Nietolerancja histaminy - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Nietolerancja histaminy (NH) to wciąż dość mało poznany typ nadwrażliwości. Symptomy, które jej towarzyszą są dość często mylnie interpretowane i diagnozowane jako alergie różnego typu, a testy ukierunkowane zazwyczaj wychodzą negatywnie. Objawy takie jak bóle migrenowe, katar sienny, problemy z układem pokarmowym zrzucane są również na reakcje psychosomatyczne czy też nawet hipochondrie. Pacjenci zazwyczaj długofalowo leczeni są lekami, które nie pozostają obojętne dla organizmu, łagodzą tylko uciążliwe objawy, a nie rozwiązują przyczyny problemu. Jakie są przyczyny nietolerancji histaminy i jak jest diagnozowana?

Nietolerancja histaminy

Nietolerancja histaminy to rodzaj nietolerancji pokarmowej, która objawia się nieimmunologiczną odpowiedzią organizmu na spożycie pokarmu w normalnie tolerowanej dawce, w tym przypadku histaminy (lub inny amin biogennych). Ten typ nietolerancji jest określany terminami pseudoalergia, histaminoza jelitowa lub nadwrażliwość na histaminę. Nietolerancja histaminy jest stanem spowodowanym brakiem równowagi między histaminą uwalnianą z pożywienia, a zdolnością organizmu do biodegradacji przyjętej ilości.

Histamina – czym jest?

Histamina jest substancją, która jest wytwarzana w lokalnej odpowiedzi układu odpornościowego w celu wywołania stanu zapalnego. Jest mediatorem układu neuro-immuno-endokrynnego. W organizmie człowieka wpływa na całe spektrum funkcji fizjologicznych różnych tkanek i komórek, w tym na odporność. Z chemicznego punktu widzenia jest aminą biogenną. W organizmie człowieka magazynowana jest przede wszystkim w komórkach tucznych i bazofilach. Wśród innych procesów histamina pośredniczy w reakcjach zapalnych, rozszerzaniu naczyń, wytwarzaniu kwasu żołądkowego, przekrwieniu i skurczu oskrzeli oraz w funkcji wydzielniczej w układzie oddechowym. Stwierdzono jej wielokierunkowe działanie w układzie nerwowym, gdzie pełni funkcję neuroprzekaźnika i neurohormonu, wpływając m.in. na termoregulację, czujność, apetyt oraz funkcje poznawcze i behawioralne. Mikrobiom (bakterie zasiedlające jelita) może być również źródłem histaminy w organizmie. Prócz wydzielania endogennego (wewnątrz organizmu), głównym egzogennym (dostarczanym poza organizmem) źródłem histaminy jest żywność.

Histamina działa w organizmie jako agonista (łączy się z receptorem i wywołuje reakcję w komórce) receptorów histaminowych H1, H2, H3 i H4. W zależności od tego z którym z receptorów histamina się połączy, spowoduje to specyficzny rodzaj objawów, m.in:

• Receptory H1 – nasilony świąd, ból, rozszerzenie naczyń, przepuszczalność naczyń, niedociśnienie, uderzenia gorąca, tachykardia i skurcz oskrzeli, skurcze mięśni gładkich, obrzęk błony śluzowej, stan zapalny i wydzielanie śluzu
• Receptory H2 – wydzielanie kwasu żołądkowego, przepuszczalność naczyń, niedociśnienie, uderzenia gorąca, ból głowy, tachykardia i skurczu oskrzeli
• Receptory H3 – uwalnianie histaminy, dopaminy, serotoniny, noradrenaliny i acetylocholiny w ośrodkowym układzie nerwowym.

Wysoki poziom histaminy – przyczyny

U pacjentów z podejrzeniem nietolerancji histaminy należy dokładnie rozważyć inne możliwe przyczyny objawów, a przede wszystkim alergie tzw. IGE-zależne, w których dochodzi do uwolnienia znacznych ilości histaminy z komórek efektorowych (tj. bazofile, komórki tuczne) pod wpływem alergenu dostarczanego z zewnątrz (pyłki, kurz, sierści itp.) jak również innych nietolerancji pokarmowych, chorób przewodu pokarmowego czy też mastocytozy.

Do wzrostu poziomu histaminy w organizmie prowadzą:

1. Dysfunkcja enzymatyczna – histamina jest metabolizowana w organizmie na kilku szlakach. W procesie jej rozkładu biorą udział dwa główne enzymy, których różne dysfunkcje, czy to na poziomie zmian polimorficznych genu czy zmian w obrębie receptorów, powodują ich zmniejszone stężenie w organizmie, bądź upośledzone funkcjonowanie. Do tych enzymów należą:

• DAO – oksydaza diaminowa, która degraduje histaminę w organizmie człowieka;
• HNMT – N-metylotransferaza histaminowa, która przekształca histaminę w przestrzeniach wewnątrzkomórkowych.

2. Leki – z jednej strony mogą prowokować wytwarzanie jej większej ilości w organizmie, jak również wpływać na nieprawidłowy (zwolniony) metabolizm przez DAO i HNMT. Niektóre przykłady tych leków obejmują:

• antybiotyki
• leki przeciwdepresyjne
• leki żołądkowo-jelitowe
• leki przeciwarytmiczne, które leczą zaburzenia rytmu serca
• leki przeciwnadciśnieniowe, które leczą wysokie ciśnienie krwi
• środki zwiotczające mięśnie
• narkotyki
• miejscowe środki znieczulające
• NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne)
• Aspiryna

3. Zaburzenia mikrobiomu – SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth) czyli stan, w którym jelito cienkie jest kolonizowane przez nadmierną liczbę bakterii, jak również choroby układu pokarmowego, mogą wpływać na metabolizm DAO. Szczepy bakterii, które nasilają produkcję histaminy to Lactobacillus bulgarcius, Lactobacillus reuteri oraz Lactobacillus casei. Bezpieczne i pomocne w obniżaniu poziomu tej substancji oraz sprzyjające produkcji oksydazy diaminowej będą natomiast preparaty probiotyczne zawierające bakterie Bifidobacterium infantis, Bifidobacterium breve, Bifidobacterium longum, a także Lactobacillusplantarum.

4. Pożywienie – Prawie wszystkie produkty spożywcze i napoje zawierają pewną ilość histaminy, która wzrasta, gdy żywność się starzeje, psuje lub fermentuje. Niektóre pokarmy i napoje zawierają również związki, które pomagają uwalniać histaminę w organizmie lub blokują produkcję (niedobór DAO i HNMT) lub skuteczność działania enzymów DAO i HNMT.

Pokarmy i napoje bogate w histaminę to:

• drożdże i ekstrakty drożdżowe
• sery dojrzewające
• fermentowane produkty mleczne
• konserwy rybne, takie jak makrela i tuńczyk oraz inne produkty w puszkach
• kapusta, ogórki kiszone i produkty fermentowane
• produkty wędzone, takie jak kiełbasa, szynka, boczek czy salami
• owoce morza i skorupiaki
• ocet

Pokarmy, które mogą powodować zwiększone uwalnianie histaminy, obejmują:

• większość owoców cytrusowych
• kakao i czekolada
• pomidory oraz produkty pochodne jak keczup
• orzeszki ziemne

Pokarmy, które mogą zakłócać działania enzymów DAO i HNMT, obejmują:

• alkohol (w szczególności czerwone wino, piwo, szampan)
• szpinak, bakłażan, truskawki
• napoje energetyczne
• zielona herbata
• czarna herbata
• herbata mate

5. Stres – w warunkach przewlekłego stresu dochodzi do zwiększonej produkcji histaminy.

Nietolerancja histaminy- objawy

Spożyta z pożywieniem histamina nie powinna przedostawać się do krwi, powinna zostać poddana biodegradacji do związków nieaktywnych.  Jednak w przypadku zaburzeń enzymów, które nie radzą sobie z jej rozkładem, histamina przedostaje się do krwi i za jej pośrednictwem zostaje rozprowadzona do odległych części organizmu. Łącząc się z receptorami H wywołuje objawy. U człowieka zdrowego dopiero ok. 75 mg histaminy, może dawać objawy „zatrucia”, natomiast u osób z jej nietolerancją kilka miligramów może wystarczyć, aby pojawiły się objawy. Do najczęstszych objawów należą:

• skóra – zaczerwienienie, świąd, pokrzywka czy też rumień, powstające na skutek przepuszczalności śródbłonka, obrzęki;
• układ oddechowy – ze względu na zwiększoną produkcję śluzu, zwiększoną przepuszczalność śródbłonka i nadmiernych skurczów mięśniówki gładkiej, można doświadczać kataru, duszności czy skurczu oskrzeli, świszczący kaszel, kichanie;
• układ pokarmowy – wzdęcia, bóle brzucha, mdłości, biegunka;
• układ nerwowy – bóle głowy, migreny, zawroty głowy, senność lub też problemy ze snem, zaburzenia termoregulacji;
• układ krwionośny – palpitacje serca, nadciśnienie tętnicze, arytmie, wstrząs;
• bolesne miesiączkowanie – związane ze zwiększona wrażliwością na histaminę jak i obecność receptorów H1 na powierzchni mięśniówki gładkiej;

Nietolerancja histaminy – diagnostyka

W ramach postępowania diagnostycznego jako pierwszy krok zaleca się wykluczenie zaburzeń alergicznych wziewnych czy pokarmowych (alergia IgE-zależna), nietolerancję glutenu czy laktozy. Nadmiar histaminy może być również związany z rzadkimi, stosunkowo dobrze zróżnicowanymi specyficznymi zaburzeniami. W celu wykluczenia mastocytozy u pacjentów z podejrzeniem nietolerancji histaminy należy zbadać poziom tryptazy w surowicy. Należy wykluczyć choroby przewlekłe (choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia) oraz chorobę potencjalnie zakaźną (Helicobacter pylori). Zaleca się, aby pacjent prowadził dzienniczek, w którym będzie odnotowywał spożywane pokarmy i występujące objawy. Jednakże współistnienie innej jednostki chorobowej łącznie z nietolerancją histaminy jest także możliwe, dochodzi wtedy to powstania zespołu nakładania się chorób.

W diagnostyce laboratoryjnej badaniami wspomagającymi różnicowanie oraz diagnostykę nietolerancji histaminy należą:

• poziom IgE we krwi oraz rozszerzenie diagnostyki alergicznej
• poziom witamin B6, witaminy C oraz miedź, które są kofaktorami ( jednostki, która wspomagają działanie ) enzymów
• poziom histaminy w surowicy
• poziom enzymy DAO w surowicy
• próba prowokacyjna z histaminą

Nietolerancja histaminy – leczenie i dieta

Wśród podejść terapeutycznych złotym standardem leczenia nietolerancji histaminy jest dieta eliminująca, o niskiej zawartości histaminy. Za potwierdzenie nietolerancji histaminy uważa się dobrą odpowiedź na taką dietę. Oprócz działań dietetycznych zaleca się suplementację enzymem DAO, wspomagającą degradację przyjmowanej histaminy jako leczenie uzupełniające u osób z niedoborem DAO w jelitach. W ostrych i klinicznie cięższych przypadkach lub w przypadkach, gdy spożyta histamina nie może zostać całkowicie usunięta poprzez przestrzeganie diety niskohistaminowej, można zastosować leki przeciwhistaminowe. Suplementacja kofaktorami enzymu DAO tj. witaminy C, miedzi lub witaminy B6, jest opcjonalną terapią wspomagającą. Kolejnym elementem wspomagającym może być probiotykoterapia, jednak warunkiem jest podawanie tylko tych szczepów, które wspomagają produkcję DAO.

Nietolerancja histaminy to zespół różnorodnych objawów pojawiających się po spożyciu pokarmu zawierającego takie ilości histaminy, które zwykle nie wywołują objawów u zdrowej osoby. Manifestacje mogą być spowodowane różnymi mechanizmami patofizjologicznymi lub ich kombinacją. Rozpoznanie nietolerancji histaminy wymaga zatem złożonego, czasochłonnego, multidyscyplinarnego podejścia, w tym systematycznego eliminowania zaburzeń o podobnej manifestacji objawów. Dieta niskohistaminowa jest obecnie rekomendowanym środkiem diagnostycznym i jednocześnie terapeutycznym.

Bibliografia:

1. Histamine Intolerance-The More We Know the Less We Know. Hrubisko M, Danis R, Huorka M, Wawruch M. A Review Nutrients 2021 Jun 29;13(7):2228.
2. Nietolerancja histaminy, a dieta współczesnego człowieka. Bartuzi M, Ukleja-Sokołowska N. Alergia Astma Immunologia 2021, 26 (4): 82-88
3. Histamine Intolerance: The Current State of the Art.Comas-Basté O, Sánchez-Pérez S, Veciana-Nogués MT, Latorre-Moratalla M, Vidal-Carou MDC. Biomolecules. 2020 Aug 14;10(8):1181.
4. Histamine intolerance and dietary management: A complete review. San Mauro Martin I, Brachero S, Garicano Vilar E. Allergol Immunopathol (Madr). 2016 Sep-Oct;44(5):475-83.
5. Histamine, histamine intoxication and intolerance. Kovacova-Hanuskova E, Buday T, Gavliakova S, Plevkova J. Allergol Immunopathol (Madr). 2015 Sep-Oct;43(5):498-506.
6. Histamine and histamine intolerance. Maintz L, Novak N. Am J Clin Nutr. 2007 May;85(5):1185-96.
7. Nie tylko alergeny: nietolerancja histaminy. Buczyłko K. Alergia, 2016, 1: 35-38. 18.
8. Zespoły nietolerancji amin biogennych. Część I. Histamina i nietolerancja histaminy. Piwowarek K i wsp. LEKARZ WOJSKOWY 3/2017.
9. Zespół niedoboru diaminooksydazy nowe aspekty diagnostyki i leczenia. Buczyłko K. Alergia, 2017, 2; 27-32.