Choroba beri-beri – na czym polega? Objawy i przyczyny choroby

Witaminy to podstawowy składnik diety. Dostarczane w odpowiedniej ilości, determinują prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Sprawdź, do czego doprowadzić może niedobór witaminy B1 i jak szybko zaobserwować można pierwsze objawy choroby beri-beri.

Choroba beri-beri – co to jest?

Beri-beri to choroba układu nerwowego, której przyczyną jest niedobór witaminy B1, zwanej też tiaminą. Związek ten odgrywa kluczową rolę w przemianie węglowodanów – wpływa na proces “spalania” glukozy. Witamina B1 wzmaga czynność acetylocholiny – neuroprzekaźnika, pobudza wydzielanie hormonów gonadotropowych, działa synergicznie, czyli współdziała, z takimi hormonami, jak tyroksyna i insulina. Dodatkowo wpływa na zmniejszenie dolegliwości bólowych i przyspiesza proces gojenia się ran. Niedobór witaminy B1 sprawia, że w organizmie gromadzą się związki powodujące kwasicę mleczanową. To zaś wiąże się z wieloma przykrymi konsekwencjami.

Dowiedz się więcej na temat szkorbutu – konsekwencji awitaminozy kwasu askorbinowego.

Co jest przyczyną choroby beri-beri?

Obecnie choroba beri-beri należy do rzadkości. Powszechnie występowała w XIX w. wśród ludności azjatyckiej, której podstawą diety był ryż pozbawiony osłonek (łuskany). Rozpowszechnienie technologii łuskania i mielenia ryżu przyczyniło się do wzrostu zachorowań na beri-beri, gdyż to w osłonkach ziaren znajdowała się witamina B1. Niedobór tiaminy dotykał przeważnie ubogich mieszkańców Dalekiego Wschodu, marynarzy, niemowlęta i dzieci, kobiety ciężarne.

Dziś choroba beri-beri występuje bardzo rzadko w krajach rozwiniętych. Eksperci za najczęstszą przyczynę niedoboru witaminy B1 uważają nadmierne spożywanie alkoholu. W konsekwencji dochodzi do zmniejszenia zdolności organizmu do wchłaniania B1. Wśród innych przyczyny choroby beri-beri eksperci wymieniają m.in.: choroby układu pokarmowego, zabiegi w obrębie jamy brzusznej (np. operację pomostowania żołądka), dietę niedoborową, spożywanie pokarmów zawierających tiaminazy (enzymy rozkładające witaminę B1). Niedobór witaminy B1 rozwinąć się może w czasie terapii niektórymi lekami, m.in. antybiotykami i chemioterapeutykami (np. penicylinami, cefalosporynami, tetracyklinami, fluorochinolonami, aminoglikozydami, sulfonamidami), fenytoiną, lekami moczopędnymi (np. furosemidem).

Kto najbardziej narażony jest na chorobę beri-beri?

Do grupy ryzyka niedoboru witaminy B1 zdaniem ekspertów należą zwłaszcza:

• osoby w podeszłym wieku,
• chorzy na cukrzycę,
• alkoholicy,
• kobiety w ciąży i w okresie laktacji,
• pacjenci po rozległych operacjach,
• palacze tytoniu,
• osoby prowadzące dietę wysokowęglowodanową,
• pacjenci onkologiczni,
• osoby zakażone wirusuem HIV lub chore na AIDS,
• chorzy poddawani dializoterapii,
• osoby zmagające się z chorobami neurodegeneracyjnymi,
• wegetarianie.

Jakie są objawy choroby beri-beri?

Objawy deficytu tiaminy mogą pojawić się już po mniej więcej 3 tygodniach prowadzenia diety niedoborowej. Pierwszymi objawami zbyt niskiego poziomu witaminy B1 są: utrata apetytu, ogólne osłabienie, szybsza męczliwość, drażliwość, pogorszenie nastroju, zaburzenia koncentracji, skurcze mięśni. Trwający dłużej niedobór tego składnika wiąże się z rozwojem, jednej z trzech możliwych postaci choroby beri-beri:

• postać sucha – zwana również przewlekłą, przebiega z dominacją objawów ze strony układu nerwowego, takich jak: bóle; parestezje (tzw. czucie opaczne, niewłaściwe odczuwanie bodźców, przeważnie mrowienie, drętwienie lub zmiana temperatury skóry); zaniki mięśniowe; porażenia nerwów, polineuropatia obwodowa (uszkodzenie nerwów obwodowych); obniżenie temperatury ciała, spadek ciśnienia tętniczego, osłabienie odruchów nerwowych;
• postać mokra – zwana też ostrą, prowadzi do uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego, objawiając się: obrzękami; dusznością; tachykardią (przyspieszoną pracą serca, które wykonuje ponad 100 uderzeń na minutę); zaburzeniami metabolicznymi; hipotensją (obniżeniem skurczowego ciśnienia tętniczego poniżej 100 mm Hg i ciśnienia lub ciśnienia rozkurczowego poniżej 60 mm Hg); zaburzeniami sercowo-naczyniowymi; niewydolnością serca (przeważnie prawokomorową), obrzękiem płuc, a w skrajnych przypadkach nawet wyniszczeniem, niewydolnością wielonarządową, śmierć;
• postać piorunująca – zwana również zespołem Shoshina, przebiega  z objawami, t jak w postaci mokrej, lecz w znacznie większym natężeniu.

Jak lekarz stawia rozpoznanie choroby beri-beri?

Diagnostyką i leczeniem choroby beri-beri zajmuje się najczęściej neurolog. Z uwagi na złożony obraz kliniczny tego schorzenia nierzadko konieczna bywa współpraca ze strony innych specjalistów. Rozpoznanie choroby beri-beri rozpoczyna się od szczegółowo przeprowadzonego wywiadu medycznego. Lekarz pyta przede wszystkim o prowadzony styl życia, doświadczane objawy, historię zdrowia, przyjmowane leki. Przeprowadzi również wywiad żywieniowy. Następnie przejdzie do badania przedmiotowego, zwanego też fizykalnym, podczas którego oceni objawy chorobowe. Specjalista kieruje na badania laboratoryjne – poza podstawowymi badaniami z krwi zleci badanie poziomu witaminy B1, badanie elektrokardiograficzne (EKG) i w razie konieczności również badanie obrazowe serca.

Materiałem do badania witaminy B1 jest krew żylna, pobierana z naczynia ze zgięcia łokciowego. Nie ma potrzeby zgłaszania się na nie na czczo czy o określonej porze dnia. Dla ułatwienia pobrania krwi zalecane jest  wypicie przed badaniem szklanki wody. Na ich podstawie wyniku pomiaru stężenia B1, ale i informacji uzyskanych z pozostałych badań, lekarz zaplanuje dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze, w tym określi suplementację tiaminy, która jest podstawą leczenia choroby beri-beri. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B1 determinowane jest wieloczynnikowo. Wartości norm zalecanego dziennego spożycia tiaminy mieszczą się w zakresie 0,5–2,2 mg/dobę w zależności m.in. od płci, wieku, masy ciała i stanu fizjologicznego.

A: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian