywne skojarzenia, jednak po kilku dniach apetyt powinien wrócić do normy. Ewentualny przedłużający się jadłowstręt u dziecka należy skonsultować ze specjalistą.

3. Czym spowodowany jest brak łaknienia u dzieci?

Przyczyny jadłowstrętu u dziecka zmieniają się z wiekiem. U niemowląt duże znaczenie ma: ząbkowanie, afty w jamie ustnej, alergie pokarmowe, zaburzenia żołądkowo- jelitowe (kolki, zaparcia, ulewania), ale również sposób serwowania posiłków, atmosfera przy jedzeniu czy zachowania opiekunów (karanie, wmuszanie jedzenia, krzyczenie), także choroby.  W wieku przedszkolnym duży wpływ na zwyczaje żywieniowe dziecka mają rówieśnicy i opiekunowie. Obserwacja wzorców żywieniowych rówieśników może wpływać na nawyki jedzeniowe w domu. Wiek przedszkolny jest też wiekiem, gdy dziecko normalnie mniej je, więc przy braku innych niepokojących objawów, sytuacja ta nie musi spędzać rodzicowi snu z powiek. Brak apetytu u nastolatków może mieć bardziej złożony mechanizm i w większości przypadków, ma podłoże emocjonalne i psychologiczne. 

4. Jak długo może trwać brak apetytu u dziecka po chorobie?

Po chorobie apetyt powinien stopniowo wracać. Na początku może być to jedzenie wybiórcze tylko niektórych rzeczy, które smakowały dziecku najbardziej, jednak, w zależności od przyczyny, apetyt powinien powrócić po kilku dniach od zakończenia choroby. Jeżeli stan jadłowstrętu po chorobie się przedłuża, należy udać się na konsultację do pediatry.

Mgr Jolanta Pawłowska