Jakie są objawy i sposoby leczenia salmonellozy?

Salmonellozy to choroby, które zostały wywołane przez zatrucie bakteriami z rodzaju Salmonella. Rozwijają się po zjedzeniu zakażonego pokarmu lub wypiciu zakażonej wody. Salmonellozy przebiegają  bezobjawowo lub dają dolegliwości ze strony układu pokarmowego, np. ostrą biegunkę. Dowiedz się, jakie są oznaki zatrucia bakteriami z rodzaju Salmonella oraz jak leczyć chorobę.

Jak może dojść do zakażenia bakteriami z rodzaju Salmonella?

Salmonellozy to grupa chorób, które są spowodowane zakażeniem pałeczkami z rodzaju Salmonella. Za rozwój zatruć najczęściej odpowiadają bakterie należące do typów Salmonella typhimurium, Salmonella enteritidis, Salmonella agona i Salmonella anatum. Z tej grupy należy jednak wyłączyć zakażenia pałeczkami Salmonella typhi i Salmonella paratyphi, które mogą powodować groźne dla życia choroby ogólnoustrojowe, czyli odpowiednio dur brzuszny i paradury.

Źródłem zakażenia bakteriami mogą być ludzie chorzy na salmonellozę, bezobjawowy nosiciel lub zakażone zwierzę. Do zatrucia dochodzi najczęściej po wypiciu wody lub spożyciu pokarmów, które zawierają pałeczki z rodzaju Salmonella,np. drobiu, mięsa wołowego i wieprzowego, jajek czy produktów mlecznych.

Jak przebiega zakażenie bakteriami z rodzaju Salmonella?

Objawy salmonellozy pojawiają się najczęściej od kilkunastu do 48 godzin po zakażeniu. Bakterie z rodzaju Salmonella mają zdolność do wytwarzania enterotoksyn, które działają w obrębie jelit. Pałeczki oddychają w sposób tlenowy i są mało wrażliwe na czynniki zewnętrzne.

Obraz choroby i towarzyszące jej objawy zależą przede wszystkim od:

• obecności bakterii w jelicie i ich namnażania;
• miejscowego działania enterotoksyn na błonę śluzową układu pokarmowego – wywołują one stan zapalny oraz wpływają na transport wody i jonów do światła jelita grubego;
• wpływu bakterii na działanie całego organizmu – zakażenie bakteriami z rodzaju Salmonella może prowadzić do rozwoju posocznicy, zapalenia płuc i opon mózgowo-rdzeniowych oraz zaburzeń wodno-elektrolitowych.

Rocznie liczba zakażeń pałeczkami Salmonella w Polsce wynosi około 9000. Salmonellozy mogą występować w kilku postaciach i dotyczą pojedynczych osób lub całych grup. Wyróżnia się:

• zachorowania sporadyczne – w sytuacji, gdy objawy obserwuje się tylko u jednego chorego;
• małe epidemie rodzinne, np. po zjedzeniu wspólnego posiłku, który zawiera produkty skażone bakteriami;
• duże epidemie środowiskowe, m.in. kiedy pałeczki są obecne w artykułach spożywczych, udostępnianych na szeroką skalę.

Jakie są objawy zatrucia bakteriami z rodzaju Salmonella?

Objawy zakażenia bakteriami z rodzaju Salmonella najczęściej dotyczą układu pokarmowego. Często towarzyszą im także dolegliwości ogólne, które świadczą o ostrej infekcji. Do najczęstszych objawów salmonellozy należą:

• biegunka o różnym charakterze – w zależności od postaci choroby stolce zawierają śluz, krew lub duże ilości wody. W przebiegu biegunki salmonellozowej może występować nawet ponad 20 wypróżnień na dobę;
• nudności i wymioty;
• bóle brzucha;
• podwyższenie temperatury ciała, zwykle do 38 stopni Celsjusza;
• bóle głowy;
• dolegliwości związane z zaburzeniami równowagi wodno-elektrolitowej, np. oddawanie małych ilości moczu, spadek ciśnienia tętniczego krwi i kurczowe bóle łydek.

W obrazie salmonellozy mogą występować objawy o różnym nasileniu. W zależności od przebiegu choroby i dominujących dolegliwości wyróżnia się:

• postać żołądkowo-jelitową, która charakteryzuje się występowaniem objawów ogólnych i wodnistych stolców;
• postać czerwonkową z towarzyszącą krwistą biegunką;
• postać cholerowatą, w której przebiegu występują odwodnienie i zaburzenia wodno-elektrolitowe;
• postać uogólnioną, czyli septyczną (posocznicę) lub durowatą – wówczas choroba powoduje znaczne zaburzenia funkcjonowania całego organizmu, m.in. pracy serca i świadomości;
• postacie narządowe – rozwijają się, gdy zakażenie obejmuje inne układy, np. zapalenie płuc, kości czy wsierdzia;
• postać bezobjawową, stwierdzaną u osób, które nie zgłaszają żadnych dolegliwości, mimo że badania wykazują obecność bakterii w kale. Nosiciele, mimo że sami nie odczuwają objawów, mogą stać się źródłem zakażenia innych osób. Z tego powodu pracownicy ochrony zdrowia i osoby, które mają zawodowy kontakt z żywnością, są badani pod kątem obecności bakterii z rodzaju Salmonella w organizmie przed rozpoczęciem pracy.

Rokowanie w przypadku salmonellozy zazwyczaj jest pomyślne. Choroba może być jednak groźna dla dzieci, a zwłaszcza dla niemowląt, osób starszych, pacjentów z niedoborami odporności i chorych przewlekle, np. na cukrzycę, miażdżycę lub ze wszczepionymi protezami. W niektórych przypadkach po ustąpieniu objawów pozostaje nosicielstwo pochorobowe.

Jak wygląda rozpoznanie zatrucia bakteriami z rodzaju Salmonella?

Diagnostyka salmonellozy opiera się na:

• zebraniu dokładnego wywiadu medycznego, który obejmuje przede wszystkim okoliczności wystąpienia objawów, np. spożycie pokarmów, w których mogły być obecne bakterie;
• badaniu kału w kierunku bakterii z rodzaju Salmonella, które pozwala na potwierdzenie obecności bakterii w próbkach pobranych od pacjenta (zwykle 3–5 próbek);
• badaniu innych materiałów pobranych od chorego, np. krwi lub wymiocin, lub podejrzanego pokarmu.

Jak wygląda leczenie zakażeń bakteriami z rodzaju Salmonella?

Leczenie niepowikłanych biegunek w przebiegu salmonellozy opiera się przede wszystkim na łagodzeniu objawów i zapobieganiu odwodnieniu. U większości chorych wystarcza doustne przyjmowanie płynów, takich jak woda, soki i napoje izotoniczne. Jeżeli choroba dotyczy dzieci lub osób starszych z ciężką biegunką, zaleca się stosowanie doustnego płynu glukozo-elektrolitowego lub przyjęcie do szpitala.

Jeżeli stan pacjenta na to pozwala, nie musi on zmieniać swojej diety. W przypadku nasilonych objawów należy rozpocząć żywienie chorego po skutecznym nawodnieniu. Dieta w leczeniu biegunki powinna opierać się na gotowanych produktach zawierających skrobię, m.in. ryż, makaron i kasze. Można dołączyć do nich zupy, banany oraz gotowane mięso i warzywa. Zaleca się także, aby w ciągu dnia pacjent spożywał kilka posiłków o małej objętości. W ostrym okresie choroby należy wykluczyć z diety mleko oraz smażone i ciężkostrawne potrawy. Kiedy stolce będą już odpowiednio uformowane, chory może wrócić do normalnej diety.

W leczeniu salmonellozy, której nie towarzyszą powikłania, nie zaleca się stosowania antybiotyku. Włączenie takiego leczenia może zwiększać ryzyko rozwoju nosicielstwa po ustąpieniu choroby. O wprowadzeniu leczenia przyczynowego zawsze decyduje lekarz. Może ono okazać się konieczne, gdy choroba przebiega z ciężkimi objawami ogólnymi i ze strony układu pokarmowego, towarzyszy jej posocznica lub dotyczy dzieci poniżej 6. miesiąca życia, dorosłych powyżej 50. roku życia i osób z obniżoną odpornością.

Jak można zapobiegać zakażeniom bakteriami z rodzaju Salmonella?

Profilaktyka salmonellozy opiera się na przestrzeganiu zasad higieny osobistej oraz na odpowiednim postępowaniu podczas produkcji lub przygotowywania żywności. Osoby, które będą miały zawodowy kontakt z artykułami spożywczymi, i przyszli pracownicy ochrony zdrowia zobowiązani są do wykonania badań w kierunku nosicielstwa pałeczek z rodzaju Salmonella przed rozpoczęciem pracy, aby zapobiec przenoszeniu bakterii.

Wszystkie przypadki choroby muszą zostać zgłoszone służbom sanitarnym. Pochorobowi nosiciele podlegają natomiast nadzorowi epidemiologicznemu. W wypadku osób, które mają zawodowy kontakt z żywnością, i pracowników ochrony zdrowia konieczne jest dłuższe zwolnienie lekarskie. Nosiciele mogą wrócić do takiej pracy po uzyskaniu ujemnych wyników w trzech badaniach stolca.

Czym są dur brzuszny i dury rzekome?

Dur brzuszny i dury rzekome, czyli paradury, należą do ostrych, ogólnoustrojowych chorób zakaźnych. Są wywoływane przez pałeczki Salmonella typhi i Salmonella paratyphi. Występują one głównie w Azji Południowo-Wschodniej i na Bliskim Wschodzie.

Objawy duru brzusznego i durów rzekomych obejmują dolegliwości:

• ogólne, takie jak: osłabienie, bóle głowy i gorączkę;
• ze strony układu pokarmowego, np.: nudności, wymioty, brak apetytu, wzdęcia brzucha oraz zaparcia lub biegunki;
• skórne – najczęściej plamistą wysypkę na skórze brzucha i klatki piersiowej (tzw. różyczkę durową).

W diagnostyce duru brzusznego i paradurów wykorzystuje się posiewy krwi i innych płynów ustrojowych, m.in. żółci, kału, szpiku kości i moczu, oraz testy serologiczne. Leczeniem z wyboru w takich przypadkach są antybiotyki. Profilaktyka występowania duru brzusznego i durów rzekomych obejmuje przestrzeganie zasad higieny osobistej, nadzór epidemiologiczny nad nosicielami i wykonywanie szczepień ochronnych. Są one zalecane zwłaszcza osobom, które podróżują do regionów o dużym ryzyku zachorowania.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. A. Boroń-Kaczmarska, A. Wiercińska-Drapało, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2021, s. 220–223.
2. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1051–1056.