Nadmierne owłosienie u kobiet – najczęstsze przyczyny

Nadmierne owłosienie u kobiet, zwane hirsutyzmem, jest częstym zaburzeniem dermatologicznym, które dotyka wiele kobiet na całym świecie. Hirsutyzm może wpłynąć na jakość życia kobiety, wprowadzając wiele kłopotów emocjonalnych i społecznych. W artykule przedstawione zostaną najczęstsze przyczyny nadmiernego owłosienia u kobiet, aby pomóc zrozumieć naturę tego zaburzenia i dostarczyć informacji na temat sposobów leczenia.

Nadmierne owłosienie u kobiet – rodzaje

Wyróżnia się dwa typy nadmiernego owłosienia u kobiet:

• hipertrychoza – uogólnione nadmierne owłosienie, występujące na całym ciele
• hirsutyzm – miejscowe nadmierne owłosienie, występujące na wybranych obszarach

W hipertrychozie nadmierny wzrost włosów jest spowodowany konwersją włosów mieszkowych typu vellus we włosy dojrzałe. Wyróżnia się dwa typy hipertrychozy: wrodzoną oraz nabytą. Do rzadkich stanów pierwotnej hipertrychozy zalicza się:

• wrodzone uogólnione nadmierne owłosienie 1 (zespół Ambras);
• wrodzone uogólnione nadmierne owłosienie 2 (opisany jako atawizm, czyli nawrót do sierści typu zwierzęcego);
• włóknistość dziąseł z nadmiernym owłosieniem;
• zespół Cantu.

O wiele częściej hipertrychoza rozwija się jako postać nabyta, na skutek genetycznie uwarunkowanego przerostu mieszków włosowych na całym ciele, nawet przy prawidłowych poziomach androgenów. Choroba ta może dotknąć obu płci.

Niektóre leki mogą być przyczyną uogólnionej hipertrychozy. Ich działanie polega na przekształceniu meszków włosowych we włosy dojrzałe, ale nie na pobudzaniu wzrostu nowych włosów. Do leków, które przyczyniają się do hipertrychozy, zalicza się ACTH (adrenokortykotropinę), glikokortykosteroidy, androgeny, cyklosporynę, danazol, diazoksyd, gonadotropiny, interferon-α, minoksydyl oraz doustne środki antykoncepcyjne.

Z kolei hirsutyzm objawia się u kobiet nadmierną ilością owłosienia na obszarach typowo męskich. Do tych lokalizacji zaliczamy: wargę górną, brodę, klatkę piersiową, ramię, górną część brzucha, podbrzusze, górną część pleców, dolną część pleców i udo. Są to obszary androgenowrażliwe, czyli podatne na działanie hormonów androgenowych (androgenów – męskich hormonów płciowych). Rosnące włosy są przeważnie ciemne, grube i twarde, co przekłada się na ich mocniejsze uwidocznienie, zwłaszcza w tych częściach, których nie można ukryć odzieżą. Dodatkowo powyższe cechy powodują trudności w ich skutecznych zamaskowaniu oraz usunięciu.

Szacuje się, że statystycznie zaburzenie owłosienia dotyczy około 5-15% kobiet w okresie rozrodczym. Zdecydowanie częściej hirsutyzm obserwuje się u osób otyłych.

Nadmierne owłosienie u kobiet może pojawić się w każdym wieku. Najczęściej ujawnienie choroby przypada na okres dojrzewania. Gwałtowne i mocno zaznaczone zmiany hormonalne, wywracające całą gospodarkę hormonalną przypadają na okres ciąży (zwłaszcza trzeci trymestr ciąży) oraz menopauzy. Dynamiczne zmiany w zakresie osi podwzgórze – przysadka – jajnik u dojrzewających dziewcząt doprowadzają do nasilonego wydzielania hormonu luteinizującego (LH), który wpływa na wzrost objętości jajników. W następnej kolejności dochodzi do zwiększonego wydzielania testosteronu, androstendionu i estradiolu. Efektem tych przemian hormonalnych są zaburzenia miesiączkowania na początkowym etapie dojrzewania (rzadkie, bezowulacyjne miesiączki), a także objawy hiperandrogenizmu, na które składają się: hirsutyzm, łysienie typu męskiego, trądzik, obniżenie tonu głosu, otyłość, zmiany w obrębie zewnętrznych narządów płciowych. U większości młodych dziewcząt stan ten jest słabo zaznaczony lub wcześnie ustępuje.  Jednakże u części nastolatek może dojść do narastania tych zmian i wytworzenia się klasycznego, pełnoobjawowego hirsutyzmu.

U niektórych kobiet oprócz nadmiernego owłosienia, dochodzą objawy związane z nadmiernych stężeniem androgenów w organizmie. Do typowych objawów wirylizacji zalicza się powiększenie łechtaczki, zmniejszenie rozmiarów piersi i macicy, obniżenie głosu, przyrost masy ciała, trądzik oraz łysienie typu męskiego, które zazwyczaj zaczyna się od skroni i może prowadzić do utraty włosów na czubku głowy (zakola). Czasami wiążą się z tym również zaburzenia owulacji, zwiększone ryzyko poronień, nadmierne wydzielanie łoju skórnego oraz stany depresyjne.

Nadmierne owłosienie u kobiet – przyczyny

Hirsutyzm może być spowodowany wieloma czynnikami. Głownie przyczyniają się do tego zaburzenia hormonalne. Nie można jednak zapominać, że istnieje odsetek pacjentek, u których przyczyna nie została jeszcze poznana, a poziom androgenów pozostaje w wartościach referencyjnych. Takie zjawisko określa się hirsutyzmem idiopatycznym (idiopatyczny = o nieznanej przyczynie).

Najczęstsze przyczyny nadmiernego owłosienia u kobiet

• Zespół policystycznych jajników (PCOS):

Jest to jedna z najczęstszych przyczyn nadmiernej owłosienia u kobiet. PCOS jest chorobą, która powoduje zaburzenia hormonalne, zwiększając produkcję androgenów. Androgeny są hormonami, które zwykle występują u mężczyzn, ale również są obecne u kobiet. Zwiększona produkcja androgenów u kobiet z PCOS odbywa się w jajnikach i powoduje nadmierne owłosienie, zwłaszcza na twarzy, klatce piersiowej i brzuchu. Hirsutyzm spowodowany zaburzeniem pracy jajników, objawia się problemami z regularnym miesiączkowaniem oraz bezpłodnością.

• Nadmiar androgenów:

Nadmierne owłosienie u kobiet może być spowodowane nadmiarem androgenów, które pochodzą z nadnerczy lub jajników. Często jest to związane z chorobami hormonalnymi, takimi jak choroba nadnerczy, choroba tarczycy, akromegalia. Ponadto do rozwoju hirsutyzmu może dojść w przebiegu takich chorób jak: hiperprolaktynemia, zespół Cushinga, zespół nadnerczowo-płciowy czy guzy jajników oraz nadnerczy produkujące androgeny. Hormony androgenowe mogą powodować wzrost owłosienia, zwłaszcza na twarzy, szyi, klatce piersiowej, brzuchu i udach. Za powyższe objawy głównie odpowiada zwiększone stężenie we krwi testosteronu.

• Genetyka:

Hirsutyzm może być dziedziczony i kobiety z rodzin, w których występuje nadmierne owłosienie, są bardziej narażone na jego rozwój. Geny mogą wpływać na poziom hormonów i na wrażliwość mieszków włosowych na te hormony. Częściej dotyczy to kobiet pochodzących z krajów śródziemnomorskich, Bliskiego Wschodu i Azji Południowej.

• Niektóre leki:

Niektóre leki, takie jak sterydy anaboliczne, leki przeciwpadaczkowe i niektóre leki antykoncepcyjne, mogą powodować nadmierne owłosienie u kobiet. Leki te mają działanie androgenne lub androgenopodobne. Natomiast niektóre leki antykoncepcyjne mogą dodatkowo zmniejszać poziom estrogenów i zwiększać poziom androgenów, co prowadzi do wzrostu owłosienia.

• Otyłość:

Otyłość może wpływać na poziom hormonów i może przyczynić się do wzrostu owłosienia. Komórki tłuszczowe mogą wytwarzać androgeny, co prowadzi do nadmiernego owłosienia u kobiet. Nadmierne owłosienie tłumaczy się również związkiem tego zaburzenia z zespołem oporności na insulinę. Oporne na działanie insuliny komórki tłuszczowe, powodują coraz większe jej wydzielanie przez trzustkę celem obniżenia poziomu cukru we krwi. W wyniku tego mechanizmu dochodzi do rozwoju cukrzycy typu 2. W efekcie bardzo często nakłada się na to również zespół policystycznych jajników. Niektóre badania pokazują, że insulina w wysokich stężeniach może aktywować jajniki do produkowania męskich hormonów. Dodatkowo zaburzenie pracy gruczołów wydzielania wewnętrznego może również skutkować rozregulowaniem gospodarki hormonalnej.

• Inne:

Uważa się, że nadmierny stres oraz zbyt intensywny wysiłek fizyczny może stymulować organizm kobiety do wytwarzania nadmiernej ilości androgenów, głównie testosteronu. Jak wiadomo, zwiększona ilość tych hormonów skutkuje pojawieniem się nadmiernego owłosienia.

Hirsutyzm – diagnoza i leczenie

W przypadku występowania objawów hirsutyzmu u kobiety, lekarz powinien przeprowadzić szczegółowy wywiad dotyczący historii chorób oraz przyjmowania leków, a także dokładnie zbadać pacjentkę, w tym przeprowadzić badanie ginekologiczne i zlecić badanie ultrasonograficzne narządów płciowych.

Dodatkowo, konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych w celu oznaczenia poziomów hormonów, takich jak testosteron, dehydroepiandrosteron (DHEA oraz DHEA-S) i androstendion, które są zwykle podwyższone w przypadku nadmiaru androgenów. Najlepszym rozwiązaniem jest zakup pełnego profilu (pakietu) badań hormonalnych dla kobiet. W skład takich pakietów wchodzą badania: hormon luteinizujący (LH), hormon folikulotropowy (FSH), tyreotropowy (TSH), tyroksyna (Ft4), trójjodotyronina (fT3), przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO), prolaktyna, progesteron, kortyzol, insulina, HOMA-IR. Wymienione badania mogą pomóc w postawieniu trafnej diagnozy i wdrożeniu odpowiedniego leczenia. Nierzadko wymagana jest konsultacja endokrynologa, dermatologia oraz dietetyka.

Z uwagi na fakt, że dyskomfort związany z nadmiernym owłosieniem jak również ilość owłosienia jest czysto subiektywnym odczuciem, celem określenia skali problemu lekarze posługują się skalą punktową tj. skalą Ferrimana-Gallwaya. Jest to skala oceny owłosienia ciała u kobiet przed przekwitaniem stosowana w diagnostyce hirsutyzmu.

Kompleksowe postępowanie terapeutyczne uzależnione jest głównie od poznania przyczyny. W dużej mierze polega na wyeliminowania choroby podstawowej oraz leczeniu objawowym – usuwaniu nadmiernego owłosienie oraz wdrożeniu odpowiedniego leczenia farmakologicznego.

Autor: Mgr Agnieszka Nowak

Bibliografia:

1. Hypertrichosis. Saleh D, Yarrarapu SNS, Cook C. 2022 Jul 4. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan–
2. Hirsutism in Women. Matheson E, Bain J. Am Fam Physician. 2019 Aug 1;100(3):168-175
3. Hirsutism: an evidence-based treatment update. Somani N, Turvy D. Am J Clin
4. Dermatol. 2014 Jul;15(3):247-66
5. Hirsutism in women. Bode D, Seehusen DA, Baird D. Am Fam Physician. 2012 Feb 15;85(4):373-80
6. Hirsutism: Diagnosis and management. Brodell LA, Mercurio MG. Gend Med. 2010 Apr;7(2):79-87