Przyczyny bólu głowy - poznaj możliwe przyczyny skorelowane z miejscem bólu

Ból głowy jest powszechną dolegliwością, dotykającą z różną częstotliwością niemal każdego z nas. Zmagając się z epizodami bólu głowy, większość osób sięga po powszechnie dostępne środki przeciwbólowe, niemniej jednak pacjenci uskarżający się na bóle głowy o różnym stopniu nasilenia, stanowią nawet do 3% konsultacji udzielanych w szpitalnych oddziałach ratunkowych i punktach nocnej pomocy lekarskiej.

Gdzie boli głowa? Miejsce bólu głowy, a przyczyna

Chociaż pytanie to jest najważniejsze w neurologii, stosunkowo rzadko pada w kontekście leczenia bólu głowy. Jego pominięcie „na pierwszy rzut oka” nie wydaje się problematyczne, gdyż u większości pacjentów zgłaszających się z bólem głowy zdiagnozowany zostanie pierwotny, samoistny ból głowy, którego przyczyną nie jest patologia strukturalna wykazana w badaniu neuroobrazowym.

Ból głowy jest częstym objawem chorób neurologicznych, jednak również może być manifestacją toczącej się choroby nieneurologicznej, jak np. ból głowy związany z niedoczynnością tarczycy. Chociaż większość bólów głowy ma charakter łagodny (96%), rozpoznanie rzadszych, nagłych przyczyn bólu ma kluczowe znaczenie, ponieważ ból głowy może wskazywać na poważny problem zdrowotny.

Dlatego też w leczeniu bólu głowy niezwykle istotne jest zebranie szczegółowego wywiadu i wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych, gdyż tylko takie postępowanie umożliwia określenie przyczyny bólu, postawienie trafnej diagnozy oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Przyczyny bólu głowy

Obecnie w literaturze opisywanych jest ponad 280 różnych rodzajów bólów głowy. Ich klasyfikacji podjęło się Międzynarodowe Towarzystwo Bólu Głowy, które w swych opracowaniach wyróżnia:

1. Pierwotny ból głowy, w tym napięciowy, migrenowy i klasterowy,
2. Wtórny ból głowy, w tym o etiologii potencjalnie zagrażającej życiu, takiej jak urazowe uszkodzenie mózgu i zaburzenia naczyniowe,
3. Neuropatie czaszkowe.

W przypadku pierwotnego bólu głowy nie jesteśmy w stanie zidentyfikować jego przyczyny, z kolei bóle wtórne występują w wyniku innej patologii. Ból głowy jest objawem stosunkowo mało swoistym, jednak do powodów bólu głowy zalicza się:  

1. nagłe stany nadciśnieniowe,
2. idiopatyczne nadciśnienie wewnątrzczaszkowe,
3. rozwarstwienie tętnicy szyjnej lub kręgowo-podstawnej,
4. zmiany nowotworowe, ropnie i cysty,
5. ostre wodogłowie,
6. krwotoki wewnątrzczaszkowe,
7. olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic,
8. udar mózgu,
9. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie mózgu,
10. zatrucie tlenkiem węgla,
11. rozwijającą się jaskrę z zamykającym się kątem przesączania.

Jak widać ból głowy może być pierwszym symptomem choroby stanowiącej zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. Dlatego też objawu tego nie należy bagatelizować, a w przypadku bólu, w przebiegu którego nie są skuteczne dostępne leki przeciwbólowe lub ostrego bólu głowy należy skontaktować się z lekarzem.

Ból napięciowy głowy – przyczyny

Napięciowy ból głowy jest najczęstszym rodzajem pierwotnego bólu głowy i zarazem jedną z najczęściej występujących chorób na świecie, na którą cierpi około jedna piąta światowej populacji. Niektóre badania epidemiologiczne wykazują, że nawet 78% dorosłej populacji miało w swoim życiu co najmniej jeden epizod napięciowego bólu głowy, a dolegliwość ta występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn. Bóle te określa się również jako bóle głowy spowodowane skurczem mięśni lub bóle głowy wywołane stresem.

Bóle głowy typu napięciowego występują powtarzalnie i wspomniana klasyfikacja Międzynarodowego Towarzystwa Bólu Głowy wyróżnia trzy kategorie tego rodzaju bólu, według częstości występowania napadów: bóle rzadkie epizodyczne, częste epizodyczne i przewlekły ból głowy typu napięciowego, w przebiegu którego ból utrzymuje się przez co najmniej 15 dni w miesiącu przez ponad trzy miesiące.

Dokładna etiologia napięciowego bólu głowy nie jest w pełni poznana. Sugeruje się jednak powiązania z różnymi czynnikami, w tym żywieniowymi, mięśniowymi, środowiskowymi i genetycznymi. Dostępne wyniki badań wskazują ponadto na związek niedoborów witamin B₁₂i D. Możliwą przyczyną napięciowych bólów głowy są także czynniki środowiskowe i mięśniowe.

Stres i postawa ciała również wydają się być istotnymi czynnikami, jednak dokładna patofizjologia w obu przypadkach nie jest do końca poznana. Niemniej jednak, nieprawidłowa postawa ciała, nadmierne zgięcie szyi podczas pracy przy komputerze, prowadzi do zwiększonego obciążenia stawu szczytowo-osiowego – górnego kręgu szyjnego. Kompensacyjne położenie ramion i pochylenie ku przodowi, mające zmniejszyć napięcie prowadzące do braku równowagi mięśniowej, powodować może napięciowy ból głowy.

Migrena

Przyczyną silnego bólu głowy jest migrena. To złożone schorzenie o podłożu genetycznym, charakteryzującym się epizodami bólu głowy o nasileniu od umiarkowanego do ciężkiego, najczęściej jednostronnym i na ogół związanym z nudnościami oraz zwiększoną wrażliwością na światło i dźwięk. Ataki migreny mogą rozwijać się w ciągu kilku godzin lub dni i mają charakter powtarzający się. Można wyróżnić:

1. Migrenę bez aury, czyli nawracający atak bólu głowy trwający od 4 do 72 godzin o od umiarkowanej do dużej intensywności; zazwyczaj ma jednostronną lokalizację. Ból ten nasila się pod wpływem aktywności fizycznej i wiąże się z występowaniem nudności oraz nadwrażliwością na światło i dźwięk. Jest najczęstszym rodzajem migreny, występującym w około 75% przypadków.
2. Migrena z aurą charakteryzuje się nawracającymi, w pełni odwracalnymi atakami, trwającymi kilka minut i indywidualnie zróżnicowaną liczbą jednostronnych objawów neurologicznych występujących najczęściej po stronie przeciwnej do bólu. Objawy obejmują zaburzenia wzroku, mowy, równowagi czy słuchu. W ciężkich przypadkach mogą wystąpić także utrudnienia w poruszaniu się i kontakcie z otoczeniem.
3. W przypadku przewlekłej migreny ból głowy występuje przez ponad 15 dni w miesiącu przez ponad trzy miesiące i ma cechy migreny przez co najmniej osiem dni w miesiącu.

Klasterowy ból głowy – przyczyny

Klasterowy ból głowy jest najczęstszym typem pierwotnego bólu głowy. Ból ten występuje znacznie rzadziej niż migrena, przez co zbadanie dokładnej częstości jego występowania w populacji ogólnej jest utrudnione. Dostępne wyniki badań pozwalają jednak oszacować, że dolegliwość ta dotyka około 1 na 1000 osób i uznawany jest za jeden z najpoważniejszych rodzajów bólów głowy.

Etiologia klasterowego bólu głowy nie jest jasna, niemniej jednak niektóre spośród dostępnych wyników badań sugerują istotny wpływ czynników genetycznych, wskazując wiele loci związanych z klasterowymi bólami głowy.

Klasterowy ból głowy to krótkotrwały, jednostronny silny ból głowy zlokalizowany w okolicach oczodołu i skroni z co najmniej jednym objawem autonomicznym występującym po tej samej stronie, jak np. łzawienie czy przekrwienie błony śluzowej nosa. Objaw ten niejednokrotnie bywa błędnie interpretowany, prowadząc do rozpoznania „zatokowego bólu głowy”. Napady bólu klasterowego mogą występować nawet kilka razy w ciągu doby, jednak zazwyczaj następują mniej więcej o tej samej porze dnia, najczęściej w nocy.

Przyczyny bólu głowy z tyłu

Ból głowy zlokalizowany w okolicy potylicy może być spowodowany neuralgią potyliczną. Jest to rzadkie schorzenie neurologiczne, które manifestuje się silnym pulsującym, palącym/piekącym bólem głowy, który zwykle zlokalizowany jest u podstawy głowy i rozprzestrzenia się po jednej lub obu stronach głowy. Ból zwykle odczuwa się w górnym odcinku szyi, z tyłu głowy i za oczyma i uszami. Przyczynami neuralgii potylicznej mogą być: uraz, ucisk nerwu, nadmiernie napięte mięśnie szyi, dyskopatie lub infekcje i stan zapalny.

Ból głowy związany z miesiączką

Przyczyną częstego bólu głowy, który się cyklicznie powtarza jest cykl hormonalny kobiet.  Bóle głowy związane z menstruacją występują powszechnie u kobiet w związku ze spadkiem poziomu estrogenów podczas cyklu menstruacyjnego. Szacuje się, że nawet 41% kobiet doświadczy epizodu bólu przed pięćdziesiątym rokiem życia.

Bóle głowy związane z menstruacją są powiązane z kilkoma ważnymi czynnikami, głównie estrogenem, który ma działanie związane z układami serotoninergicznym i glutaminergicznym ośrodkowego układu nerwowego. W późnej fazie cyklu menstruacyjnego, gdy obniżeniu ulega poziom estrogenów, zmniejsza się również wytwarzanie serotoniny, co prowadzi do zwiększenia stężenia peptydu związanego z genem kalcytoniny (CGRP) i substancji P z nerwów trójdzielnych. Obie substancje biorą udział w patofizjologii migreny uogólnionej i powodują rozszerzenie naczyń mózgowych.

Na występowanie tego rodzaju bólu bardziej narażone są pacjentki przyjmujące większe dawki estrogenów, co wynika z większego spadku poziomu estrogenów w późnej fazie lutealnej i wczesnej fazie folikularnej cyklu menstruacyjnego.

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza

Bibliografia:

1. Acute Headache. Baraness L, Baker AM. [W:] StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2023
2. Cluster Headache. Kandel SA, Mandiga P. [W:] StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2023
3. Menstrual-Related Headache. Moy G, Gupta V. [W:] StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2022
4. Migraine Headache. Pescador Ruschel MA, De Jesus O. [W:] StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2023
5. Muscle Contraction Tension Headache. Shah N, Hameed S. [W:] StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2023
6. Localization in headache medicine: A systematic approach to diagnosis. Smith JH, Purdy RA, Robbins MS. Headache 2023, 63 (8): 1183-1185. doi: 10.1111/head.14598.