Objawy niedoboru witaminy C

Witamina C, o której z pewnością każdy z nas słyszał, jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest kojarzona powszechnie ze wspomaganiem odporności i zażywana w sezonie infekcyjnym przez wiele osób. Ale witamina C pełni również inne istotne funkcje, dlatego ważne jest, aby dostarczać ją w odpowiedniej ilości. Jakie mogą być skutki niedoboru witaminy C i jak go rozpoznać?

Rola witaminy C w organizmie

Witamina C, zwana kwasem askorbinowym, jest tak naprawdę mieszaniną kwasów L-askorbinowego i L-hydroaskorbinowego. Związek ten jest wytwarzany naturalnie przez wiele gatunków roślin i zwierząt. Niestety, człowiek nie posiada enzymów biorących udział w procesie syntezy witaminy C, dlatego musi dostarczać witaminę z pożywieniem.

Witamina C jest dobrze rozpuszczalna w wodzie i wchłania się z układu pokarmowego nawet w 80 proc. Bierze udział w wielu różnorodnych procesach fizjologicznych:

• Jest najbardziej znanym antyoksydantem; dzięki właściwościom przeciwutleniającym pełni rolę ochronną dla serca i naczyń krwionośnych, zapobiegając rozwojowi choroby wieńcowej oraz miażdżycy;
• Eliminuje wolne rodniki tlenowe, mogące powodować uszkodzenia komórek, prowadzące do rozwoju nowotworów;
• Ogranicza wytwarzanie w żołądku szkodliwych nitrozoamin, mogących mieć działanie rakotwórcze;
• Uważa się, że hamuje namnażanie komórek nowotworowych; trwają badania nad zastosowaniem wysokich dawek witaminy C podawanej dożylnie jako leku na choroby nowotworowe;
• Wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego: stymuluje syntezę interferonu, wpływa na aktywność komórek NK oraz limfocytów B i T, wpływa na migrację i aktywność monocytów i makrofagów oraz tworzenie się niektórych klas przeciwciał; dzięki temu łagodzi objawy i skraca czas trwania infekcji górnych dróg oddechowych;
• Uczestniczy w syntezie kolagenu – białka budującego skórę, zęby, dziąsła, kości, chrząstki i inne tkanki łączne; odpowiada za utrzymanie elastyczności skóry, ścięgien i naczyń krwionośnych;
• Zwiększa przyswajanie żelaza, potrzebnego do syntezy hemoglobiny, czyli białka transportującego tlen do tkanek;
• Zwiększa wchłanianie wapnia, dzięki czemu zapewnia mocne kości i zęby oraz zapobiega osteoporozie;
• Przyspiesza gojenie się ran i zwalcza procesy zapalne dzięki właściwościom antyoksydacyjnym oraz udziałowi w syntezie kolagenu; zapobiega krwawieniom i uszkodzeniom naczyń krwionośnych;
• Pomaga regulować ciśnienie tętnicze;
• Obniża poziom glukozy we krwi;
• Bierze udział w syntezie i przemianach wielu związków o znaczeniu fizjologicznym: lipidów, hormonów, aminokwasów i neuroprzekaźników;
• Zakwasza mocz, przez co ogranicza możliwość infekcji bakteryjnej układu moczowego.

Niedobór witaminy C – objawy

Ponieważ witamina C odgrywa wiele różnych ról w procesach fizjologicznych, objawy jej niedoboru mogą mieć różny charakter.

Niedobór witaminy C – ogólne osłabienie

Często pierwszym zauważalnym objawem braku witaminy C jest osłabienie organizmu, a także ból mięśni, szybsze męczenie się po wysiłku fizycznym i brak energii. Stan taki wynika z niedostatecznej podaży tlenu do komórek wskutek zaburzeń wchłaniania żelaza, potrzebnego do wiązania tlenu przez erytrocyty. Prowadzi to do rozwoju niedokrwistości z niedoboru żelaza, którą łatwo zdiagnozować wykonując podstawowe badania krwi.

Niedobór witaminy C – osłabienie odporności

Częstym skutkiem braku witaminy C jest zwiększona podatność na infekcje i dłuższy czas trwania choroby. Niedobór witaminy C upośledza funkcjonowanie komórek odpornościowych oraz zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych, ułatwiając wnikanie czynników chorobotwórczych.

Niedobór witaminy C – objawy neurologiczne

Kwas askorbinowy bierze udział w przemianach wielu różnych biologicznie czynnych substancji, w tym neuroprzekaźników, które są niezbędne do prawidłowego działania układu nerwowego. Zaburzenia nerwowe wynikające z niedoboru witaminy C to m.in. odczuwalne pogorszenie nastroju, apatia i zaburzenia psychofizyczne, prowadzące nawet do stanów depresyjnych.

Niedobór witaminy C a język

Charakterystyczne dla niedoborów witaminy C są zmiany pojawiające się w jamie ustnej, ponieważ właśnie tutaj występuje duża ilość tkanek łącznych i błon śluzowych. Zaburzenia w syntezie kolagenu i osłabienie naczyń krwionośnych połączone ze słabą odpornością i gorszym gojeniem ran powodują: stany zapalne zębów i dziąseł, wypadanie zębów, krwawienia dziąseł przy szczotkowaniu oraz powstawanie owrzodzeń na języku i błonach śluzowych.

Niedobór witaminy c – objawy na skórze

Braki witaminy C można zaobserwować na skórze w postaci pojawiających się siniaków, wybroczyn podskórnych i pękających naczynek. W wyniku upośledzenia mechanizmów obronnych oraz zaburzeń syntezy kolagenu łatwo powstające drobne rany i zadrapania będą się trudno goić. Niedobór witaminy C powoduje wysuszenie skóry, utratę kolorytu i powstawanie zmarszczek.

Długofalowe skutki niedobory witaminy C

Szkorbut to choroba będąca przykładem skrajnego, długotrwałego braku witaminy C, objawiająca się przede wszystkich owrzodzeniami i zmianami w jamie ustnej.

O ile w krajach rozwiniętych obecnie nie występuje już szkorbut ze względu na powszechny dostęp do wielu naturalnych źródeł witamin – to mogą występować inne skutki długotrwałego niedoboru kwasu askorbinowego. Należą do nich m.in.:

• zwiększenie zachorowalności na nowotwory;
• rozwój miażdżycy i chorób serca;
• rozwój nadciśnienia tętniczego;
• wzrost poziomu cholesterolu;
• nadczynność tarczycy;
• osteoporoza i zaburzenia wzrostu kości.

Przyczyny niedoboru witaminy C

Kwas askorbinowy znajduje się wielu produktach roślinnych i jest łatwo dostępny w codziennej diecie oraz w postaci suplementów.

Niektóre sytuacje zdrowotne lub wynikające ze stylu życia mogą zaburzać przyswajanie witaminy C z pokarmem lub wymagać zwiększonego zapotrzebowania ze względu na stan fizjologiczny.

Kto jest szczególnie narażony na niedobór witaminy C?

• osoby chorujące na: zaburzenia czynnościowe jelit, upośledzone wchłanianie, cukrzycę, nadciśnienie tętnicze;
• osoby niedożywione w wyniku stosowania restrykcyjnych diet ubogich w owoce i warzywa;
• alkoholicy;
• osoby palące papierosy oraz narażone na bierne wdychanie dymu;
• osoby przyjmujące niektóre leki (takie jak aspiryna, barbiturany, sulfonamidy) oraz stosujące antykoncepcję hormonalną;
• osoby żyjące w przewlekłym stresie i zanieczyszczonym środowisku;
• osoby starsze;
• kobiety w ciąży i karmiące piersią.

Źródła witaminy C w produktach spożywczych

Ilość witaminy C, jaką powinniśmy spożywać, aby nie doszło do niedoborów, określają opracowane przez specjalistów normy żywieniowe. Zależą one od wieku oraz płci i kształtują się następująco:

• niemowlęta do 1 roku życia – 20 mg/dobę;
• dzieci 1-3 lat – 40 mg/dobę;
• dzieci 4-12 lat – 50 mg/dobę;
• dziewczęta 13-18 lat – 65 mg/dobę;
• chłopcy 13-18 – lat 75 mg/dobę;
• kobiety powyżej 18 lat – 75 mg/dobę;
• kobiety w ciąży – 80-85 mg/dobę;
• kobiety karmiące piersią – 115-120 mg/dobę;
• mężczyźni powyżej 18 lat – 90 mg/dobę.

Gdzie można zatem znaleźć witaminę C? Główne jej źródła w diecie to owoce, warzywa oraz zioła. W Polsce roślinami o największej zawartości witaminy C są:

• rokitnik, dzika róża, acerola;
• czarna porzeczka, kiwi, truskawki, owoce cytrusowe;
• kapusta, brukselka, kalarepa, brokuły, kalafior;
• szczypiorek, natka pietruszki, szpinak;
• ziemniaki, papryka czerwona.

Zawartość witaminy C może być różna w zależności od odmiany rośliny, miejsca i warunków uprawy, pory roku, warunków przechowywania oraz sposobu przyrządzenia produktu. Witamina C jest wrażliwa na światło i wysoką temperaturę, a ponadto łatwo rozpuszcza się w wodzie – to wszystko powoduje spore straty podczas przyrządzania potraw, szczególnie podczas gotowania. Warto zatem stosować odpowiednie sposoby przygotowywania oraz przechowywania produktów spożywczych, aby zachować jak najwięcej z ich wartości odżywczych.

Warto wiedzieć, że syntetyczna witamina C jest często używana jako dodatek do żywności, pozwalający przedłużyć trwałość gotowych produktów oraz zachować ich kolor. Składniki spożywcze oznaczone symbolem E300 oraz E301-E304 to kwas askorbinowy i jego pochodne, mające te same właściwości prozdrowotne, co naturalna witamina C.

Witamina C w postaci syntetycznej lub naturalnych wyciągów roślinnych jest również łatwo dostępna jako suplementy diety. Warto po nie sięgnąć w celu uzupełnienia niedoborów lub w przypadku zwiększonego zapotrzebowania. Należy jednak pamiętać, że dawka większa niż 200 mg/dobę nie daje już korzystnych rezultatów, a nadmiar witaminy zostaje wydalony z moczem.

Jak sprawdzić poziom witaminy C?

Niektóre z objawów niedoboru witaminy C są niespecyficzne i trudno od razu połączyć je z właściwą przyczyną. Jednak są też takie, które są charakterystyczne i wyraźnie wskazują na brak witaminy C – objawy takie warto skonsultować z lekarzem, który zbierze wywiad i zleci odpowiednie badania.

Badanie poziomu witaminy C nie należy wprawdzie do podstawowych badań zlecanych przez lekarzy, ale w uzasadnionych przypadkach można je wykonać. Ważne, aby zrobić to przed rozpoczęciem ewentualnej suplementacji, a następnie badanie powtórzyć. Pozwoli to ocenić skuteczność leczenia i wykryć możliwe przyczyny zbyt małej ilości witaminy C w organizmie.

Najlepszym rozwiązaniem problem niedoboru witaminy C jest niedopuszczenie do jego wystąpienia. Należy na co dzień dbać o odpowiednie odżywianie, spożywając produkty bogate w witaminę C. Warto pamiętać o zwiększeniu podaży witaminy C (w postaci naturalnych produktów lub suplementów) w przypadku osób z grup ryzyka. 

Autor: Mgr Marta Filipowska

Bibliografia:

1. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Jarosz M. et al. Warsaw, Poland Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
2. Witamina C–budowa, właściwości, funkcje i występowanie. Janda K. et al. Pom. J. Life Sci, 2015, 61.4: 419-425.
3. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/63300,witamina-c
4. https://diag.pl/pacjent/artykuly/wlasciwosci-witaminy-c/
5. https://diag.pl/pacjent/artykuly/witamina-c-w-organizmie-jaka-jest-jej-rola-dzialanie-i-wystepowanie/