Limfopenia – objawy, przyczyny, leczenie

Limfocyty to jedna z frakcji białych krwinek krwi. Ich ilość zmienia się w zależności od zapotrzebowania, ale też w wyniku różnych nieprawidłowości. Limfopenia oznacza, że w organizmie jest za mało limfocytów, a limfocytoza – że jest ich za dużo. Jaka jest rola limfocytów w organizmie i dlaczego czasami jest ich za mało? Jakie mogą być przyczyny limfopenii?

Limfocyty – za co odpowiadają?

W ludzkiej krwi znajdują się trzy frakcje elementów upostaciowionych: płytki krwi (trombocyty), czerwone krwinki (erytrocyty) oraz białe krwinki (leukocyty). Trombocyty biorą udział w krzepnięciu krwi, erytrocyty transportują tlen i dwutlenek węgla, leukocyty zaś odpowiadają za odporność organizmu. 

Wśród leukocytów wyróżnia się kilka grup krwinek o wyspecjalizowanych funkcjach: granulocyty (neutrofile, bazofile i eozynofile), monocyty oraz limfocyty. Każda z tych grup odpowiada za innego rodzaju odpowiedź odpornościową organizmu. 

Limfocyty w zależności od pełnionej funkcji oraz miejsca powstawania i dojrzewania dzielą się na:

• limfocyty T – powstają w szpiku kostnym, dojrzewają w grasicy – ich rola to tzw. odpowiedź komórkowa, czyli bezpośredni kontakt z antygenem i niszczenie związanych z nim komórek.
• limfocyty B – powstają i dojrzewają w szpiku kostnym – ich rola tzw. odporność humoralna, czyli wytwarzanie swoistych przeciwciał i budowanie pamięci immunologicznej.
• komórki NK (ang. Natural Killer) – tzw. naturalni zabójcy, niszczą patologiczne komórki (szczególnie nowotworowe i zakażone przez wirusy) na wczesnym etapie odpowiedzi immunologicznej.

Limfopenia – co to znaczy?

Liczba limfocytów we krwi zmienia się w zależności od stanu organizmu, jak również w wyniku różnych chorób układu krwiotwórczego. U zdrowego dorosłego człowieka prawidłowa ilość limfocytów powinna wynosić 1-3 tys./μl, co stanowi 20-40 procent wszystkich leukocytów.

Limfopenia (limfocytopenia) to obniżona ilość limfocytów we krwi – poniżej 1 tys./μl. 

Warto zaznaczyć, że limfopenia a leukopenia – to nie to samo. Leukopenia oznacza obniżoną ilość wszystkich białych krwinek (w tym limfocytów), a limfopenia dotyczy tylko frakcji limfocytów. To, czy limfopenia wynika z ogólnej leukopenii, czy jest zjawiskiem izolowanym, jest ważną informacją diagnostyczną dla lekarza. 

Limfopenia – przyczyny

Limfopenia przekłada się na upośledzenie odporności organizmu, ponieważ w takim stanie mechanizmy obronne nie funkcjonują prawidłowo. Nieprawidłowości mogą powstawać na etapie wytwarzania limfocytów (zbyt mało), nadmiernego ich niszczenia lub zaburzenia funkcjonowania tych komórek w organizmie. 

Przyczyny limfopenii mogą mieć charakter pierwotny lub wtórny. 

• Pierwotne niedobory odporności to grupa zaburzeń o podłożu genetycznym. Obejmuje ona ponad 400 jednostek chorobowych, a około połowa z nich dotyczy nieprawidłowego działania linii limfocytów B, odpowiedzialnych za produkcję przeciwciał odpornościowych. Choroby te wykrywane są już w wieku dziecięcym. 

• Wtórne niedobory odporności to najczęściej wykrywane zaburzenia odporności u dorosłych. Limfopenia raportowana jest w 1,5-3 proc. wyników morfologii krwi i często ma charakter przejściowy. Przewlekła, utrzymująca się limfopenia zawsze wymaga poszerzenia diagnostyki. 

Limfopenia wtórna – przyczyny:

• choroby hematologiczne obejmujące szpik kostny, np. zespół mielodysplastyczny, chłoniak Hodgkina;
• przewlekłe infekcje wirusowe: HIV, WZW;
• ostre infekcje: grypa, gruźlica, covid-19, sepsa;
• przewlekłe choroby ogólnoustrojowe, np.: toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane, sarkoidoza, zespół Cushinga;
• niewydolność nerek lub wątroby;
• chemioterapia, radioterapia;
• przewlekłe stosowanie niektórych leków: glikokortykosteroidów, leków immunosupresyjnych, cytostatycznych, tyreostatycznych, przeciwpadaczkowych;
• niedobory żywieniowe, zaburzenia wchłaniania;
• wysiłek fizyczny, przewlekły stres.

Limfopenia – objawy

Objawy chorób, którym może towarzyszyć przewlekła limfopenia to m.in.:

• częste, nawracające infekcje, zwłaszcza zakażenia nietypowymi patogenami,
• zmiany w obrębie śluzówek jamy ustnej: owrzodzenia, afty, infekcje grzybicze,
• owrzodzenia i grzybice skóry,
• znaczne zmniejszenie apetytu, znaczny spadek masy ciała,
• stany podgorączkowe.

W taki sposób mogą przejawiać się poważne schorzenia jak zakażenia HIV, wirusowe zapalenie wątroby, choroby reumatologiczne i hematoonkologiczne. Bardzo ważna tutaj jest dalsza diagnostyka obejmująca:

• szczegółowy wywiad z pacjentem – m.in. przebyte infekcje, choroby przewlekłe, przyjmowane leki,
• podstawowe badania laboratoryjne, zwłaszcza pełna morfologia krwi wraz z rozmazem, potwierdzająca limfopenię,
• badania specjalistyczne – w zależności od potrzeb specjalistyczne badania krwi lub badania obrazowe.

Większość przypadków obniżonej ilości limfocytów to jednak limfopenia przejściowa, która nie daje objawów. Wykrywana jest zwykle przy okazji rutynowych badań krwi, np. w medycynie pracy. Jeśli nie towarzyszą jej wymieniane wcześniej objawy i nie ma podłoża polekowego, warto takie badanie powtórzyć po kilku tygodniach. Często bowiem limfopenia jest zjawiskiem utrzymującym się kilka tygodni po infekcji (np. grypie czy covid-19) lub większym wysiłku fizycznym.

Jeśli niski poziom limfocytów utrzymuje się w kolejnych badaniach i wykluczone są wymienione wcześniej choroby, wskazana jest diagnostyka w kierunku niewydolności nerek i wątroby, które początkowo mogą przebiegać bezobjawowo. 

Jak wykryć limfopenię? 

Podstawowym badaniem, które może wykazać obniżoną ilość limfocytów, jest morfologia krwi – badanie łatwo dostępne i tanie, można je wykonać w każdym laboratorium zarówno komercyjnie, jak i na zlecenie lekarza.

Warto pamiętać, że chcąc uzyskać na wyniku ilość limfocytów, należy zlecić tzw. morfologię pełną (rozszerzoną), która różnicuje wszystkie frakcje leukocytów. Najlepiej od razu zlecić też wykonanie rozmazu – zapewni on dodatkową ocenę komórek krwi oglądanych pod mikroskopem. Najnowsze technologie stosowane w laboratoriach pozwalają już na bardzo dokładną cyfrową analizę rozmazu krwi.

Ilość limfocytów na wyniku morfologii powinna być przedstawiona w dwóch postaciach:

• ilościowej (liczba limfocytów w jednostce objętości krwi) – mogą być stosowane różne zapisy jednostek: tys./μl, 10*3/μl lub 10*9/L lub też G/L; prawidłowa ilość u dorosłego to 1-3 tys./μl,
• procentowej – udział limfocytów w całej populacji białych krwinek; prawidłowa ilość u dorosłego to 20-40% (u dzieci udział limfocytów jest podwyższony).

Przy interpretacji wyników należy zawsze odnosić się do zakresów referencyjnych podanych na wyniku. Zakresy te mogą różnić się w zależności od wieku pacjenta, a także pomiędzy różnymi laboratoriami. 

Podstawą w interpretacji powinny być zawsze wyniki ilościowe, przedstawiające wartość bezwzględną. Udział procentowy zależy bowiem także od ilości innych frakcji leukocytów i z tego powodu może przekraczać zakresy referencyjne nawet przy prawidłowym wyniku ilościowym. 

Limfopenia – leczenie i rokowania

Leczenie limfopenii zależne jest od jej przyczyny. W przypadku przewlekłych niedoborów odporności pacjentom podaje się regularne wlewy z immunoglobulinami (przeciwciałami). Wrodzone choroby leczy się przeszczepem szpiku kostnego, który jest miejscem powstawania limfocytów. Trwają badania nad zastosowaniem terapii genowej.

W limfopeniach wtórnych należy przede wszystkim wyeliminować przyczynę – wyleczyć infekcję, uregulować chorobę układową, zmodyfikować stosowane leczenie lub odstawić szkodliwy lek. Często wystarczy odczekać kilka tygodni na samoczynną regenerację układu immunologicznego. 

Długo utrzymująca się limfopenia – szczególnie wraz z ogólną leukopenią – stanowi podwyższone ryzyko zakażeń i powikłań poinfekcyjnych. W skrajnych sytuacjach groźna może okazać się nawet własna flora bakteryjna. Warto więc regularnie wykonywać podstawowe badania, aby zapobiegać rozwojowi chorób.  

Mgr Marta Filipowska