Moczówka prosta – objawy, przyczyny i leczenie choroby

Moczówka prosta to schorzenie polegające na wydalaniu dużych ilości moczu (powyżej 3 litrów dziennie), którego przyczyną jest brak hormonu wazopresyny lub niewrażliwość nerek na jego działanie. Choroba prowadzi do odwodnienia, czego skutkiem jest odczuwanie silnego pragnienia i przyjmowanie nadmiernej ilości płynów. Czy da się leczyć moczówkę?

Moczówka prosta – co to za choroba?

Moczówka prosta to stan, w którym organizm wydala duże ilości moczu. W ciągu doby objętość moczu waha się pomiędzy 3 do nawet 20 litrów. Gdy to rzadkie zaburzenie związane jest z niedoborem wazopresyny – nosi nazwę moczówki prostej centralnej. Gdy przyczyną moczówki jest utrata wrażliwości nerek na działanie wazopresyny – wtedy taki stan określany jest jako moczówka prosta nerkowa.

Moczówka prosta – przyczyny i rodzaje

Wazopresyna, zwana też hormonem antydiuretycznym (ADH) jest produkowana w mózgu przez podwzgórze, a jej zadaniem jest regulowanie objętości moczu produkowanego w nerkach. Odwodnienie fizjologicznie wywołuje uczucie pragnienia, które jest sygnałem dla nerek, żeby ograniczyć ilość wydalanego moczu i zmniejszyć w ten sposób utratę wody przez organizm. Defekt tego mechanizmu prowadzi do wydalania przez nerki dużej ilości moczu pomimo uczucia pragnienia.

• Moczówka prosta centralna jest wywołana uszkodzeniem podwzgórza, czyli struktury mózgu produkującej wazopresynę lub uszkodzeniem przysadki mózgowej, czyli miejsca, gdzie hormon ten jest magazynowany. Może być wywołana obecnością guzów łagodnych lub złośliwych tych okolic mózgu; może być wynikiem reakcji zapalnej czy zabiegów mikrochirugicznych.

• Moczówka prosta nerkowa jest efektem niewrażliwości nerek na działanie wazopresyny. Stan ten może powstać w wyniku przewlekłej choroby nerek, zaburzeń elektrolitowych (hiperkalcemia, hipokaliemia) lub przyjmowania niektórych leków (lit, amfoterycyna B, demeklocyklina). Może być również skutkiem defektu genetycznego, polegającego na mutacji genu zlokalizowanego na chromosomie X (wtedy choroba dotyczy tylko płci męskiej) lub genu na chromosomie autosomalnym.

Zwykle postać wrodzona ujawnia się już we wczesnym dzieciństwie, choć nie zawsze jest równie wcześnie rozpoznawana.

Moczówka prosta – objawy

Do głównych objawów moczówki prostej należą:

• poliuria, czyli wydalanie dużych ilości moczu o niskim ciężarze właściwym (poniżej 1,005 kg/l);
• polidypsja, czyli zwiększone pragnienie i picie dużych ilości płynów, również w nocy;
• objawy odwodnienia, pojawiające się, gdy duże wydalanie nie jest równoważone zwiększonym przyjmowaniem płynów. Są nimi: suchość w jamie ustnej, suchość, skóry, osłabienie, bóle głowy, kurcze i bóle nóg, utrata masy ciała, obniżone ciśnienie tętnicze krwi, przyspieszone tętno, zwiększone stężenie sodu w krwi (hipernatremia).

Moczówka psychogenna

Określana jest też nerwicą pragnieniową, polega na kompulsywnym piciu dużych ilości płynów. Pierwotną przyczyną jest zwiększone pragnienie, które w konsekwencji wywołuje zwiększone wydalanie moczu. Pragnienie ma podłoże psychiczne, w większości przypadków związane jest ze schizofrenią, ale wśród innych przyczyn wymienia się również chorobę afektywną dwubiegunową czy zespół otępienny. Wzmożone pragnienie występuje głównie w ciągu dnia, nie występuje natomiast w nocy.

Moczówka prosta – diagnostyka

Diagnostyka podstawowa obejmuje:

• dokładny wywiad z pacjentem, obejmujący przyjmowane leki, obciążenie rodzinne, choroby współistniejące;
• badanie ogólne moczu, badanie osmolalności moczu;
• oznaczenie stężenia kreatyniny, glukozy, białka we krwi, proteinogram białek surowicy;
• badania obrazowe – w kierunku nieprawidłowości w obrębie przysadki mózgowej i podwzgórza.

Kolejnym etapem jest wykonywany w warunkach szpitalnych test odwodnieniowo-wazopresynowy, obejmujący:

• test odwodnieniowy (test zagęszczania moczu) – polegający na całkowitym ograniczeniu w dniu przeprowadzenia badania przyjmowania płynów. W 30-minutowych odstępach czasu przeprowadza się pomiar masy ciała, ciężaru właściwego moczu oraz osmolalności osocza. Spadek masy ciała >3% oraz wzrost parametrów odwodnienia (gęstości moczu, osmolalności surowicy) jest wskazaniem do zakończenia badania. Pod koniec testu mierzone jest również stężenie wazopresyny.

W moczówce prostej centralnej nie dochodzi do wzrostu ciężaru właściwego moczu i jego osmolaności, wzrasta natomiast osmolalność osocza. Stężenie wazopresyny pozostaje niskie.

• test wazopresynowy – pod koniec testu zagęszczania moczu, doustnie lub donosowo, podawany jest syntetyczny odpowiednik wazopresyny, czyli desmopresyna, po czym mierzone są parametry oddawanych porcji moczu (objętość, ciężar właściwy, osmolalność). W moczówce prostej centralnej następuje zagęszczenie moczu i wzrost jego ciężaru właściwego oraz osmolalności, natomiast w moczówce nerkowej ciężar właściwy oraz osmolalność moczu są niskie.

Moczówka prosta – leczenie

W przypadku moczówki centralnej leczenie polega na podawaniu hormonu, który nie jest wydzielany. Desmopresyna, jako syntetyczny odpowiednik wazopresyny, podawana jest doustnie, donosowo lub w postaci zastrzyków. W trakcie leczenia kontroluje się masę ciała, ilość wydalanego moczu i jego ciężar właściwy. Jeśli przyczyną jest np. guz nowotworowy, leczenie powinno zmierzać do usunięcia przyczyny wywołującej chorobę.

W przypadku moczówki prostej nerkowej postępowanie lecznicze jest uzależnione od przyczyny. W przypadku uszkodzenia nerek sprowadza się do leczenia choroby podstawowej. Stosuje się także dietę z ograniczeniem ilości soli i białka, co ułatwia prawidłowe nawodnienie. W przypadku moczówki wywołanej zaburzeniami stężeń elektrolitów w surowicy, wyrównanie ich poziomu powoduje ustąpienie objawów.

We wrodzonym defekcie receptorów wazopresynowych w nerkach korzystne efekty przynosi stosowanie leków moczopędnych z grupy tiazydów, które pomagają ograniczyć ilość wydalanego moczu.

Szanse na wyleczenie i ustąpienie objawów zależne są od przyczyny. Po urazach głowy, po udanym leczeniu guza czy procesu zapalnego, produkcja hormonu może ulec normalizacji. Jednak wiele przypadków moczówki wymaga przewlekłego stosowania desmopresyny i przyjmowania odpowiedniej ilości płynów. Dla takich chorych niezbędne jest prowadzenie uregulowanego trybu życia, dbanie o odpowiedni zapas płynów i stosowanie się do wskazówek lekarza.

Mgr Renata Grzelik